«Μεγάλο Σιωπητήριο»: η αρχαία στρατιωτική τελετή με την οποία οι Γερμανοί αποχαιρετούν τους Καγκελάριους

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα

Με την τελετή του «Μεγάλου Σιωπητηρίου», που έχει τις ρίζες της στον 16ο αιώνα και επιφυλάσσεται μόνο για ομοσπονδιακούς προέδρους, καγκελάριους και υπουργούς Άμυνας, οι Ένοπλες Δυνάμεις, υπό το φως των πυρσών και τους ήχους της στρατιωτικής μπάντας, είπαν «αντίο» στην καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, η οποία την ερχόμενη εβδομάδα, μετά από 16 χρόνια θητείας, παραδίδει τη θέση της στον Σοσιαλδημοκράτη Όλαφ Σολτς.

H τελετή ονομάζεται στα γερμανικά Großer Zapfenstreich. Είναι μια στρατιωτική τελετή που πραγματοποιείται στη Γερμανία και την Αυστρία, παρόμοια με τις στρατιωτικές τελετές που γίνονται στις αγγλόφωνες χώρες και είναι η πιο σημαντική τελετουργική πράξη που εκτελείται από τις γερμανικές ομοσπονδιακές ένοπλες δυνάμεις, γνωστές ως Bundeswehr, και από τις ομοσπονδιακές ένοπλες δυνάμεις της Αυστρίας, γνωστές ως Bundesheer.

Η τελετή του Zapfenstreich εκτελείται μόνο κατά τη διάρκεια εθνικών εορτασμών και επίσημων δημόσιων εορτασμών, προς τιμήν διακεκριμένων προσώπων που είναι παρόντα σε τέτοιες ειδικές εκδηλώσεις, όπως η τελετή αποχαιρετισμού του ομοσπονδιακού προέδρου της χώρας ή το τέλος μεγάλων στρατιωτικών ασκήσεων. Πραγματοποιείται τις απογευματινές ώρες (ολοκληρώνεται το βράδυ) και αποτελείται από έναν στρατιωτικό σχηματισμό τουλάχιστον μιας στρατιωτικής μπάντας, δύο διμοιρίες ενόπλων πεζικού και δύο σειρές στρατιωτών που φέρουν δάδες, συνολικά περίπου 400 άνδρες.

Η τελετή του Zapfenstreich ξεκίνησε από τον στρατό ως ένδειξη του τέλους των καθημερινών δραστηριοτήτων τόσο στον τομέα όσο και στη φρουρά. Ο όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1596. Ο Σάξονας ταγματάρχης Χανς φον Φλέμινγκ περιέγραψε για πρώτη φορά λεπτομερώς αυτό το στρατιωτικό έθιμο στο βιβλίο του «Der vollkommene deutsche Soldat» (The Perfect German Soldier, 1726). Το Zapfenstreich ήταν ουσιαστικά ένα σήμα τρομπέτας για να τερματιστεί η πώληση οινοπνευματωδών ποτών στις στρατιωτικές συνοικίες και να προετοιμαστούν οι στρατιώτες για το βράδυ και να σβήσουν τα φώτα. Με άλλα λόγια το βραδινό σιωπητήριο. Για να υπογραμμίζει αυτή τη διαταγή, ο λοχίας περιδιάβαινε το στρατόπεδο και χτύπησε τις βρύσες των βαρελιών με ένα ραβδί. Η γερμανική λέξη Zapfenstreich είναι παρόμοια με το ολλανδικό «tap toe», από την οποία προέρχεται η αγγλική λέξη tattoo η οποία εκτός από δερματοστιξία σημαίνει και το βραδινό σήμα τυμπάνου ή σάλπιγγας που ανακαλεί τους στρατιώτες στους κοιτώνες τους.

Όπως η στρατιωτική τελετή του tattoo λοιπόν και  το Zapfenstreich σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της εργασίας της ημέρας των στρατιωτών.

Το 1813 ο βασιλιάς της Πρωσίας, Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ’, ήταν μάρτυρας της βραδινής τελετής του ρωσικού στρατού μετά τη μάχη του Γκροσγκέρσεν. Ο βασιλιάς εντυπωσιάστηκε βαθιά από τα θρησκευτικά μέρη της τελετής, ειδικά από τη χορωδιακή εκδοχή της Προσευχής του Κυρίου. Τότε διέταξε να ενσωματωθεί ένα παρόμοιο τελετουργικό στο πρωσικό Zapfenstreich.

Το 1838, μια τελετή του Zapfenstreich σχεδόν όμοια με τη σημερινή του μορφή ετοιμάστηκε από τον Βίλχελμ Φρίντριχ Βίπρεχτ, διευθυντή μουσικής του μουσικού σώματος του Πρωσικού Σώματος Φρουράς, ο οποίος διοργάνωσε μια μεγάλη υπαίθρια συναυλία για τον βασιλιά και τον καλεσμένο του, τον Τσάρο Νικόλαο Α΄. της Ρωσίας, στο Πότσνταμ. Ήταν 12 Μαΐου όταν περισσότεροι από 1.000 μουσικοί ερμήνευσαν το χορωδιακό “Ich bete an die Macht der Liebe” (“Προσεύχομαι στη δύναμη της αγάπης”), που συνέθεσε ο Ρώσος βασιλικός μουσικός Ντμίτρι Μπορτνιάνσκι. με κείμενο του γερμανού θρησκευτικού συγγραφέα Γκέρχαρντ Τερστέγκεν

Μετά την ίδρυση του Γερμανικού Ράιχ το 1871, ο ύμνος προς τον Κάιζερ (Αυτοκράτορα) (στα γερμανικά Heil Dir im Siegerkranz) ο οποίος ήταν και εθνικός ύμνος της Γερμανίας μέχρι το 1918, έγινε μέρος της τελετής του Zapfenstreich, αλλά μόνο όταν ο αυτοκράτορας ήταν παρών στην τελετή. Μετά τη Γερμανική Επανάσταση ή Νοεμβριανή Επανάσταση (όπως ονομάστηκε η εμφύλια σύγκρουση που ξέσπασε στην Γερμανική Αυτοκρατορία στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή του καθεστώτος της χώρας), ο νέος εθνικός ύμνος, ο «Deutschlandlied» του Γερμανού ποιητή Χάινριχ Χόφμαν αντικατέστησε τον παλιό αυτοκρατορικό ύμνο το 1922 στη τελετή του Zapfenstreich.

Αργότερα η τελετή ενσωματώθηκε στις στρατιωτικές παρελάσεις της ναζιστικής Γερμανίας. Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την διάλυση της Γερμανίας, κάποια έθιμα άλλαξαν.

Η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) επανέφερε το Großer Zapfenstreich το 1962 σε μια ενημερωμένη έκδοση, συμπληρώνοντας την παραδοσιακή γερμανική τελετή με μουσική βασισμένη σε «στοιχεία της προοδευτικής στρατιωτικής κληρονομιάς» συμπεριλαμβανομένου του τραγουδιού «For the Peace of the World» του Σοβιετικού συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς και μιας ανάμειξη τραγουδιών που προέρχονταν από τα γερμανικά και διεθνή κινήματα της εργατικής τάξης. 

Στις μέρες μας πλέον υπήρξαν εκκλήσεις για κατάργηση του Großer Zapfenstreich. Ο Χανς Κόσνικ του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος πριν το θάνατό του το χαρακτήρισε «προδημοκρατικό» και «παρωχημένο». Το 1996, το Κόμμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού και το Κόμμα των Πρασίνων υπέβαλαν ανεπιτυχώς αίτημα για κατάργηση της τελετής, ή τουλάχιστον της προσευχής.

Παρά την κριτική η τελετή επεβίωσε και στη σημερινή εποχή και σε ολόκληρο το μεγαλείο της την παρακολουθήσαμε στον αποχαιρετισμό προς την Άνγκελα Μέρκελ.