Κήρυξη Κατάστασης Έκτακτης Ανάγκης στην Αιθιοπία και η Καταπάτηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Της Ευρυδίκης Παπανικολάου* 

            Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι προσωπικές ελευθερίες, έχουν υποστεί αλλαγές και έχουν προσαρμοστεί ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε κοινωνίας πολλές φορές. Αν και στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πλέον επίσημα θεσμοθετημένη, με την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του 1948 να είναι το πρώτο μεγάλου σκέλους βήμα, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά κράτη, ειδικά αναπτυσσόμενα, που αδιαφορούν για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Σε περιπτώσεις εθνικής κρίσης, μάλιστα, όπως πόλεμοι ή γενικότερες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται συχνά σε «δεύτερη μοίρα» και δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από ένα γενικό σύνολο ηθικών αρχών και κανόνων που καταπατώνται συνεχώς. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και τώρα στην περίπτωση της Αιθιοπίας και του Εμφυλίου πολέμου που συμβαίνει στη χώρα.

            Πολλές Αφρικανικές χώρες χαρακτηρίζονται από πολιτική αστάθεια και εμφύλιες συγκρούσεις, με την Αιθιοπία να είναι μια από αυτές. Πιο συγκεκριμένα, στις 3 Νοεμβρίου 2020 ξέσπασε επίσημα ο λεγόμενος πόλεμος του Tigray, στην περιοχή Tigray της Αιθιοπίας. Εκεί, οι τοπικές αμυντικές δυνάμεις (Tigray Defense Forces- TDF) πολεμούν την Εθνική Αμυντική Δύναμη της Αιθιοπίας (ENDF), την Ομοσπονδιακή Αστυνομία της Αιθιοπίας, την περιφερειακή αστυνομία και τις δυνάμεις χωροφυλακής των γειτονικών περιοχών Amhara και Afar με τη συμμετοχή των Αμυντικών Δυνάμεων της Ερυθραίας (EDF). Όλες οι πλευρές, ιδιαίτερα οι ENDF, EDF και TDF έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, η οποία έχει προκαλέσει μια ανθρωπιστική κρίση τεράστιου μεγέθους που έχει αφήσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να αντιμετωπίζουν συνθήκες λιμού, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ενώ χιλιάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

            Μετά από έναν ολόκληρο χρόνο συγκρούσεων, όμως, η κατάσταση φαίνεται να χειροτερεύει ακόμη περισσότερο με το υπουργικό συμβούλιο της Αιθιοπίας να κηρύττει κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε εθνικό επίπεδο στις αρχές του Νοεμβρίου ενώ οι αρχές στην Addis Ababa ενημέρωσαν τους πολίτες να προετοιμαστούν για να υπερασπιστούν την πρωτεύουσα, καθώς μαχητές από τη βόρεια περιοχή Tigray απείλησαν να βαδίσουν προς την πόλη. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης επιβλήθηκε αφού το Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Tigray (TPLF) ισχυρίστηκε ότι κατέλαβε τις βασικές πόλεις Dessie και Kombolcha, οι οποίες βρίσκονται και οι δύο κοντά σε μια κύρια δίοδο προς την πρωτεύουσα. Οι κυβερνήσεις τεσσάρων από τις 10 περιφέρειες της χώρας, μάλιστα, κάλεσαν επίσης τους Αιθίοπες να κινητοποιηθούν για να πολεμήσουν ενάντια στις δυνάμεις αυτές, σύμφωνα με το κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο Fana. Το TPLF δήλωσε επιπρόσθετα ότι ένωσαν τις δυνάμεις τους με μαχητές από μια δύναμη του Oromo που επίσης πολεμάει την κεντρική κυβέρνηση. Οι Oromo είναι η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα της Αιθιοπίας και πολλοί από τους πολιτικούς τους ηγέτες βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στη φυλακή.

            Αυτή, όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που κηρύττεται κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Αιθιοπία. Μόλις τρία χρόνια πριν, τον Φεβρουάριο του 2018, η χώρα επέβαλε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για έξι μήνες, εν όψει της μετάβασης της εξουσίας στον Abiy Ahmed, τον τωρινό Πρωθυπουργός της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Αιθιοπίας. Τότε επιβλήθηκαν απαγορεύσεις κυκλοφορίας και περιορίστηκαν οι μετακινήσεις των ανθρώπων, ενώ χιλιάδες άνθρωποι κρατήθηκαν παράνομα. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και σήμερα στη χώρα, με την εξάμηνη κατάσταση έκτακτης ανάγκης να επιτρέπει, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία οδοφραγμάτων, τη διακοπή των υπηρεσιών μεταφορών, την επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας και την ανάληψη της εξουσίας από τον στρατό σε ορισμένες περιοχές. Τα Ηνωμένα Έθνη, από την πλευρά τους, εξέφρασαν την ανησυχία τους κατά τη διάρκεια της ενημέρωσης που έγινε στη Γενεύη την Τρίτη 16 Νοεμβρίου, για τις αυξανόμενες παράνομες συλλήψεις στην Αιθιοπία. Η υπηρεσία ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, συγκεκριμένα, ανέφερε ότι οι περισσότεροι από τους κρατούμενους στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Addis Ababa, καθώς και στο Gondar, στο Bahir Dar και σε άλλες τοποθεσίες, προέρχονται από τη Tigray. “Σύμφωνα με αναφορές, τουλάχιστον 1.000 άτομα πιστεύεται ότι έχουν τεθεί υπό κράτηση … με ορισμένες αναφορές να ανεβάζουν τον αριθμό πολύ υψηλότερα”, είπε η εκπρόσωπος για την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Liz Throssell σε δημοσιογράφους στη Γενεύη. Ειδικοί δικηγόροι και νομικοί σύμβουλοι τόνισαν επίσης ότι χιλιάδες πολίτες με καταγωγή από τη Tigray έχουν κρατηθεί αυθαίρετα από τότε που ανακοινώθηκαν τα νέα μέτρα, τα οποία επιτρέπουν στις αρχές να συλλαμβάνουν χωρίς ένταλμα οποιονδήποτε θεωρούν ύποπτο για υποστήριξη «τρομοκρατικών ομάδων». Μεταξύ των συλληφθέντων, μετά την κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, είναι και ορισμένα μέλη του προσωπικού του ΟΗΕ.

            Σε απάντηση της δύσκολης αυτής κατάστασης, η κυβέρνηση της Αμερικής φαίνεται πρόθυμη να επιβάλει κυρώσεις λόγω των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτός και εάν η κυβέρνηση της χώρα λάβει σημαντικά βήματα για τον τερματισμό της συνεχιζόμενης σύγκρουσης και την άμβλυνση της ανθρωπιστικής κρίσης έως τις αρχές του 2022. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Joe Biden, δήλωσε ότι η Αιθιοπία δεν συμμορφώνεται πλέον με τις απαιτήσεις επιλεξιμότητας του νόμου για την αφρικανική ανάπτυξη (African Growth and Opportunity Act) «για κατάφορες παραβιάσεις των διεθνώς αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων», είπε σε επίσημο μήνυμά του προς το Κογκρέσο. Η κυβέρνηση της Αιθιοπίας πρέπει να λάβει «επείγουσα δράση» έως την 1η Ιανουαρίου για να παραμείνει στο πρόγραμμα, το οποίο παρέχει σε αφρικανικές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής αδασμολόγητη πρόσβαση στην αγορά των ΗΠΑ για χιλιάδες προϊόντα. Ο Ειδικός Απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Κέρας της Αφρικής Jeffrey Feltman κατήγγειλε επίσης και την επεκτεινόμενη στρατιωτική εκστρατεία του TPLF, λέγοντας ότι “Έχουμε καταδικάσει με συνέπεια την επέκταση του TPLF και του πολέμου του έξω από τη Tigray και συνεχίζουμε να καλούμε το TPLF να αποσυρθεί από την Afar και την Amhara”, ενώ πρόσθεσε πως “Η επέκταση του πολέμου ωστόσο είναι τόσο προβλέψιμη όσο και απαράδεκτη δεδομένου ότι η κυβέρνηση της Αιθιοπίας άρχισε να διακόπτει την ανθρωπιστική βοήθεια και την εμπορική πρόσβαση στη Tigray τον Ιούνιο, κάτι που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα παρά τις φρικτές συνθήκες του εκτεταμένου λιμού που αναφέρεται στην περιοχή”.

            Όπως γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό η κατάσταση στην Αιθιοπία είναι κρίσιμη με την ανθρωπιστική κρίση να χειροτερεύει συνεχώς και η κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης να κάνει τις συνθήκες ακόμη πιο δυσμενείς. Και οι δύο πλευρές φαίνονται, προς το παρόν, απρόθυμες να υποχωρήσουν και εμφανίζονται αδιάφορες προς τις όλο και αυξανόμενες παράπλευρες απώλειες που προκαλεί η συμπεριφορά τους. Σε μια τέτοια κρίσιμη κατάσταση, λοιπόν, μπορούμε να δούμε πως τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μπει για ακόμη μια φόρα σε «δεύτερη μοίρα» και πως οι αντίστοιχες Αρχές της χώρας φαίνονται να αγνοούν επιδεικτικά τις διεθνώς αναγνωρισμένες αρχές που προστατεύουν τα βασικά δικαιώματα των πολιτών.

*Φοιτήτριας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ

Βιβλιογραφία:

• Ethiopia declares nationwide state of emergency, 2021 (https://www.aljazeera.com/news/2021/11/2/ethiopia-declares-nationwide-state-of-emergency)

• Ethiopia: News – ‘Certain Rights Are Non-Derogable Even in a State of Emergency’: UN Human Rights Office, 2021 (https://allafrica.com/stories/202111180091.html)

• UN: At Least 1,000 Arrested Since Ethiopia State of Emergency, 2021 (https://www.voanews.com/a/un-at-least-1000-arrested-since-ethiopia-state-of-emergency-/6316421.html)

• Ethiopia announces state of emergency as Tigrayan forces gain ground, 2021 (https://edition.cnn.com/2021/11/02/africa/ethiopia-state-of-emergency-tigrayan-intl-afr/index.html)

• Ethiopia declares state of emergency as rivals make way toward capital, 2021 (https://www.nbcnews.com/news/world/ethiopia-declares-state-emergency-rivals-make-way-toward-capital-n1283080)

• Ethiopia declares state of emergency as Tigrayan rebels gain ground, 2021 (https://www.theguardian.com/world/2021/nov/02/ethiopia-declares-state-of-emergency-as-tigray-rebels-gain-ground)

• Ethiopia on verge of losing access to lucrative US trade program over human rights violations, 2021 (https://edition.cnn.com/2021/11/02/politics/ethiopia-agoa-eligibility-2022/index.html)