FT: Τι μας έμαθαν Ντίκενς και Σκρουτζ για τα χρήματα

Moira O’ Neill
Financial Times 

Το κλασικό έργο του Καρόλου Ντίκενς «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» πάντα ήταν ένα εποχικό αγαπημένο έργο στα τοπικά θέατρα, καθώς είναι μια ιστορία που μιλάει για δύσκολους καιρούς.

Καθώς η πανδημία συνεχίζει και τα κόστη διαβίωσης εκτινάσσονται, παραμένει δημοφιλές και για τα Χριστούγεννα του 2021. Πολλές παραγωγές παρουσιάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, από το Old Vic του Λονδίνου μέχρι το Minack Theatre της Κορνουάλης.

Το «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» προσφέρει στο κοινό τρομακτικά φαντάσματα, κωμικές στιγμές, μεγάλο δράμα και την αξέχαστη μορφή του Σκρουτζ, του πλούσιου τσιγκούνη που βλέπει τα λάθη στον τρόπο του λίγο πριν είναι πολύ αργά.

Η ιστορία είναι επίσης ένα αξιομνημόνευτο μάθημα για το χρήμα, τις χρήσεις και καταχρήσεις του -ένα μάθημα που ακούγεται τόσο αληθινό σήμερα όσο ακουγόταν και την εποχή του Ντίκενς.

Οι φετινές ανησυχίες για τον πληθωρισμό πιθανότατα γαλουχούν τον Σκρουτζ μέσα μας περισσότερο απ’ ό,τι τα τελευταία χρόνια, με το φάντασμα των μελλοντικών Χριστουγέννων να μοιάζει όλο και πιο ακριβό, κάθε μέρα που περνάει.

Άρα, είναι μια καλή στιγμή για να επικεντρωθούμε στην όψιμη συνειδητοποίηση του γεροτσιγκούνη πως τα χρήματα που είχε μαζέψει ήταν άχρηστα και γι’ αυτόν και για τον κόσμο γύρω του. Το φάντασμα του νεκρού συνεταίρου του, του Μάρλεϊ, πείθει τον Σκρουτζ πως ο πλούτος δεν έχει αξία στον τάφο. Για πρώτη φορά στη ζωή του εξέφρασε λύπη για την έλλειψη γενναιοδωρίας του.

Το μήνυμα του Ντίκενς είναι πως τα χρήματα δεν είναι για να τα συσσωρεύουμε για την πάρτη μας. Μην αποταμιεύετε υπερβολικά πολλά κατά τη διάρκεια της ζωής σας, μας λέει. Βαδίστε στη λεπτή γραμμή μεταξύ της συσσώρευσης αρκετών χρημάτων και της δαπάνης άλλων και χαρείτε τα ή βοηθήστε τους αγαπημένους σας όσο ζείτε.

Αλλά το «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» έχει ένα ακόμα διακριτικό μάθημα για τις αποταμιεύσεις και τις επενδύσεις μας. Το παραμύθι τονίζει πως έχουμε έμφυτα μοτίβα συμπεριφοράς σε σχέση με το χρήμα. Δεν είναι μόνο ο Σκρουτζ που δυσκολεύεται να αλλάξει, έχοντας κλειδωθεί στον δικό του κόσμο. Ο Μπομπ Κράτσιτ, ο ταλαίπωρος υπάλληλός του, παραμένει με τον αφέντη του λόγω λανθασμένης αφοσίωσης, παρά το ότι είναι εξαιρετικά υποαμειβόμενος. Άρα, ενώ ο Κράτσιτ και η φτωχή οικογένειά του προκαλούν συμπάθεια, ωστόσο δεν θα μπορούσε να αποτελέσουν πρότυπο.

Θα πρέπει, αντιθέτως, να παρατηρήσουμε τον μέντορα του Σκρουτζ ως δανειοδότη, τον χαρούμενο κ. Φέζιγουιγκ. Είχε μια κερδοφόρο επιχείρηση ενώ συμπεριφερόταν γενναιόδωρα στους υπαλλήλους του, όπως παραδέχεται ακόμα και ο Σκρουτζ: «Η χαρά που δίνει είναι τόσο μεγάλη, σαν να του είχε κοστίσει μια περιουσία».

Στον σύγχρονο κόσμο, δεν έχει να κάνει μόνο με το να είσαι ευγενικός και φιλάνθρωπος. Ο Φέζιγουιγκ είναι οπωσδήποτε ένα καλό παράδειγμα διαχείρισης μιας επιχείρησης ή ενός χαρτοφυλακίου, με αρχές. Ας πούμε ότι είναι μια πρώιμη μορφή ESG.

Το ισχυρό θέμα του χρήματος  τόσο στο «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» όσο και των υπολοίπων μυθιστορημάτων του Ντίκενς ήταν εμπνευσμένο από τη δύσκολη οικονομική κατάσταση του ίδιου του συγγραφέα. Κατά καιρούς, αντιμετώπισε δυσκολίες τόσο με τα δικά του χρέη όσο και με τα χρέη του πατέρα του. Το «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» έβγαλε τον Ντίκενς από μια οικονομική κρίση -όπως φαίνεται και στην εξαιρετική ταινία του 2017 «Ο άνθρωπος που εφηύρε τα Χριστούγεννα».

Δεν αποτελεί έκπληξη που άλλα μυθιστορήματα του Ντίκενς είναι γεμάτα ατάκες για το χρήμα. Ο κ. Μικόμπερ, που εκφράζει αξιομνημόνευτες απόψεις για το χρήμα στο «Δαβίδ Κόπερφιλντ», λειτουργεί με την αρχή πως «κάτι θα βρεθεί».

Δεν είναι βέβαια κανόνας το να βασιστούμε στους βικτωριανούς χρόνους, όταν οι πιστωτές μπορούσαν να ρίξουν στη φυλακή τον οφειλέτη (όπως έκαναν με τον πατέρα του Ντίκενς). Ούτε όμως και η σημερινή εποχή, παρά το σύστημα κοινωνικής ασφάλειάς μας, εάν θέλουμε να έχουμε οικονομική ασφάλεια.

Η συνταγή του κ. Μικόμπερ για την ευτυχία είναι ίσως η φράση για το χρήμα που επαναλαμβάνεται περισσότερο, από τα έργα του Ντίκενς: «Ετήσιο εισόδημα: είκοσι λίρες. Ετήσια δαπάνη: δεκαεννέα λίρες, δεκαεννέα σελίνια και έξι πένες. Αποτέλεσμα: ευτυχία. Ετήσιο εισόδημα: είκοσι λίρες. Ετήσια δαπάνη: είκοσι λίρες και έξι πένες. Αποτέλεσμα: δυστυχία».

Αλλά η συνταγή αυτή δεν είναι ολοκληρωμένη: έχει να κάνει με το εδώ και τώρα. Δεν θα διασφαλίσει μια άνετη συνταξιοδότηση: δεν έχει ενσωματώσει αποταμιεύσεις, ούτε προστασία από τον πληθωρισμό. Και για να είναι κανείς πραγματικά οικονομικά ασφαλής, χρειάζεται επίσης να έχει ρευστό για έκτακτη ανάγκη, που να ισοδυναμεί ίσως με τους μισθούς έξι μηνών.

Ο κ. Μικόμπερ δεν είναι ο μόνος ειδήμονας χρηματοοικονομικών θεμάτων στο «Δαβίδ Κόπερφιλντ». Υπάρχει και ο οδηγός άμαξας κ. Μπάρκις, που δεν είναι τόσο εύγλωττος όσο ο κ. Μικόμπερ, αλλά είναι εξίσου έξυπνος: «Ηταν τόσο αληθινό όσο τα γογγύλια. Ήταν τόσο αληθινό όσο οι φόροι. Και τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από τους φόρους».

Ο Ντίκενς οπωσδήποτε θα γνώριζε πως αυτές οι ατάκες απηχούν την περίφημη ζοφερή παρατήρηση του Βενιαμίν Φρανκλίνου πως «τίποτα δεν είναι σίγουρο, παρά μόνον ο θάνατος και οι φόροι».

Αυτό δεν είναι απόλυτα αληθές: οι φόροι δεν ήταν απόλυτοι τον 19ο αιώνα, όπως γνώριζε καλά ο Ντίκενς, ο οποίος, πέραν των λογοτεχνικών του επιτευγμάτων, ήταν και ένας επιφανής φορολογικός μεταρρυθμιστής.

Ούτε και σήμερα είναι αληθές. Έχουμε το πλεονέκτημα των αποταμιευτικών λογαριασμών και των προσωπικών συντάξεων, αλλά και απαλλαγές σε ετήσια κεφαλαιακά κέρδη. Χρησιμοποιήστε τα πλήρως και κάντε το τώρα, καθώς ποτέ δεν ξέρετε πότε μπορεί να αλλάξουν οι κανόνες.

Αλλά μην περάσετε πολύ χρόνο ανησυχώντας για την Εφορία αυτή τη χρονιά. Μπορεί να καταλήξετε να έχετε τις εμμονές του Σκρουτζ. Βάλτε τις δηλώσεις και τον υπολογιστή σας στην άκρη και αναζητήστε έμπνευση από τον ανιψιό του Σκρουτζ, τον Φρεντ, έναν αθεράπευτα χαρούμενο άνθρωπο που ποτέ δεν εγκαταλείπει τον θείο του, προσκαλώντας τον για τα Χριστούγεννα, παρά τις επανειλημμένες αρνήσεις του γηραιού άνδρα.

Ο Φρεντ είναι που λέει «ως εκ τούτου, θείε, αν και ποτέ δεν έβαλα ούτε ένα κομματάκι χρυσό ή ασήμι στην τσέπη μου, πιστεύω πως τα Χριστούγεννα μου έχουν κάνει καλό και πως θα μου κάνουν καλό: και γι’ αυτό λέω ας είναι ευλογημένα!».

*H Moira O’Neill είναι επικεφαλής του τμήματος personal finance στην Interactive Investor.