Ρωσική Eκπαίδευση: Το τελευταίο εξαγωγικό προϊόν στην κινεζική αγορά

Raisa Epikhina
Carnegie Moscow Center 

Οι φυσικοί πόροι μπορεί να αποτελούν τον κύριο όγκο των εξαγωγών της Ρωσίας προς την Κίνα, ωστόσο το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν είναι τα μόνο που έχει να προσφέρει η χώρα. Η ρωσική παιδεία αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο και ανταγωνιστικό εξαγωγικό προϊόν, με τα ρωσικά πανεπιστήμια και τα άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προσελκύουν σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητές από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Το ερώτημα είναι εάν ο εκπαιδευτικός τομέας της Ρωσίας μπορεί να αποτελέσει μέρος της “στροφής προς την Ανατολή”.

Τον Μάιο του 2017, η κυβέρνηση της Ρωσίας έθεσε σε εφαρμογή το project “Εξαγωγή Παιδείας”, κύριος στόχος του οποίου είναι να καταστήσει τη ρωσική παιδεία ελκυστική και ανταγωνιστική διεθνώς. Το project εκτιμά ότι ο αριθμός των ξένων φοιτητών στη Ρωσία θα υπερτριπλασιαστεί έως το 2025, φτάνοντας τους 710.000 φοιτητές διά ζώσης και τα 3,5 εκατομμύρια μέσω διαδικτυακής εκπαίδευσης.

Το βασικό δέλεαρ για τους Κινέζους είναι το σχετικά χαμηλό κόστος των διδάκτρων στα ρωσικά πανεπιστήμια σε συνδυασμό με το αξιοπρεπές επίπεδο εκπαίδευσης που παρέχουν. Οι ευνοϊκή συναλλαγματική ισοτιμία επιτρέπει στους Κινέζους να πληρώνουν σχετικά λίγα (ειδικά σε σύγκριση με τα στάνταρτς της Δύσης) για τη φοίτηση σε ιδρύματα διεθνώς αναγνωρισμένα. Η δε κινεζική εστίαση στην εκπαίδευση και ο υψηλός ανταγωνισμός για μια θέσει στα κινεζικά εκπαιδευτικά ιδρύματα εντείνουν τη ζήτηση για πανεπιστημιακές σπουδές στο εξωτερικό.

Το κόστος φοίτησης σε ρωσικό πανεπιστήμιο ανέρχεται κατά μέσο όρο στα 3.000 δολάρια ετησίως, συν τις δαπάνες στέγασης και διατροφής ύψους περίπου 150 δολαρίων τον μήνα. Το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας (MSU), το κορυφαίο πανεπιστημιακό ίδρυμα της Ρωσίας (78ο στον κόσμο με βάση την κατάταξη QS), χρεώνει 5.000-6.000 δολάρια ετησίως. Για λόγους σύγκρισης, σημειώνεται ότι το Πανεπιστήμιο του Ιλινόις Urbana-Champaign (82ο στην ίδια κατάταξη) έχει επταπλάσιο κόστος, της τάξης των 35.000-40.000 δολαρίων.

Επιπρόσθετα, είναι ιδιαίτερα εύκολο να εξασφαλίσει κανείς μια θέση σε ρωσικό πανεπιστήμιο. Οι ξένοι φοιτητές δεν χρειάζεται να ξέρουν καλά ρωσικά όταν υποβάλλουν αίτηση. Φυσικά, δεν επιτυγχάνουν όλοι στις εισαγωγικές εξετάσεις, αλλά, κατά κανόνα, οι περισσότεροι υποψήφιοι τα καταφέρνουν. Αντίθετα, αρκετές εκατοντάδες άτομα μπορεί να διαγκωνιστούν για μία μόνο θέση σε ένα κορυφαίο κινεζικό πανεπιστήμιο. Σημειώνεται ότι μόλις το 2%-3% των υποψηφίων έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε ένα από τα 150 κορυφαία πανεπιστήμια της Κίνας. Τα δυτικά πανεπιστήμια, εν τω μεταξύ, δέχονται μόνο όσους γνωρίζουν απταίστως την αγγλική.

Αν μάλιστα δεν είχε ξεσπάσει η πανδημία του κορονοϊού, ο αριθμός των Κινέζων φοιτητών που σπουδάζουν στη Ρωσία θα είχε συνεχίσει να αυξάνεται. Στις 20 Φεβρουαρίου του 2020, οι ρωσικές αρχές απαγόρευσαν προσωρινά την είσοδο στη χώρα στους περισσότερους Κινέζους υπηκόους, καθώς και στους κατόχους φοιτητικής βίζας, στο πλαίσιο των περιορισμών για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ορισμένοι υποψήφιοι φοιτητές να μην υποβάλλουν καν αίτηση για εισαγωγή σε ρωσικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Η απαγόρευση έχει βέβαια πλέον αρθεί, αλλά ορισμένοι φοιτητές εξακολουθούν να μην μπορούν να επισκεφθούν τη Ρωσία και συνεχίζουν να φοιτούν διαδικτυακά. Το 2021, ο αριθμός των νέων Κινέζων φοιτητών στη Ρωσία μειώθηκε για πρώτη φορά τα τελευταία πέντε χρόνια (κατά 3% μετά την αύξηση κατά 25% το προηγούμενο έτος).

Ωστόσο, ο κορονοϊός δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Ακόμη και πριν την πανδημία, οι Κινέζοι φοιτητές θεωρούν τις άλλες χώρες πιο ελκυστικές για σπουδές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO, μόλις το 2,3% των Κινέζων φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό επέλεξαν τη Ρωσία το 2019. Η πλειοψηφία επέλεξε εκπαιδευτικά ιδρύματα της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης, της Αυστραλίας, του Χονγκ Κονγκ, της Ιαπωνίας και της Σιγκαπούρης.

Οι αδυναμίες της Ρωσίας στον συγκεκριμένο τομέα είναι ανάλογες με αυτές που εμποδίζουν την ανάπτυξη των εξαγωγών και άλλων προϊόντων, που δεν ανήκουν στις πρώτες ύλες. Οι Ρώσοι δεν γνωρίζουν πολλά για την κινεζική εκπαιδευτική αγορά, είναι απρόθυμοι να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις τους και έχουν πρόβλημα επικοινωνίας με τους Κινέζους εταίρους τους. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη νωθρότητα της χώρας στην εισαγωγή ψηφιακών τεχνολογιών, σημαίνουν ότι δεν έχει καταφέρει να εκμεταλλευτεί πλήρως την κινεζική αγορά.

Υπάρχει επίσης το θέμα της γλωσσικής δυσκολίας. Οι Κινέζοι φοιτητές συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις παραδόσεις στα ρωσικά, ειδικά οι πρωτοετής και οι δευτεροετής. Το ένα έτος που έχουν στη διάθεσή του για να μάθουν ρωσικά (συνήθως από το μηδέν) πριν αρχίσουν να παρακολουθούν πανεπιστημιακά μαθήματα δεν επαρκεί για να εξοικειωθούν με την επιστημονική ορολογία. Ωστόσο, οι ψηφιακές καινοτομίες που “εισήγαγε” η πανδημία θα μπορούσαν να βοηθήσουν ως προς αυτό, καθώς επιτρέπουν στους φοιτητές να αποκτήσουν πρόσβαση σε βιντεοσκοπημένες διαδικτυακές διαλέξεις. Θα ήταν επίσης εύλογο να δημιουργηθεί μια ενοποιημένη βάση δεδομένων, με βιντεοδιαλέξεις που θα συνοδεύονται από υποτίτλους και λεξικά για τα πιο δημοφιλή βασικά μαθήματα.

Υπάρχουν, πάντως, πολλοί τρόποι για να γίνει το ρωσικό εκπαιδευτικό σύστημα πιο ελκυστικό για τους Κινέζους, για παράδειγμα μέσω της δημιουργίας μιας ενοποιημένης διαδικτυακής πύλης που θα προωθεί εκπαιδευτικές υπηρεσίες από την Ρωσία στην Κίνα. Ένας τέτοιου είδους ιστότοπος -το Studyinrussia.ru- υπάρχει ήδη, αλλά δεν περιλαμβάνει πληροφορίες για τα κορυφαία ρωσικά πανεπιστήμια, όπως τα Κρατικά Πανεπιστήμια της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης, τα οποία προτιμούν να δικά τους μέσα για την προσέλκυση φοιτητών. Το 2020, μόνο το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας ενέγραψε περίπου 4.500 φοιτητές από την Κίνα, που αντιστοιχούν στο 15% όλων των Κινέζων φοιτητών στη χώρα. 

Τα ρωσικά πανεπιστήμια θα επωφελούνταν επίσης σημαντικά αναπτύσσοντας παρουσία στο WeChat, το πλέον δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης στην Κίνα, το οποίο χρησιμοποιούν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι μηνιαίως. Η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσικών πανεπιστημίων δεν έχει παρουσία στο WeChat, ούτε καν διαθέτει προσωπικό που μιλά κινεζικά στα τμήματα που προορίζονται για ξένους φοιτητές. Ορισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως το Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Καζάν και το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Τομσκ, έχουν λογαριασμούς στο Weibo, το κινεζικό αντίστοιχο του Twitter, αλλά έχουν λίγους συνδρομητές. Τα λίγα ρωσικά πανεπιστήμια που διαθέτους λογαριασμούς στο WeChat, τους διαχειρίζονται με τη βοήθεια Κινέζων “μεσαζόντων”. Το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας άνοιξε τον δικό του επίσημο λογαριασμό στο WeChat μόλις τον Νοέμβριο του 2021, ενώ το Κρατικό Πανεπιστήμιο Vyatka τον Μάιο.

Τα ρωσικά πανεπιστήμια, επίσης, δεν λαμβάνουν υπόψη ότι ορισμένες διαδικτυακές πλατφόρμες δεν είναι διαθέσιμες στην Κίνα. Θα πρέπει, λοιπόν, να διεξάγουν τα ελεύθερα μαθήματά τους σε υπηρεσίες βίντεο που δεν είναι απαγορευμένες από τις κινεζικές ρυθμιστικές αρχές. Επιπρόσθετα, οι εκπρόσωποι των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και τα γραφεία “στρατολόγησης” στην Κίνα πρέπει να επικεντρωθούν περισσότερο στους υποψήφιους σπουδαστές, ειδικά σε εκείνους που μαθαίνουν ρωσικά στο γυμνάσιο.

Αυτήν τη στιγμή, τα εκπαιδευτικά προγράμματα με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι όσα εστιάζουν στην εικόνα της Ρωσίας ως πολιτιστικά πλούσιας χώρας. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι σπουδαστές τέχνης στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας είναι από την Κίνα (περίπου το 70% όλων των φοιτητών που έγιναν δεκτοί για bachelor και εξειδικευμένα πτυχία το 2020). Θα ήταν λογικό επομένως, να αναπτυχθούν επίσης προγράμματα επιστήμης και τεχνολογίας που θα στοχεύουν σε ξένους φοιτητές.

Η Ρωσία χρειάζεται τους ξένους φοιτητές, και όχι μόνο προκειμένου να διαφοροποιήσει το μείγμα των εξαγωγών της και να προσελκύσει επιπλέον χρηματοδότηση για τα πανεπιστήμιά της. Οι διασυνδέσεις με άτομα που μιλούν τη γλώσσα κρατών εταίρων της και έχουν ζήσει στις χώρες αυτές αποτελούν πολύτιμο πόρο για την προώθηση της συνεργασίας και εργαλείο “ήπιας” ισχύος. Οι στενότεροι δεσμοί μεταξύ των φοιτητών και των ρωσικών πανεπιστημίων, καθώς και οι πιο ενεργές φοιτητικές κοινότητες, θα οδηγήσουν σε πιο ευρείες διασυνοριακές πρωτοβουλίες και κοινά έργα.

*Η Raisa Epikhina είναι ειδική στα ζητήματα που αφορούν την Κίνα. Είναι επίσης λέκτορας στο Ινστιτούτο Ασιατικών και Αφρικανικών Σπουδών στο Lomonosov State University της Μόσχας.