Οι λόγοι που οδήγησαν τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ στην ήττα στο Αφγανιστάν

Γράφει ο Κωνσταντίνος Νικολετόπουλος

Το τέλος του Ιούλιου του 2021 βρίσκει το ΝΑΤΟ και την ISAF-RSM να έχουν αποσυρθεί από το Αφγανιστάν. Ήδη η αποχώρηση και των τελευταίων αμερικανικών τμημάτων έχει ολοκληρωθεί. Είναι λοιπόν καιρός να κάνουμε έναν πρώτο απολογισμό και να δούμε σε ποιο ποσοστό πέτυχε η αποστολή της ISAF-RSM στο Αφγανιστάν.

Ας θυμηθούμε όμως αρχικά γιατί οι Αμερικάνοι και το ΝΑΤΟ πήγαν στο Αφγανιστάν. Η κύρια αιτία ήταν η μείωση της ρωσικής επιρροής στην ευρύτερη αυτή περιοχή της Κεντρικής Ασίας  και παράλληλα η εμπόδιση της οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας, που οργανώνονταν με το «δρόμο του μεταξιού». Ωστόσο, εκτός από τη Ρωσία και την  Κίνα,  οι ΗΠΑ προσπαθούσαν τότε να πάρουν όλη τη  Μέση Ανατολή υπό την επιρροή τους. Μπορούμε να πούμε ότι προσπαθούσαν να βρουν τρόπο να εισβάλλουν στη περιοχή της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής ήδη από το 1979 και τη κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στη Τεχεράνη (Υπενθυμίζουμε πως το συγκεκριμένο περιστατικό έλαβε χώρα στις 4 Νοεμβρίου 1979, όταν Ιρανοί φοιτητές κατέλαβαν  την αμερικανική διπλωματική αποστολή και κράτησαν επί 444 μέρες το αμερικανικό στρατιωτικό και διπλωματικό προσωπικό)

Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ  βρέθηκαν αντιμέτωπες με την Αλ Κάιντα και τον ηγέτη της Οσάμα Μπιν Λάντεν. Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν αναγνώριζε ότι η πατρίδα του τότε, η Σαουδική Αραβία, βρισκόταν υπό απειλή , από την  κυβέρνηση του Σαντάμ Χουσείν. Η απόφαση του βασιλείου όμως της Σαουδικής Αραβίας , να συμμαχήσει με τις ΗΠΑ ήταν αυτή που τον εξαγρίωσε. Έτσι τη δεκαετία του 90 μέχρι και το 2001 είχαμε τρεις επιθέσεις εναντίον αμερικανικών στόχων. Η πρώτη ήταν το 1993 στη Νέα Υόρκη και συγκεκριμένα στο παγκόσμιο κέντρο εμπορίου, η οποία άφησε 6 νεκρούς. Ακολούθησε στις 7 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, η επίθεση εναντίον της αμερικανικής πρεσβείας στη Κένυα. Ένα αυτοκίνητο γεμάτο εκρηκτικά κατάφερε να παραβιάσει τη κεντρική είσοδο στη πρεσβεία και ανατινάχτηκε προκαλώντας τον τρόμο . Συνολικά 200 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 1.000 τραυματίστηκαν, μεταξύ των νεκρών και ένας αμερικανός πεζοναύτης, ο Jessie Nathanael Allianga με καταγωγή από τις Φιλλιπίνες.Ακολούθησε το 2001 η επίθεση της 11^ης Σεπτεμβρίου, η οποία κόστισε τη ζωή σε 3.000 ανθρώπους και  3 δισεκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ.

Όμως, γιατί έγιναν όλες αυτές οι επιθέσεις  και ποιο ήταν το μήνυμα που ήθελε να στείλει η Αλ Κάιντα; Αφενός, οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα έγιναν με σκοπό να σταλεί μήνυμα προς τις ΗΠΑ ότι η Μέση Ανατολή δεν έχει ανάγκη τον αμερικανικό στρατό, για να εξασφαλίσει τη προστασία της, αφετέρου ήταν ένα μήνυμα προς όλες τις μουσουλμανικές κυβερνήσεις που ακολουθούσαν μια φιλo-αμερικανική πολιτική. Τελικά, η Αλ Κάιντα  δεν  πέτυχε κανένα από τους στόχους της, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της μέσης Ανατολής έχουν καλές  σχέσεις με τις ΗΠΑ. Αλλά, οι επιθέσεις αυτές δημιούργησαν πραγματικά μια τεράστια απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ.

Επιστρέφοντας τώρα στο Αφγανιστάν να πούμε πως εκτός από τη μείωση της ρωσικής επιρροής αλλά και της επιρροής της Κίνας, ο σκοπός των ΗΠΑ ήταν η ανατροπή της κυβέρνησης  των Ταλιμπάν στη χώρα  και η συντριβή της Αλ Κάιντα. Κεντρικός πρωταγωνιστής στο εγχείρημα αυτό ήταν ο ναύαρχος Ρόμπερτ Χάουαρντ ο οποίος τότε ήταν επικεφαλής της Task Force K BAR. Η στρατηγική που ακολούθησε ήταν πρωτόγνωρη  στα χρονικά του πολέμου. Αυτή δεν ήταν άλλη από τη διεξαγωγή ειδικών επιχειρήσεων, σε άριστη συνεργασία με συντονισμένες αεροπορικές επιδρομές. Η πρώτη φάση του πολέμου στο Αφγανιστάν ίσως είναι και το πιο πετυχημένο μοντέλο πολέμου που ακολούθησε το ΝΑΤΟ. Και ακολουθείται από το 2014 στο Ιράκ και τη Συρία.

Έχοντας λοιπόν επικουρικό ρόλο και με αυτή τη πολύ πετυχημένη στρατηγική, το ΝΑΤΟ κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχο του όλο το Αφγανιστάν προκαλώντας σημαντικές απώλειες στην Αλ Κάιντα και στους Ταλιμπάν,  το καθεστώς των οποίων ανατράπηκε. Κορυφαία μάχη ήταν η μάχη της Μαζάρ Σαρίφ, όπου μέσα σε 2 εβδομάδες κατελήφθη μετά από συντονισμένη διενέργεια αεροπορικών επιδρομών και ειδικών επιχειρήσεων η πόλη της Μαζάρ Σαρίφ.

Το ζήτημα όμως είναι ότι σε τέτοιους πολέμους μπορεί σχετικά εύκολα να  καταλαμβάνεις,  πολύ πιο δύσκολα όμως  κρατάς ό,τι έχεις καταλάβει και έχει πολύ μεγάλη σημασία η προώθηση της σταθερότητας στη περιοχή την οποία ελέγχει ένας στρατός, και μάλιστα ξένος. Στη περίπτωση του Αφγανιστάν , η ISAF –RSM φαίνεται ότι απέτυχε να φέρει σταθερότητα, αμέσως μετά τη κατάληψη της χώρας και την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν.

Για ποιο όμως λόγο συνέβη αυτό;

 1) Αρχικά, είχαμε υποτίμηση της κατάστασης από την ηγεσία της ISAF –RSM και τα κράτη μέλη του νατοϊκού σχηματισμού. Eίναι χαρακτηριστικό ότι το 2002, χωρίς να υπάρχει επικράτηση επί των Ταλιμπάν και φυσικά της Αλ Κάιντας, είχαμε επιχειρήσεις μόνο στο Νότιο Αφγανιστάν, με περιορισμένο αριθμό δυνάμεων.

Η πιο χαρακτηριστική ήταν η επιχείρηση Ανακόντα που έλαβε χώρα στην οροσειρά του Τακούρ Γκάρ. Εκεί η ISΑF έχασε 2 ελικόπτερα Σινούκ και 8 Αμερικανούς στρατιώτες. Γεγονός  χαρακτηριστικό της υποτίμησης του αντιπάλου  είναι ότι τα ελικόπτερα Σινούκ δεν είχαν κάλυψη από απάτσι και άλλα μαχητικά ελικόπτερα.  Η ISAF  έριξε μέχρι το 2005 κυρίως βάρος στην ανοικοδόμηση του Αφγανιστάν και στη δημιουργία νέων θεσμών. Κύρια προτεραιότητα δόθηκε στη δημιουργία εκπαιδευτικού συστήματος  και συστήματος υγείας . Ορθώς μεν, αλλά προφανώς δεν εκτιμήθηκε επαρκώς η διατήρηση των δυνάμεων από τους Ταλιμπάν.

2) Η εκπαίδευση του αφγανικού στρατού. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι ο σημαντικότερος νέος θεσμός που έπρεπε να δημιουργηθεί ήταν  ο νεοσύστατος αφγανικός στρατός, η εκπαίδευση του οποίου  αποδείχτηκε μια πολύ δύσκολη υπόθεση, στην οποία οι Αμερικανοί,  ειδικά στα πρώτα χρόνια του πολέμου, φάνηκαν απροετοίμαστοι για την αποστολή τους αυτή. Συγκεκριμένα,  ο αφγανικός στρατός ήταν οπλισμένος με ρωσικά όπλα. Άρα, χρειαζόταν αυτομάτως αρκετός χρόνος για να μάθουν να δρουν με αμερικανικό οπλισμό. Παράλληλα, η διάρκεια της εκπαίδευσης του νεοσύστατου αφγανικού στρατού ήταν πολύ μικρή σε διάρκεια .

Φυσικά ευθύνες δεν έχουν μόνο το αμερικανικό τμήμα της ISAF αλλά και τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ . Το 2008 είχαν αναλάβει την εκπαίδευση του αφγανικού στρατού  10 κράτη μέλη του νατοϊκού συνασπισμού,  χωρίς όμως να γίνουν ιδιαίτερα βήματα.  Αυτό ήταν τραγικό λάθος διότι καθυστερούσε τη μετάβαση και έκανε ακόμα πιο αναποτελεσματική την ISAF, καθώς όλο και περισσότεροι Αμερικανοί στρατιώτες αναγκάζονταν να ασχοληθούν με την εκπαίδευση του αφγανικού στρατού, ενώ παράλληλα λόγω της αναποτελεσματικότητας των Αφγανών, η ISAF δεν μπορούσε να σταθεροποιήσει επαρκώς την όλη κατάσταση.

Η εκπαίδευση του αφγανικού στρατού είχε πολλά κενά . Κι αυτό  είχε ακόμα χειρότερες συνέπειες για τις ΗΠΑ, καθώς έκανε πολύ δύσκολη την ήττα των Ταλιμπάν , αλλά και τον αποτελεσματικό έλεγχο του εδάφους.

3) Οι σχέσεις Πακιστάν –Ταλιμπάν, οι οποίες έπαιξαν πολύ σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη στενής συνεργασίας μεταξύ Πακιστάν και Ταλιμπάν ,γιατί πολύ απλά , δεν υπήρξε ενεργός παρουσία της ISAF στα σύνορα Πακιστάν και Αφγανιστάν, με αποτέλεσμα η συνεργασία Ταλιμπάν Ισλαμαμπάντ να αλλάξει τη ροή του πολέμου.

Εκτιμώ ότι ένας άλλος παράγοντας που οδήγησε στην ήττα της ISAF –RSM ήταν το γεγονός ότι η αμερικανική κυβέρνηση του Μπάρακ Ομπάμα έπρεπε να επιβάλλει από την πρώτη στιγμή οικονομικές κυρώσεις στη πακιστανική κυβέρνηση και αυτό να είναι κομμάτι της πολιτικής της για το Αφγανιστάν. Είναι γεγονός ότι η συνεργασία ISI ( μυστικές υπηρεσίες ) και Ταλιμπάν είχε προκαλέσει τεράστιο προβληματισμό στον Λευκό Οίκο. Πολιτική επιβολής κυρώσεων δυστυχώς απέναντι στο Πακιστάν δεν είχαμε. Είχαμε αποστολή νέων αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα  και περιορισμένες επιχειρήσεις στο Πακιστάν εναντίον στόχων κυρίως της Αλ Κάιντα. Είναι γεγονός ότι από τότε οι Αμερικανοί είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δε μπορούν να νικήσουν τους Ταλιμπάν. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι οι πρώτες οικονομικές κυρώσεις που επέβαλλαν οι Αμερικανοί στο Πακιστάν ήταν αμέσως μετά τη σύλληψη και τη καταδίκη του Σακίλ Αφράιντι, γιατρού ο οποίος βοήθησε τις ΗΠΑ στην εξόντωση του Οσάμα Μπιν Λάντεν, όπου οι ΗΠΑ μείωσαν τη στρατιωτική βοήθεια προς το Πακιστάν κατά 33.000.000 δολάρια.

Αυτό δείχνει ότι οι ΗΠΑ θεωρούσαν για κάποιο ανεξήγητο λόγο πιο σημαντικό το Πακιστάν από ό,τι το Αφγανιστάν.

4) Η απειρία του προσωπικού της ISAF-RSM. Ένας άλλος παράγοντας που οδήγησε σε αποτυχία την επιχείρηση της ISAF-RSM ήταν η απειρία του προσωπικού του ΝΑΤΟ στον ανταρτοπόλεμο. Αυτό φάνηκε σε πολλές μάχες στις οποίες ενεπλάκκη η ISAF και κυρίως το αμερικανικό τμήμα. Αναφέρω χαρακτηριστικά την επιχείρηση Red Wings, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη τραγωδία του αμερικανικού ναυτικού μετά το Β’Π’Π – σκοτώθηκαν 19 Αμερικανοί βατραχάνθρωποι των Seals και πεζοναύτες. Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η μάχη στην επαρχία Νουριστάν στην οποία σκοτώθηκαν 8 Αμερικανοί και τραυματίστηκαν 25, μετά από επίθεση που δέχτηκε η αμερικανική βάση που είχε δημιουργηθεί σε ορεινή περιοχή της επαρχίας από τους Ταλιμπάν.

Από την άλλη μεριά, οι δυνάμεις που έστειλαν τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν δεν ήταν επαρκείς. Ούτε καν στη περιοχή της Καμπούλ που δραστηριοποιούνταν οι δυνάμεις Ελλάδας, Τουρκίας Ιταλίας Γαλλίας, Βουλγαρίας, αλλά και ΗΠΑ , δεν επαρκούσαν για την ασφάλεια της αφγανικής πρωτεύουσας, Χαρακτηριστικό είναι ότι τις χρονιές 2010-2011-2012 η Καμπούλ δέχτηκε 3 οργανωμένες επιθέσεις από τους Ταλιμπάν.

Η κύρια αποστολή των κρατών μελών της ISAF μέχρι το 2014 ήταν η δημιουργία ισχυρής αφγανικής οικονομίας και ισχυρής αφγανικής κυβέρνησης, αδιαφορώντας όμως πλήρως για τη κατάσταση που επικρατούσε στο έδαφος.  Χαρακτηριστικά θα αναφέρω το παράδειγμα της επαρχίας Χελμάντ που είναι μια από τις μεγαλύτερες επαρχίες του Αφγανιστάν, όπου οι Βρετανοί είχαν διαθέσει μέχρι το 2014 ένα τάγμα μόλις 500 αντρών. Οι Αμερικανοί από το 2014 μέχρι το 2020 είχαν διαθέσει περίπου ίδιο αριθμό δυνάμεων με τη μόνη διαφορά, ότι η αμερικανική δύναμη προερχόταν από το σώμα των πεζοναυτών.

5) Η μοιραία αποχώρηση το 2014 και η σημερινή κατάσταση. Θεωρώ ότι ρόλο στην ήττα της ISAF  έπαιξε και η πρώτη αποχώρηση του ΝΑΤΟ, η οποία ολοκληρώθηκε το 2014 με την μετονομασία της ISAF-RSM. Αυτό ισχυροποίησε τους Ταλιμπάν, οι οποίοι άρχισαν να πραγματοποιούν εκατοντάδες επιθέσεις σε όλη την επικράτεια, καθώς οι αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας ήταν αναποτελεσματικές στην αντιμετώπιση της εξτρεμιστικής οργάνωσης. Χαρακτηριστική ήταν η μάχη  της Κοντούζ η οποία κατελήφθη το 2015 από τους Ταλιμπάν, χωρίς να γίνει μάχη στο εσωτερικό της πόλης , καθώς οι δυνάμεις ασφαλείας υποχώρησαν άτακτα.

Οι Αμερικανοί από το 2014 μέχρι το 2020 είχαν στην ουσία παραδώσει το βάρος των επιχειρήσεων στις αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας, οι οποίες έδειξαν ότι είναι άκρως αναποτελεσματικές, στο πεδίο της μάχης. Καίριο ρόλο στην ισορροπία  της κατάστασης στο έδαφος είχε παίξει η αμερικανική αεροπορία. Παρά το γεγονός ότι χάρις στα αεροπορικά χτυπήματα της RSM διατηρήθηκε μια ικανοποιητική κατάσταση στο έδαφος. Εν τούτοις, αυτά τα χτυπήματα αύξησαν τους θανάτους στον άμαχο πληθυσμό. Με αποτέλεσμα να αρχίσει να υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια για τη παρουσία του ΝΑΤΟ στη χώρα, καθώς δεν εξασφάλιζε την ασφάλεια του αφγανικού λαού. Είναι χαρακτηριστικό ότι την  περίοδο 2017-2018 είχαν εκτελεστεί συνολικά 23.000 επιθέσεις αυτοκτονίας, ενώ η αεροπορία της RSM είχε 930 αεροπορικές επιδρομές.

Αυτή η στρατηγική ήταν άκρως αποτυχημένη γιατί από τη στιγμή που αναζητάς πολιτική λύση, σημαίνει πώς έχεις αποδεχτεί ότι ο αντίπαλός σου θα έχει λόγο την επόμενη μέρα και κυρίως θα εφαρμόσει μέρος της πολιτικής του με τη λήξη του πολέμου. Αυτό ήταν μια μάλλον λανθασμένη  στρατηγική των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, γιατί έτσι (εμμέσως) νομιμοποιούσαν τους Ταλιμπάν εις βάρος της νόμιμης αφγανικής κυβέρνησης.

Καταλήγοντας,  θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ χάσανε  κυρίως για τον λόγο ότι δεν υπήρχε σχέδιο για την μετά Ταλιμπάν εποχή. Βεβαίως, έγιναν σημαντικά βήματα:  προώθησαν σε μεγάλο βαθμό την ανοικοδόμηση της χώρας, βελτίωσαν  την θέση της γυναίκας  αλλά και ανέπτυξαν  το εκπαιδευτικό σύστημα. Ωστόσο  δεν βοήθησαν στην αποτελεσματική και σε βάθος καταπολέμηση (και, τελικά, εξουδετέρωση) των Ταλιμπάν της Αλ Κάιντας και του Ισλαμικού Κράτους . Εύχομαι να μη δούμε στο μέλλον εικόνες σαν αυτές που είδαμε στο Βιετνάμ, όταν οι Αμερικανοί εγκατέλειπαν τη πρεσβεία τους με ελικόπτερα.