Η Δίκη των Εξ (31 Οκτωβρίου 1922 - 15 Νοεμβρίου 1922)

Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1922 ξέσπασε Κίνημα του Στρατού και του Ναυτικού στη Χίο και τη Λέσβο και σχηματίστηκε Επαναστατική Επιτροπή από τους πρωτεργάτες της, τους Συνταγματάρχες Νικόλαο Πλαστήρα, ως εκπρόσωπο του στρατού της Χίου και Στυλιανού Γονατά, ως εκπρόσωπο του στρατού της Λέσβου και τον Αντιπλοίαρχο Δημήτριο Φωκά, ως εκπρόσωπο του Πολεμικού Ναυτικού.

Η «Επανάσταση», η οποία υπήρξε αποτέλεσμα της βίαιης αντίδρασης κατά της Μικρασιατικής Καταστροφής πολύ γρήγορα πέρασε σε μέτρα εκδίκησης προς την Αντιβενιζελικη Παράταξη. Απαγορεύτηκαν εφημερίδες, ενώ καταδιωχθηκαν επιφανή στελέχη του Αντιβενιζελισμου. Αποκορύφωμα βέβαια ήταν ο αποκεφαλισμος της Αντιβενιζελικης παράταξης με την λεγόμενη «Δίκη των Εξ», η οποία προκάλεσε αλγεινή εντύπωση και στο εξωτερικό.

Καταδικάστηκαν σε θάνατο οι: Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής, Ν. Θεοτόκης και Γ. Χατζηανέστης. Σε ισόβια δεσμά οι: Μ. Γούδας και Ξ. Στρατηγός. Αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ο Ναύαρχος Μεζεβίρης: «Δυστυχώς όμως η Επανάσταση δεν περιορίστηκε στο στρατιωτικό της έργο αλλά προχώρησε και σε ενέργειες που αντί να φέρουν την επιθυμητή ψυχική ενότητα διεύρυναν το χάσμα που υπήρχε. Με τα αιματηρά της μέτρα έφερε σε πολύ δύσκολη θέση εκείνους από τους στρατιωτικούς που, χωρίς να έχουν προσχωρήσει, πρόθυμα δέχτηκαν να την συνδράμουν στο έργο της ανασυγκρότησης των πολεμικών δυνάμεων. Όσο μεγάλα και αν ήταν τα λάθη που διαπράχθηκαν, για κανένα λόγο δεν αμφιβάλαμε για τον πατριωτισμό αυτών που κυβέρνησαν την Χώρα και του άτυχου Αρχιστράτηγου, στον οποίο την τελευταία στιγμή ανατέθηκε η αρχηγία, και που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα ως ένοχοι εσχάτης προδοσίας. Χρειάστηκε να εξασκήσουμε μεγάλη πίεση στον εαυτό μας για να συνεχίσουμε να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας μετά από αυτό το τραγικό γεγονός»· («Τέσσαρες δεκαετηρίδες εις την Υπηρεσίαν του Β. Ναυτικού», 1971).

«Παρά τις αναμφισβήτητες ευθύνες των κατηγορουμένων για την Μικρασιατική καταστροφή, η παραπομπή τους με το συγκεκριμένο κατηγορητήριο και η καταδίκη τους, με βάση το κατηγορητήριο αυτό, υπήρξαν πράξεις σκοπιμότητας∙ εθνικής σκοπιμότητας, όπως πολύ εύστοχα, παραδέχθηκε αργότερα τόσο ο Πάγκαλος όσο και οι περισσότεροι πρωταγωνιστές, δευτεραγωνιστές ή μελετητές της εποχής εκείνης. (…) από κανένα στοιχείο της διαδικασίας αυτής δεν προέκυψε η έννοια του δόλου των κατηγορουμένων.» Βλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (1978), 257-58.

Ο Βενιζέλος από την πλευρά του, είχε πολλές φορές μέχρι τη στιγμή εκείνη αρνηθεί να λάβει θέση στο ζήτημα της Δίκης των Εξ, επιμένοντας στη δήλωση που είχε κάνει αποδεχόμενος την εντολή εκπροσωπήσεως της Ελλάδος στο εξωτερικό, να μην αναμιχθεί πλέον στην ενεργό πολιτική και στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας. Στο τηλεγράφημά του τόνιζε και πάλι την απόφασή του αυτή, ενώ ειδοποιούσε την κυβέρνηση ότι η Αγγλία ήταν πραγματικά αποφασισμένη, σε περίπτωση εκτελέσεων, να ανακαλέσει τον πρεσβευτή της από την Αθήνα, και κατέληγε με τη φράση ότι θεωρεί καθήκον του να «ἐπισύρει τὴν προσοχήν τῆς κυβερνήσεως ἐπὶ τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ θέσις τοῦ ἐνταύθα [στη Διεθνή Συνδιάσκεψη της Λοζάνης], θα καταστῆ δυσχερής». Βλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (1978), 259.

Η «Δίκη των Εξ» είναι ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο θα μάς διδάσκει αιώνια την ανάγκη αποτροπής της ανάμειξης της πολιτικής σκοπιμότητας και της λαικής δυσαρέσκειας στο έργο της Δικαιοσύνης. Ειδικά για το Μεσοπόλεμο, η Δίκη των Εξ στιγμάτισε την Αβασίλευτη Δημοκρατία με ένα έγκλημα, ενώ οι προκλήσεις ορθώνονταν τεράστιες: κυβερνήσεις εξαρτώμενες από στρατιωτικούς που διενεργούσαν συνεχώς πραξικοπήματα, 1, 5 εκ. και πλέον πρόσφυγες που έπρεπε να στεγαστούν και να φροντιστούν, οι εξωτερικές προκλήσεις από την Ιταλία και την Βουλγαρία καθώς και το μόνιμο δεδομένο της οικονομικής στενότητας.

Σταδιακά, πολλοί «δημοκρατικοί» στρατιωτικοί -Πλαστήρας, Κονδύλης, Χατζηκυριάκος, Παγκαλος- θα μεταλλαχθούν. Κάποιοι θα μεταπηδήσουν στο αντιβενιζελικό – βασιλικό στρατόπεδο (Χατζηκυριάκος, Κονδύλης), άλλος θα εγκαταστήσει δικτατορία (Πάγκαλος), ενώ ο Πλαστήρας – βενιζελικός ως το τέλος – θα διενεργήσει δύο αποτυχόντα κινήματα (1933, 1935) έχοντας ως πρότυπο τον Μουσολίνι. Το πολίτευμα δεν θα αντέξει. Στο «λαμπρό» δημοψήφισμα του 1935 ψήφισαν… και τα δέντρα και ο βασιλιάς επέστρεψε. Το 1936 θα αναλάβει ο Μεταξάς. Ένα είναι βέβαιο ιστορικά. Ο Ελληνικός Λαός, το 1940, κατάφερε να αντιμετωπίσει την ιταλική εισβολή με θαυμαστή ενότητα που δεν συνάδει με το κλίμα διχασμού και ηθικής αποσύνθεσης που επικρατούσε τα προηγούμενα χρόνια.

Φωτογραφία: Η Δίκη των Εξ. Από αριστερά προς τα δεξιά: Ναύαρχος Μιχαήλ Γούδας, Γεώργιος Μπαλτατζής, Στρατηγός Ξενοφών Στρατηγός, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Νικόλαος Θεοτόκης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης.