Το Αφγανιστάν ως κομμάτι του μετα-αμερικανικού κόσμου

Gideon Rachman
Financial Times 

Η πτώση της Καμπούλ στους Ταλιμπάν, 20 χρόνια αφότου είχαν εκδιωχθεί, βάζει τέλος στην αμερικανική επιρροή στη χώρα, πιθανότατα για δεκαετίες. Από αυτήν την άποψη, μπορεί να συγκριθεί με την ανατροπή του Σάχη του Ιράν το 1979, την πτώση της Σαϊγκόν το 1975 ή την επανάσταση της Κούβας το 1959.

Με τις ΗΠΑ να έχουν φύγει από τη μέση, οι Ταλιμπάν θα επιδιώξουν να δημιουργήσουν σχέσεις με μια σειρά άλλων χωρών, περιλαμβανομένων της Κίνας, του Πακιστάν και των χωρών του Κόλπου. Οι νέοι ηγέτες του Αφγανιστάν φαίνονται πρόθυμοι για διεθνή αναγνώριση με στόχο το εμπόριο και την βοήθεια που θα έρρεε από αυτήν. Αυτή η επιθυμία μπορεί να πείσει τους Ταλιμπάν να μετριάσουν τις πιο φανατικές τους παρορμήσεις.

Η συμπεριφορά έναντι των γυναικών του Αφγανιστάν και έναντι των ηττημένων εχθρών των Ταλιμπάν θα παρακολουθείται ιδιαίτερα στενά εκτός χώρας. Ορισμένοι από τους εκπροσώπους της οργάνωσης έχουν αφήσει να εννοηθεί πως, σε αντίθεση με την πρώτη τους περίοδο στην εξουσία, οι Ταλιμπάν θα επιτρέπουν στις γυναίκες να εργάζονται και να μορφώνονται. Αλλά πολλές Αφγανές, που αυτή τη στιγμή εμπλέκονται στην πολιτική και στην κοινωνική ζωή, εκφράζουν βαθύτατο σκεπτικισμό.

Οι ξένες κυβερνήσεις δεν είναι το μόνο διεθνές ακροατήριο που μπορεί να ενδιαφέρει τους Ταλιμπάν. Το γεγονός πως ένα βίαιο ισλαμιστικό κίνημα έχει καταφέρει να νικήσει τις ΗΠΑ θα αποτελέσει τονωτική ένεση για τους τζιχαντιστές σε όλον τον κόσμο, οι οποίοι μπορεί τώρα να στραφούν για καθοδήγηση και έμπνευση σε ένα Αφγανιστάν που θα ηγούνται οι Ταλιμπάν.

Ο John Allen, πρώην διοικητής των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, περιμένει  πως, με τις αμερικανικές δυνάμεις να έχουν φύγει, η al-Qaeda θα «δραστηριοποιείται ανοιχτά από το Χίντου Κους». Η κυβέρνηση Biden έχει πει πως θα αντεπιτεθεί εάν συμβεί αυτό. Αλλά ο στρατηγός Allen τονίζει πως οι αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν είναι «ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα χωρίς την ύπαρξη αξιόπιστων ελεγκτών στο έδαφος».

Το Αφγανιστάν συνορεύει επίσης με την Κίνα, το Ιράν, το Πακιστάν και την Κεντρική Ασία και βρίσκεται κοντά στην Ινδία. Όλες αυτές οι χώρες θα ανησυχούν για το ενδεχόμενο διαρροής βίας που θα εμπνέεται από τους Ταλιμπάν. Η Ινδία θα προετοιμάζεται για περισσότερα προβλήματα στην επαρχία Τζαμού και Κασμίρ, τη μόνη με μουσουλμανική πλειονότητα. Η Κίνα έχει λόγους να ανησυχεί πως οι Ουιγούροι, που αγωνίζονται κατά της καταστολής που υφίστανται από το Πεκίνο στην Σιντζιάνγκ, μπορεί να βρουν βάση στο Αφγανιστάν. Το Ιράν θα χαρεί να δει την Αμερική ηττημένη, αλλά θα ανησυχήσει για τη μοίρα των Χαζάρων, μιας σιιτικής μειονοτικής ομάδας, που έχουν υποστεί βάναυση δίωξη από τους Ταλιμπάν. Όλοι οι γείτονες του Αφγανιστάν και η ΕΕ θα προετοιμάζονται για μια εισροή προσφύγων.

Η γειτονική χώρα που βρίσκεται στην πιο αμφιλεγόμενη και επικίνδυνη κατάσταση είναι το Πακιστάν. Για δεκαετίες η κυβέρνηση του Ισλαμαμπάντ –και ιδιαίτερα οι πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες, η ISI- προσέφεραν ασφαλή καταφύγια για τους Ταλιμπάν. Αυτή η πολιτική μισοδιαψεύδονταν και μισοδικαιολογούταν στη βάση ότι το Πακιστάν χρειάζονταν «στρατηγικό βάθος» -που σήμαινε ότι ήθελε να αποτρέψει το ενδεχόμενο το Αφγανιστάν να πέσει στην επιρροή της Ινδίας. Η επιρροή των σκληροπυρηνικών Ισλαμιστών εντός του Πακιστάν βοήθησε επίσης ώστε να δημιουργηθεί ένα ανεκτικό περιβάλλον για τους Ταλιμπάν.

Η σιωπηρή στήριξη του Ισλαμαμπάντ στον βίαιο ισλαμισμό στο Αφγανιστάν επιβίωσε ακόμα και των θηριωδιών που διεπράχθησαν σε πακιστανικό έδαφος –όπως η σφαγή σε ένα σχολείο στην Πεσαβάρ το 2014, όπου οι Πακιστανοί Ταλιμπάν σκότωσαν περίπου 150 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων 132 παιδιά. Η κυβέρνηση του Πακιστάν συνεχίζει να υποστηρίζει πως χρησιμοποίησε τη «μέγιστη πίεση» για να προσπαθήσει να αναγκάσει τους Ταλιμπάν να διαπραγματευτούν. Αλλά αυτό δεν είναι ευρύτερα πιστευτό. Ένας ανώτερος Αφγανός αξιωματούχος διαμαρτυρήθηκε πρόσφατα, λέγοντας πως «ποτέ δεν είχα μια κακή συνάντηση με τους Πακιστανούς. Απλώς ποτέ δεν τηρούν τις υποσχέσεις τους».

Εν τούτοις, η κατάληψη του γειτονικού Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν είναι επίσης επικίνδυνη για το Πακιστάν. Οι τζιχαντιστές εντός της χώρας θα πάρουν θάρρος από τη νίκη. Τα σύνορα των 1.600 μιλίων μεταξύ των δυο χωρών είναι παραδοσιακά διάτρητα. Οι Πακιστανοί Ταλιμπάν ήδη φαίνεται να επανέρχονται, και τον περασμένο μήνα ανέλαβαν την ευθύνη για 26 τρομοκρατικές επιθέσεις στο Πακιστάν, συμπεριλαμβανομένης μιας βομβιστικής επίθεσης αυτοκτονίας που σκότωσε εννέα κινέζους εργάτες μεταξύ άλλων. Οι κοσμικοί Πακιστανοί αξιωματούχοι θα μπορούσαν επίσης να γίνουν στόχοι. 

Όλες οι χώρες που συνορεύουν με το Αφγανιστάν θα ελπίζουν πως οι Ταλιμπάν πήραν κάποια μαθήματα από την τελευταία τους περίοδο στην εξουσία από το 1996 έως το 2001 και δεν θα επιτρέψουν στη χώρα τους να ξαναγίνει βάση για διεθνείς τζιχαντιστές. Αν οι Ταλιμπάν δεν επιχειρήσουν να εξάγουν τον βίαιο ισλαμιστικό φονταμενταλισμό, τότε η ανάληψη της εξουσίας από αυτούς στην Καμπούλ πιθανότατα θα αποτελέσει μια καλοδεχούμενη εξέλιξη για την Κίνα. Το δόγμα εξωτερικής πολιτικής της κινεζικής κυβέρνησης βασίζεται στην αρχή της «μη-ανάμειξης» -που ουσιαστικά σημαίνει πως το Πεκίνο δεν θα πάρει θέση επί του πολιτικού συστήματος ή τα ανθρώπινα δικαιώματα εντός του Αφγανιστάν υπό την προϋπόθεση πως οι Ταλιμπάν θα σεβαστούν τα «βασικά συμφέροντα» της Κίνας.

Η Κίνα έχει ήδη δώσει σήμα πως είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν μέσω μιας πρόσφατης υψηλού επιπέδου συνάντησης μεταξύ του κινέζου υπουργού Εξωτερικών Wang Yi και του Mullah Abdul Ghani Baradar των Ταλιμπάν. Η σημασία της συνάντησης αυτής δεν έγκειται μόνον στο ότι πραγματοποιήθηκε, αλλά και στο γεγονός πως το Πεκίνο θεώρησε σωστό να τη δημοσιοποιήσει. Αν η Κίνα μπορέσει να εδραιώσει μια λειτουργική σχέση με μια κυβέρνηση της οποίας θα ηγούνται οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, αυτό θα παρείχε οικονομικά οφέλη στο Πεκίνο, όπως για παράδειγμα την δυνατότητα ενός διαδρόμου transit, διαμέσου της ώρας, προς το κατασκευασμένο από την Κίνα λιμάνι Gwadar στο Πακιστάν. Σε στρατηγικούς όρους, η Κίνα επίσης θα καλοδέχονταν την ευκαιρία να αυξήσει την πίεση στην Ινδία, ενισχύοντας τους φόβους του Δελχί ότι θα περικυκλωθεί. Πάνω απ’ όλα, το Πεκίνο θα καλοδεχθεί περαιτέρω ενδείξεις πως περνάμε τώρα στον μετα-Αμερικανικό κόσμο.