Μπορεί να υπάρξει αποκλιμάκωση στην αντιπαράθεση Πούτιν-Μπάϊντεν;

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς *  

Εκτιμάται ότι η κινητοποίηση δυνάμεων του Προέδρου Πούτιν στα σύνορα της Ουκρανίας δεν έχει καμία σχέση με εισβολή στην Ουκρανία. Είναι η προσπάθεια του Πούτιν να επαναβεβαιώσει τη διεκδίκηση της Ρωσίας για μια θέση στο γεωπολιτικό ανταγωνισμό ισχύος με τις ΗΠΑ και την Κίνα. Επίσης αξιοποιούνε τις αδυναμίες των ΗΠΑ του Ιράκ, του Αφγανιστάν. Έτσι, ο Πούτιν προσπαθεί να αποκαταστήσει τη Ρωσία ως απαραίτητη για τη λήψη αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι στρατιωτικές δυνάμεις της Μόσχας είναι από τις μεγαλύτερες στη γη και ολοένα και πιο εκσυγχρονισμένες (ειδικά η αεροπορία και η αεράμυνα). Κατέχει πυρηνικά  όπλα όσα και οι ΗΠΑ. Καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη χερσαία περιοχή ως χώρα. Η εκτεταμένη γεωγραφία της Ρωσίας την τοποθετεί λίγο-πολύ σε σημαντικά μέρη, όπως την Αρκτική, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Μαύρη Θάλασσα, την Κεντρική Ασία και την Κίνα. Η Ρωσία κατάφερε επίσης να προβάλει την επιρροή της στη Βενεζουέλα, την Κούβα, τη Λιβύη, το Μάλι και σε άλλα μέρη στην Αφρική.

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ουάσιγκτον έτρεφε ελπίδες ότι η Μόσχα δεν θα προτιμούσε πλέον το ρόλο του αντιπάλου αλλά μάλλον θα εντασσόταν στη δυτική «παγκόσμια τάξη». Η Ρωσία διατήρησε το προνόμιο του μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με βέτο. Το ΝΑΤΟ και η Ρωσία δημιούργησαν ένα Μόνιμο Κοινό Συμβούλιο με σκοπό τον τερματισμό της εχθρότητας μεταξύ της Συμμαχίας και της Μόσχας. Η Ρωσία εντάχθηκε στη Συνεργασία για την Ειρήνη του ΝΑΤΟ. Οι δεσμεύσεις που είχαν αναληφθεί προς τους Σοβιετικούς διατηρήθηκαν αρχικά, μέχρι που ο Τζορτζ Μπους άρχισε να τις αθετεί την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα.

Η Μόσχα για μεγάλο μέρος της τελευταίας δεκαετίας ήταν σε αναζήτηση φιλοδοξιών. Στη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία οι ρωσικές δυνάμεις έχουν εγκαθιδρύσει de facto καθεστώτα μαριονέτες σε περιοχές όπου οι Ρωσόφωνοι είναι η πλειοψηφία. Η Μόσχα χρησιμοποίησε βία για να ανακτήσει και να προσαρτήσει την Κριμαία. Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν αναμειχθεί όχι μόνο προς την Αρμενία, αλλά και προς το Αζερμπαϊτζάν και τις περισσότερες από τις χώρες stan, για να μην αναφέρουμε τη Λευκορωσία. Η Ρωσία απείλησε τη Φινλανδία και τη Σουηδία που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ, υπονόμευσε τα μέλη του ΝΑΤΟ την Εσθονία, τη Λετονία και τη Λιθουανία (όλες τις πρώην σοβιετικές κτήσεις) και προσπάθησε με υβριδικό πόλεμο να εμποδίσει την ένταξη της πΓΔΜ και του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ.

Πλέον η Μόσχα έχει βάλει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την τιμή της. Θέλει την αμερικανική αποδοχή, σε ένα νομικά δεσμευτικό έγγραφο, της ρωσικής ηγεμονίας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που δεν είναι ακόμη μέλη του ΝΑΤΟ. Και θέλει περιορισμούς στην παρουσία του ΝΑΤΟ στα νεότερα κράτη μέλη του. Αυτό θα ισοδυναμούσε με την αναγνώριση μιας ρωσικής σφαίρας επιρροής, καθιστώντας τα νεότερα κράτη μέλη ρυθμιστές μεταξύ της Ρωσίας και αυτού που ονομάζαμε Δυτική Ευρώπη. Το ΝΑΤΟ θα εγκατέλειπε τη φιλοδοξία της Ευρώπης, τουλάχιστον προς το παρόν.

Τι πρόκειται να γίνει τώρα; Μπορεί να υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος προσέγγισης; Οι Ρώσοι γνώριζαν όταν παρουσίαζαν τις μέγιστες απαιτήσεις τους ότι δεν θα ήταν αποδεκτές. Η ΕΕ, δεν έχει ακόμη αναδειχθεί ως αξιόπιστος πάροχος ασφάλειας, ακόμη και στη δική της ήπειρο, με το ΝΑΤΟ να λειτουργεί ως το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας της Ευρώπης και το φόρουμ για την εφαρμογή της. Λόγω έλλειψης μέσων σκληρής ισχύος, η ΕΕ βρέθηκε στην πρώτη γραμμή προτείνοντας χρήση ήπιας ισχύος, οικονομικά και μη στρατιωτικά εργαλεία που υποστηρίζονται σύμφωνα με τις αρχές της διπλωματίας και της ειρήνης.

Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να ξεκαθαρίσει ότι δεν υπάρχουν τρέχοντα σχέδια για ένταξη της Ουκρανίας, κάτι που είναι αλήθεια. Ορισμένοι περιορισμοί ισχύος στην Ανατολική Ευρώπη είναι επίσης δυνατοί, υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι αμοιβαίοι (όπως συνέβη στην κρίση της Κούβας). Η αναβάθμιση του Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ρωσίας πρέπει να είναι δεδομένη, από αμφοτέρους. Το ίδιο ισχύει και για περισσότερες διμερείς διαβουλεύσεις ΕΕ με τη Ρωσία. Εάν οι ρωσικές φιλοδοξίες δεν ξεπεράσουν αυτές τις προσεγγίσεις, οι πιθανότητες μιας σύγκρουσης θα μειώνονται μέρα με τη μέρα, ειδάλλως θα βλέπουμε μια κλιμάκωση που μπορεί να οδηγήσει σε θανατηφόρα αποτελέσματα. 

*Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.