Οι Ναυτικές Επιχειρήσεις του 1824 και η Ναυμαχία Βορείου Ηρακλείου Κρήτης

Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας

Όταν έγιναν γνωστές οι καταστροφές της Κρήτης, της Κάσου και των Ψαρών, η ελληνική Κυβέρνηση αντιλήφθηκε πόσο επικίνδυνη ήταν η παραμέληση του Ναυτικού. Με τα εναπομείναντα χρήματα του τελευταίου δανείου, οι διοικήσεις των νήσων Ύδρας και Σπετσών ενέτειναν τις προσπάθειές τους να εφοδιάσουν τον Στόλο και να συμπληρώσουν τα πληρώματα. Η ώρα ήταν κρίσιμη διότι ο Σουλτανικός Στόλος -15 φρεγάτες- υπό τον Χοσρέφ βρισκόταν αγκυροβολημένος στη Λέσβο, ενώ ο Αιγυπτιακός υπό τη γενική αρχηγία του γιου του Μεχμέτ-Αλή, Ιμπραήμ, είχε αποπλεύσει ήδη από την Αλεξάνδρεια με 50 τρίκροτα και 300 μεταγωγικά πλήρη στρατιωτών. Η τελευταία φάση του σχεδίου του εχθρού ήταν να ξεκινήσει.

Ο Ελληνικός Στόλος απέπλευσε σε τρεις μοίρες. Η πρώτη υδραίικη μοίρα, 46 πολεμικά υπό τον Μιαούλη, απέπλευσε την 1η Αυγούστου με προορισμό το Νότιο Αιγαίο και έχοντας ως βάση τη Θήρα, περιπολούσε για τον ερχομό του Αιγυπτιακού Στόλου. Η δεύτερη υδραίικη μοίρα, 22 πλοία και 4 πυρπολικά υπό τον Σαχτούρη, απέπλευσε την 27η Ιουλίου με προορισμό τη Σάμο για να εμποδίσει εχθρικές ενέργειες του Χοσρέφ κατά του νησιού. Τέλος, η σπετσιώτικη μοίρα, 15 πλοία και 1 πυρπολικό υπό τον Γεώργιο Ανδρούτσο, απέπλευσε την 24η Ιουλίου με προορισμό το στενό Σάμου-Μ. Ασίας για να εμποδίσει απόβαση οθωμανικών στρατευμάτων.

Η δεύτερη υδραίικη μοίρα και η σπετσιώτικη εμπόδισαν επανειλημμένα τον Σουλτανικό Στόλο στις προσπάθειές του να προσβάλει τη Σάμο. Στις αρχές Αυγούστου πραγματοποιήθηκαν κανονικές ναυμαχίες και οι ελληνικές μοίρες, μαζί και με τη συνδρομή των πυροβόλων της Σάμου, ανάγκασαν τον Σουλτανικό Στόλο να πλεύσει προς την Κω για να ενωθεί με τον Αιγυπτιακό. Τα πυρπολικά μάλιστα, των Κωνσταντίνου Κανάρη, Γεώργιου Βατικιώτη, Ματρόζου και Ρομπότση βύθισαν τέσσερις φρεγάτες και μια κορβέτα. Τα ελληνικά πλοία λόγω των ζημιών που είχαν υποστεί δεν καταδίωξαν τα εχθρικά.

Οι ελληνικές μοίρες, οι οποίες προστάτευαν τη Σάμο, μετά την αποχώρηση του Σουλτανικού Στόλου απέπλευσαν· η μεν υδραίικη στα βόρεια της νήσου Λειψώ, η δε σπετσιώτικη στην Πάτμο. Ο Μιαούλης με το μεγαλύτερο μέρος του Στόλου, ο οποίος περιπολούσε το Νότιο Αιγαίο, μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Σουλτανικός Στόλος έχει καταπλεύσει στην Κω και ότι ο Αιγυπτιακός κατέφθανε, έπλευσε προς τη νήσο Λειψώ και ενώθηκε με την υδραίικη μοίρα, ενώ η σπετσιώτικη κατέφθασε λίγο αργότερα.

Ο ενωμένος Οθωμανικός Στόλος (Αιγυπτιακός-Σουλτανικός) περιελάμβανε 100 περίπου πολεμικά πλοία (από τα οποία 1 δίκροτο, 20 φρεγάτες, 25 κορβέτες, 50 ημιολίες), τα οποία μετέφεραν 8.000 ναύτες, 2.500 στρατιώτες και 2.500 πυροβόλα. Αυτόν συνόδευαν 400 περίπου πλοία που μετέφεραν 8.000 στρατιώτες και 1.000 ιππείς. Ο Ελληνικός Στόλος στον αντίποδα, αποτελείτο από 70 περίπου πλοία, κυρίως πάρωνες και ημιολίες με 5.000 άνδρες και 800 πυροβόλα, καθώς και πολλά πυρπολικά.

Στις 24 Αυγούστου, διεξήχθη η Ναυμαχία Κω-Αλικαρνασσού, η οποία δεν είχε σαφή έκβαση και διεκόπη από τη νύχτα και την τρικυμία. Ο Οθωμανικός Στόλος αγκυροβόλησε στον κόλπο της Αλικαρνασσού-Μποντρούμ και ο Ελληνικός, στον Κόλπο του Γέροντα, προκειμένου να εμποδίσει ενδεχόμενη επιθετική ενέργεια των εχθρών στη Σάμο. Στις 29 Αυγούστου έλαβε χώρα η Ναυμαχία του Γέροντα, κατά την οποία έλαμψε η ιδιοφυία του Μιαούλη, που υπερκέρασε τα μειονεκτήματα -όπως το ότι δεν είχε ευνοϊκό άνεμο και τη διασπορά του στόλου στην περιοχή -και οδήγησε τον Ελληνικό Στόλο στη νίκη. Σημαντική συμβολή επίσης σημείωσαν και τα πυρπολικά, καθόσον προξένησαν ζημιές και πανικό στον εχθρό.

Οι εχθροί, όμως, παρά την ήττα τους, προσπάθησαν εκ νέου να επιτεθούν στη Σάμο, αλλά και πάλι για δέκα ημέρες το Ελληνικό Ναυτικό απέκρουσε τον Οθωμανικό Στόλο. Μετά από αυτές τις αποτυχίες, ο Σουλτανικός Στόλος έπλευσε προς τα Δαρδανέλλια, ενώ ο Αιγυπτιακός προς την Κω, όπου ο Ιμπραήμ συμπλήρωσε τον στρατό του και τιμώρησε κάποιους κυβερνήτες, θεωρώντας ότι δεν έκαναν το καθήκον τους. Κατόπιν, κατευθύνθηκε προς την Κρήτη.

Δώδεκα μίλια βόρεια του Ηρακλείου, ο Αιγυπτιακός Στόλος συγκρούστηκε με τον Ελληνικό υπό τον Μιαούλη και υπέστη συντριπτική ήττα. Ο Μιαούλης εκμεταλλεύθηκε το γεγονός ότι ο εχθρικός στόλος ήταν χωρισμένος σε δύο τμήματα· το πρώτο ήταν μοίρα πολεμικών που συνόδευε τα μεταγωγικά, ενώ το δεύτερο αποτελούταν από δώδεκα μεγάλες φρεγάτες υπό τον Ιμπραήμ. Η Ναυμαχία της Βορείου Κρήτης διεξήχθη στις 2 Νοεμβρίου και πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, μία πρωινή και μία βραδινή. Ο Αιγυπτιακός Στόλος, αν και υπέρτερος σε οπλισμό, αριθμό και μέγεθος πλοίων λόγω των επιδέξιων χειρισμών των Ελλήνων, έχασε γρήγορα το ηθικό του. Ακόμα και ο ίδιος ο Ιμπραήμ τρομοκρατήθηκε -διαλύθηκε και περιέπεσε σε σύγχυση. Αποτέλεσμα ήταν ο Ελληνικός Στόλος να αρχίσει να καταδιώκει τα αιγυπτιακά πλοία, ενώ αυτά μέσα σε σύγχυση να κανονιοβολούν το ένα το άλλο.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Ναυμαχίες βορείως Ηρακλείου Κρήτης

Ημερομηνία: 1η Νοεμβρίου και τη νύχτα μεταξύ 1ης και 2ας Νοεμβρίου 1824

Αντίπαλοι: Ελληνικός Στόλος, υπό τον Α. Μιαούλη, αποτελούμενος από 25 πλοία και 8 πυρπολικά. Ενωμένος Οθωμανικός Στόλος, υπό τον Ιμπραήμ πασά, αποτελούμενος από 50 περίπου πλοία, εκ των οποίων 12 ήταν μεγάλες φρεγάτες. Ο Οθωμανικός Στόλος συνόδευε πλήθος μεταγωγικών, στα οποία επέβαιναν στρατιωτικές δυνάμεις.

Σκοπός του Ιμπραήμ ήταν να καταπλεύσει στη Σούδα της Κρήτης και να την οργανώσει ως προκεχωρημένη βάση του στόλου του. Από εκεί, να εφορμήσει στη συνέχεια στην Πελοπόννησο με σκοπό να καταπνίξει την Επανάσταση.

Πρώτη Φάση (πρωί 1ης Νοεμβρίου)

Ε/1: Ελληνική δύναμη, υπό τον Μιαούλη, κινείται για να λάβει ευνοϊκή θέση απέναντι στον εχθρικό στόλο.

Τ/1: Σουλτανική και αιγυπτιακή μοίρα προπομπός πλέει προς τη Σούδα της Κρήτης

Τ/2: Αιγυπτιακή μοίρα μεταγωγικών με 5.000 στρατό πλέει προς τον ίδιο προορισμό, με σκοπό να καλύψει την προαναφερθείσα μοίρα.

Τ/3: Η κύρια δύναμη του Οθωμανικού Στόλου καλύπτει τα μεταγωγικά από τα νώτα.

Δεύτερη φάση (ώρα 11 και 30 λεπτά της ίδιας μέρας, περίπου 12 μίλια βορείως Ηρακλείου).

Ε/1: Ο Μιαούλης με την κύρια δύναμη του Ελληνικού Στόλου (25 πολεμικά και 8 πυρπολικά), αφού “πήρε τον αέρα” από την αιγυπτιακή μοίρα προπομπό (Τ΄/1), επιτίθεται εναντίον της. Ο Ιμπραήμ σπεύδει να τη βοηθήσει (Τ΄/3).

Π/1: Χώρος επίθεσης τον πυρπολικών Θεοδωράκη, Βώκου και Ρομπότση εναντίον μιας μεγάλης φρεγάτας, στην οποία προκαλούν μικρές ζημιές.

Π/2: Χώρος επίθεσης των πυρπολικών του Κανάρη και ενός άλλου εναντίον μιας άλλης εχθρικής φρεγάτας άνευ αποτελέσματος.

Τ΄΄/1, Τ΄΄/2: Πορείες διαφυγής της συνοδείας και των μεταγωγικών του Οθωμανικού Στόλου.

Τρίτη Φάση (νύχτα της ίδιας ημέρας)

Ε: Χώρος από τον οποίο ο Ελληνικός Στόλος, υπό τον Μιαούλη, ξεκινά τις νυχτερινές επιθέσεις εναντίον του Οθωμανικού Στόλου.

Τ: Χώρος στον οποίο ο Οθωμανικός Στόλος υφίσταται τις ελληνικές επιθέσεις. Λόγω της επίθεσης των πυρπολικών, ο Οθωμανικός Στόλος πέφτει σε σύγχυση. Ο Ιμπραήμ επιτρέπει στα πλοία του να απομακρυνθούν για να σωθούν. Διασκορπισμός του Οθωμανικού Στόλου και καταδίωξή του από τον Ελληνικό.

Τέταρτη Φάση (πρωί 2ας Νοεμβρίου)

Δ/1, Δ/2 και Δ/3: Οι διασκορπισμένες αιγυπτιακές μοίρες. Η πρώτη κινείται προς Κάρπαθο και Ρόδο, η δεύτερη προς τον Κόλπο Μιραμπέλου (Κρήτης) και η τρίτη προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Ε/2, Ε/3 και Ε/4: Ελληνικές μοίρες, οι οποίες καταδιώκουν τον εχθρικό στόλο. Η Ε/2, η μοίρα του Σαχτούρη, συμπλέκεται με ομάδα πλοίων του εχθρού και αιχμαλωτίζει τα μεταγωγικά της. Ε/3: Η μοίρα υπό τον Τσαμαδό καταστρέφει αυστριακό πάρωνα, ο οποίος μετέφερε αιγυπτιακό πολεμικό υλικό. Ε/4: Η μοίρα του Α. Μιαούλη.

Επιμύθιο

Στις ναυτικές επιχειρήσεις του 1824, ο Ανδρέας Μιαούλης κατάφερε μόνος του όχι μόνο να συγκρατήσει αλλά και να συντρίψει τον εχθρό. Παρ’ όλα τα προβλήματα συντήρησης που λόγω των συνεχών επιχειρήσεων, ήδη αντιμετώπιζε ο Ελληνικός Τρινήσιος Στόλος. Ο Παναγιώτης Ι. Καρατζάς γράφει από την Πίζα στον Μιαούλη για την επιτυχία του: «Μόνος ο Μιαούλης είναι ο μη θαυμάζων τον Μιαούλην» (Δημήτριος Σταμέλος, Ανδρέας Μιαούλης, εκδ. Εστία, Αθήνα 2003, σελ.125). Είναι ο δικός μας Nelson. Μήπως ήρθε η ώρα για το Πολεμικό Ναυτικό να δώσει το όνομά του σε ένα μεγάλο πλοίο του;