«Κλιματικοί πρόσφυγες»: το καθεστώς τους στο διεθνές δίκαιο
Kibumba is a displaced persons camp about forty minutes north of Goma, close to the border with Rwanda. It is built upon the ruins of the camps for Rwandan refugees. The population comes from Rugare about 10km away and as far as Tongo about 40km away. It is managed by the displaced themselves and the UN and NGOs provides services in the camp in agreement with the Committee of the Displaced. UNICEF with NGO partners is running an area for children to play and where we can listen out for any problems children might be having, we are supporting emergency schooling, water points, latrines and psychosocial as well as medical support for rape survivors.
Της Βάσιας Κεσίδου
Πλαίσιο νοηματοδότησης έννοιας «Κλιματικοί πρόσφυγες»
Σε ποιο πλαίσιο εντάσσουμε, σε πρώτο στάδιο, τον όρο «κλιματικός πρόσφυγας» (climate refugee); Η πρώτη σκέψη αφορά έναν άνθρωπο που αναγκάζεται να αφήσει το σπίτι, την περιουσία, την πατρίδα του λόγω φυσικών καταστροφών, οι οποίες καθιστούν την ζωή του εκεί δυσμενή ή αδύνατη. Πράγματι, η μια πλευρά έννοιας είναι τα ανεξέλεγκτα φυσικά φαινόμενα. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να παραλείπουμε τον ανθρώπινο παράγοντα. Η έμμεση ή άμεση επέμβαση της υπερκαταναλωτικής ανθρώπινης κοινωνίας στην φύση είναι αυτή που έχει επιδεινώσει την ήδη επιβαρυμένη ισορροπία του περιβάλλοντος, καθιστώντας πιο συχνά και πιο ακραία τα καιρικά φαινόμενα.
Ειδικότερα, οι εμπρησμοί, οι αποψιλώσεις, η αποστράγγιση των φυσικών πόρων και οι αδιάκοποι πόλεμοι για τον έλεγχο και την εκμετάλλευσή τους, γνωστοί ως «resources wars», ή ακόμα και ο συνδυασμός αυτών, προκαλούν μεγάλα κύματα κλιματικών προσφύγων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Συρία, όπου η έντονη ξηρασία σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος λόγω των ενόπλων συγκρούσεων ωθούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού στη φυγή.
Το νομικό κενό
Τη στιγμή που το ζήτημα λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει ένα μεγάλο νομικό κενό όσον αφορά το status αυτής της κατηγορίας ανθρώπων στο διεθνές δίκαιο. Γεγονός είναι ότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχει επίσημος ορισμός των «περιβαλλοντικών προσφύγων» στα διεθνή νομικά κείμενα[1]. Βάσει των ισχυόντων, ως πρόσφυγας ορίζεται «το πρόσωπο, το οποίο, συνεπεία βάσιμου φόβου δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, βρίσκεται εκτός της χώρας ιθαγένειάς του και δεν μπορεί, ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί, να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας ή ο ανιθαγενής ο οποίος, βρισκόμενος εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους διαμονής του για τους ίδιους προαναφερθέντες λόγους, δεν μπορεί ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν[2]». Αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για έναν στενό ορισμό που δυσχεραίνει τη σύνδεση της κατάστασης ενός περιβαλλοντικού πρόσφυγα με μια από τις παραπάνω κατηγορίες δίωξης.
Σε επίπεδο διεθνούς δικαίου, υπάρχουν διεθνή κείμενα που αναφέρονται στην ανθρώπινη κινητικότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής και στην ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την προστασία τους[3], κείμενα που όμως στερούνται πρακτικής υλοποίησης. Σημαντική είναι η υπόθεση Ioane Teitiota κ. Νέας Ζηλανδίας, η οποία αφορά την μη αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα στο εν λόγω άτομο το οποίο είχε μεταβεί εκεί από την πατρίδα του, το Κιριμπάτι, λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο επαναπατρισμός του δεν επέφερε κίνδυνο δίωξής του, οπότε και τον απέλασε. Αργότερα, ο Teitiota απευθύνθηκε στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των ΗΕ η οποία τον Σεπτέμβριο του 2020 κατέληξε στο ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θέτουν σοβαρές απειλές στο δικαίωμα στη ζωή των ατόμων που τις βιώνουν και, επομένως, δεν πρέπει να επαναπατρίζονται[4].
Η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τις ήδη υπάρχουσες κρίσεις ανά τον κόσμο- φτώχεια, πολιτική αστάθεια, ένοπλες συγκρούσεις και, πλέον, πανδημία και συνέπειές της. Εν όψει, λοιπόν, και της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Γλασκώβη[5] ας ευχηθούμε ένα αποτελεσματικότερο πλαίσιο προστασίας τόσο του πλανήτη όσο και τις ιδιαίτερης αυτής κατηγορίας προσφύγων.
Σχόλια – Πηγές
[1] Γι’ αυτό ακριβώς αποδίδονται διάφορες ονομασίες, όπως «περιβαλλοντικοί μετανάστες», «περιβαλλοντικά εκτοπισμένοι» κ.λπ.
[2] Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων (1951), Άρθρο 1 παρ. 2. Διαθέσιμο στο: https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2018/01/04-symvasiprotokollo.pdf
[3] Βλ. UNFCCC (1992), Πλαίσιο Εφαρμογής του Κανκούν (2010), Συμφωνία του Παρισίου (2015), Διακήρυξη της Νέας Υόρκης για τους Πρόσφυγες και τους Μετανάστες (2016), Παγκόσμιο Σύμφωνο για τους Πρόσφυγες (2018) κ.ά.
[4]CCPR/C/127/D/2728/2016, Human Rights Committee. Διαθέσιμο στο: docstore.ohchr.org
[5] Βλ. Στη Γλασκώβη η Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή GreekHumans
Αρχική Δημοσίευση: Greek Humans
