Πώς νιώθουν οι Ρώσοι; Θέλουν πόλεμο με την Ουκρανία;

Andrei Kolesnikov
Carnegie Moscow Center

Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα που τέθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες, ήταν εάν η Ρωσία θα επιτεθεί στην Ουκρανία, παρά την μικρή μείωση της έντασης στον απόηχο της τηλεδιάσκεψης μεταξύ των προέδρων της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Αλλά πώς θα αντιδρούσαν οι απλοί Ρώσοι σε έναν πόλεμο με τη γειτονική Ουκρανία;

Η έρευνά μας το 2015 με τίτλο “Θέλουν πόλεμο οι Ρώσοι;”– έδειξε ότι υπάρχει μικρός ενθουσιασμός για έναν “πραγματικό”, μεγάλης κλίμακας πόλεμο μεταξύ των μελών της σύγχρονης ρωσικής αστικής κοινωνίας (οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της χώρας στη Σύρια κι στην Ανατολική Ουκρανία τα τελευταία χρόνια, δεν θεωρούνται πραγματικοί πόλεμοι).

Η στρατιωτική δράση στο Ντομπάς το 2014, που έλαβε χώρα με φόντο τη θριαμβευτική κατάληψη της Κριμαίας, έγινε δεκτή θετικά από το ρωσικό κοινό. Μόλις έγινε σαφές ότι το Ντομπάς ήταν μια διαφορετικού είδους επιχείρηση από την Κριμαία ωστόσο (πολύ πιο αιματηρή και καταστροφική), η κοινή γνώμη γύρισε σε άμυνα: “Η Ρωσία δεν έχει καμία σχέση με αυτό, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία φταίνε για την απώλεια ζωών, και δεν υπάρχει πραγματικός πόλεμος σε εξέλιξη, σε καμία περίπτωση”.

Ένα πολύ παρόμοιο συναίσθημα κυριαρχεί σήμερα: μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι το 50% των ερωτηθέντων κατηγορεί τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ για την επιδείνωση της κατάστασης στην Ουκρανία (16ζ5 κατηγορεί την ίδια την Ουκρανία). Μόλις το 4% θεωρεί ότι η Ρωσία είναι υπεύθυνη για την κλιμάκωση της έντασης.

Για μερικά χρόνια, το πρωτοφανές πατριωτικό κύμα του 2014 λειτούργησε ως συμβολική αντιστάθμιση για τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα που είχαν ήδη ξεκινήσει. Οι Ρώσοι υποδέχθηκαν τις πραγματικές και φανταστικές απειλές που τους τροφοδοτούσαν και γενικά αξιολόγησαν τη στρατιωτική δράση ως δικαιολογημένη, αμυντική ή και προληπτική.

Αυτοί οι πόλεμοι έλαβαν χώρα στο παρασκήνιο: τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ δεν ασχολήθηκαν με τη βάναυση και αιματηρή πραγματικότητα των ένοπλων συγκρούσεων. Ταυτόχρονα, η στρατιωτικοποίηση της επίσημης ρητορικής και η αυξανόμενη εξουσία του στρατού –που ξεπέρασε την προεδρία σε μια λίστα με τους πιο αξιόπιστους θεσμούς το 2020- ενίσχυσαν τη λεγόμενη «συναίνεση της Κριμαίας».

Οι κοινωνιολογικές παράμετροι άρχισαν ωστόσο να αλλάζουν το 2018, με την εξάλειψη του φαινομένου της συσπείρωσης γύρω από τη σημαία. Εάν το 214 το 26% των ερωτηθέντων δήλωναν ότι “η Ρωσία ήταν περικυκλωμένη από εχθρούς, από όλες τις πλευρές”, τότε αυτή την άποψη συμμεριζόταν μόλις το 16% το 2020. Ο αριθμός των Ρώσων που πίστευε ότι ήταν μάταιο να αναζητούν εχθρούς διότι “η ρίζα του κακού ήταν τα λάθη της ίδιας της Ρωσίας”, αυξήθηκε από το 17% στο 25% στην ίδια περίοδο.

Η συναίνεση της Κριμαίας και η συμβολική δύναμη των κρατικών θεσμών παρέμειναν, αλλά έχασαν τη δύναμη τους να κινητοποιούν. Ο πόλεμος άρχισε να τρομάζει τους ανθρώπους.

Ο μέσος Ρώσος έχει βαρεθεί να εξαπατά τον εαυτό του και να πείθεται ότι εάν συμβεί πόλεμος, δεν θα επηρεάσει τη ζωή του ή τη ζωή των μελών της οικογενείας. ΟΙ Ρώσοι κονφορμιστές είναι ασφαλώς παραδοσιακά πολεμοχαρείς άνθρωποι, αλλά δική τους είναι και η επιθετικότητα των τηλεοπτικών προπαγανδιστικών εκπομπών ή η γλώσσα του μίσους μέσω διαδικτύου. Κανένας κομφορμιστής δεν θέλει έναν μεγάλης κλίμακας πόλεμο: η στράτευση δεν αποτελεί μέρος του κοινωνικού συμβολαίου, ιδιαίτερα σε μια περίοδο αύξησης του πληθωρισμού και οικονομικής στασιμότητας.

Η κρατική προπαγάνδα έχει κάνει υπερβολική χρήση των δυνάμεων της για κινητοποίηση. Αντί για κινητοποίηση, έχει προκαλέσει τον φόβο ενός παγκοσμίου πολέμου. Στο τέλος του 2018, το 56% των ερωτηθέντων σε έρευνα του Levada Center δήλωσε ότι υπήρχε σημαντική στρατιωτική απειλή από άλλες χώρες. Αυτή τη χρονιά, ο φόβος ενός παγκοσμίου πολέμου έχει αυξηθεί δραματικά, φτάνοντας στη δεύτερη θέση στη λίστα του Levada Center, με τα κορυφαία ζητήματα που προκαλούν ανησυχία στους Ρώσους. Οι άλλοι φόβοι που έχουν αυξηθεί παράλληλα με αυτόν του πολέμου, είναι εκείνοι ενός ολοένα και πιο σκληρού πολιτικού καθεστώτος, της μαζικής καταστολής και της αυθαίρετης διακυβέρνησης: ο αυταρχισμός του ρωσικού πολιτικού καθεστώτος δεν πέρασε απαρατήρητος.

Είναι συμπτωματικό ότι η επιδείνωση της δημόσιας διάθεσης έχει συμβαδίσει με την πτώση ή τη στασιμότητα στα ποσοστά δημοτικότητας του προέδρου και των αρχών συνολικά. Το έτος 2018 ήταν μια κομβική στιγμή σε αυτή τη διαδικασία. Σε έναν μεγάλο βαθμό, ήταν η κίνηση για την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης που διέλυσε το κλασικό κοινωνικό συμβόλαιο της εποχής Πούτιν: “προνοείστε για εμάς και αφήστε κατά μέρος τις κοινωνικές παροχές της Σοβιετικής εποχής, και θα σας ψηφίσουμε χωρίς να ενδιαφερόμαστε για τις κλοπές και τις δωροδοκίες σας”. Ένα υψηλό επίπεδο στήριξης του Πούτιν στις προεδρικές εκλογές του 2018, ερμηνεύτηκε λανθασμένα από τις αρχές ως πραγματική πολιτική πίστη, αντί για αδιάφορα και κυρίως συμβολική εμπιστοσύνη.

Η πανδημία έχει επιβεβαιώσει μόνο αυτή τη διχοτόμηση στις συμπεριφορές απέναντι στις αρχές: υποστηρίζουμε τα σύμβολα -τη σημαία, τον εθνικό ύμνο και τον Πούτιν ως εκπροσώπηση της γεωπολιτικής μας ισχύος- αλλά δεν εμπιστευόμαστε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και τις ενέργειες της κυβέρνησης σε διάφορα πολιτικά επίπεδα. Αυτού του είδους η βουβή δυσαρέσκεια ήταν ορατή στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2021, όταν οι άνθρωποι ψήφισαν το Κομμουνιστικό Κόμμα ως εναλλακτική των τωρινών αρχών.

Υπάρχει μια τελευταία πτυχή σε αυτό το πρόβλημα. Όταν οι άνθρωποι μιλούν για πόλεμο, γεννούν κυρίως μια σύγκρουση με την Ουκρανία (ακόμη και εάν θα εμπλεκόταν το ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ και η Δύση). Ασφαλώς, εάν ξεσπάσει πόλεμος, η κρατική προπαγάνδα θα πείσει τους περισσότερους Ρώσους ότι είναι αναγκαίο, και ότι στην πραγματικότητα, “απελευθερώνουμε” τους Ουκρανούς αδερφούς μας από μια ξένη κυβέρνηση (ακόμη και αν οι Ουκρανοί επέλεξαν οι ίδιοι αυτή την κυβέρνηση σε ελεύθερες εκλογές). Όλα αυτά θα λάβουν χώρα παρά το γεγονός ότι το 2021, το 23% των Ρώσων πίστευε ότι η Ρωσία και η Ουκρανία θα πρέπει να είναι φιλικοί γείτονες αλλά εξακολουθούν να έχουν τα δικά τους σύνορα: μόνο το 17% των ερωτηθέντων υποστήριξε την ένωση των δύο κρατών.

Ο πόλεμος είναι υπόθεση νέων και στρατεύσιμων. Αλλά το 66% των Ρώσων από 18 μέχρι 64 ετών, έχουν θετική ή πολιτική στάση απέναντι στην Ουκρανία. Και αυτό παρά το αδιάκοπο “δηλητήριο” που κατευθύνεται προς την Ουκρανία από την κρατική τηλεόραση, και την επίμονη, συχνά επαναλαμβανόμενη ιδέα ότι οι εξωτερικές επιθέσεις είναι αυτές που απαιτούν από τη Ρωσία να λάβει αμυντικά μέτρα.

Για να το θέσουμε απλά, προτού ξεκινήσει μια επίθεση, αξίζει να σκεφτούμε το ποιος θα πολεμήσει σε αυτή την επίθεση και πόσο πρόθυμα, και σε ποιον βαθμό μια ενεργή σύγκρουση θα ωθήσει τους ανθρώπους να συσπειρωθούν γύρω από τον Πούτιν. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ακόμη και στο καλύτερο σενάριο, το αποτέλεσμα της κινητοποίησης θα είναι ανύπαρκτο.

*Ο Kolesnikov είναι συνεργάτης και πρόεδρος του Προγράμματος Ρωσικής Εσωτερικής Πολιτικής και Πολιτικών Θεσμών στο Carnegie Moscow Center.

Σημείωση που συνοδεύει το άρθρο από το Think Tank Carnegie, στην ιστοσελίδα του οποίου δημοσιεύθηκε: Το  Carnegie δεν παίρνει θεσμικές θέσεις σε θέματα δημόσιας πολιτικής. οι απόψεις που εκπροσωπούνται εδώ είναι αυτές του συγγραφέα ή των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Carnegie, του προσωπικού του ή των διαχειριστών του.