Τα Κράτη ενεργούν με βάση τη Γεωπολιτική ή το Διεθνές Δίκαιο;
της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*
Ιστορικός- Διεθνολόγος
Άραγε τα Κράτη ενεργούν με βάση τη Γεωπολιτική ή το Διεθνές Δίκαιο; Μία ερώτηση που έχει ακουστεί συχνά, υφίσταται στο δημόσιο διάλογο και αναδεικνύει κάτι πολύ σημαντικό, που το έχουν πει και το έχουν διατρανώσει μέσα από τα επιστημονικά έργα τους έγκριτοι Διεθνολόγοι και αναλυτές, ότι το Διεθνές Δίκαιο υφίσταται για να νομιμοποιεί την ισχύ. Και όταν λέμε ισχύ, εννοούμε όλες τις μεθόδους και τις ενέργειες που θα χρησιμοποιήσει ένας κρατικός δρων, προκειμένου να θεωρείται δυνατός.
Ένα είναι το μόνο σίγουρο, ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για Διεθνές Δίκαιο, αν δεν λαμβάνουμε υπόψη τα στοιχεία που συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε Γεωπολιτική, ήτοι την αλληλεπίδραση του γεωγραφικού χώρου με το ανθρώπινο πολιτισμικό οικοδόμημα με σκοπό την εξασφάλιση της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος (είναι από τους πρώτους ορισμούς και μάλιστα τον έθεσε ο Ορέστης Βιδάλης). Αντίθετα, μπορούμε να μιλάμε για Γεωπολιτική χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τη λέξη Διεθνές Δίκαιο.
Επίσης, να πούμε και να σταθούμε σε κάτι. Το καθαρά “τεχνικό κομμάτι” των Διεθνών Σχέσεων, που είναι το Δίκαιο και οπότε οι εκπρόσωποί του για πολλά χρόνια “αφόριζαν”, αλλά ακόμα και σήμερα κάποιοι “αφορίζουν” την έννοια της Γεωπολιτικής, μη λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση που έχει όχι μόνο στο πώς ενεργούν τα κράτη και τι στοχεύουν, αλλά και στον τρόπο που διαμορφώνουν συμπεριφορές επιβίωσης. Γιατί το ζητούμενο της Γεωπολιτικής δεν είναι η διαμόρφωση Δικαίου, αλλά η επίτευξη της Ισχύος.
Όπως είναι γνωστό υπάρχουν πέντε σχολές σκέψης για τη Θεωρία της Γεωπολιτικής και ενώ η Αγγλοσαξωνική με τον Mackinder κυριάρχησε μετά τον Β’ΠΠ, ωστόσο η σχολή που τώρα κυριαρχεί, είναι αυτή της Γερμανικής Θεωρίας με “ιθύνοντα νου” τον Ratzel και συνεχιστή τον Haushofer, ο πρώτος εκ των δύο μίλησε για τον “ζωτικό χώρο”, καθώς το κράτος θεωρείται ζωντανός οργανισμός, και ο δεύτερος εξελίσσοντας τη θεωρία του πρώτου, λέει ότι τα σύνορα μεταξύ των κρατών δεν αποτελούν χαράξεις νομικής φύσης (επομένως επί της ουσίας απότοκα Δικαίου), αλλά στρατηγικοί στόχοι οι οποίοι αυξομειώνονται ανάλογα με την ισχύ των Κρατών.
Άραγε αυτή η τελευταία περίοδος της παραπάνω παραγράφου δεν περικλείει την πραγματικότητα και αυτό που βλέπουμε να εξελίσσεται με τους ανταγωνισμούς των Κρατών, ακόμα και σήμερα και τώρα που το Διεθνές Δικαιικό Σύστημα με μοχλό επίτευξης των αρχών του, τους Διεθνείς Οργανισμούς και τις Ενώσεις έχει φτάσει, και δεν είναι αδόκιμο να υποστηριχθεί, στην ύψιστη μορφή του;
Το πώς ενεργεί το τουρκικό Κράτος, διακυβεύοντας τα σύνορα υδάτινα, χερσαία και εναέρια μίας συμμαχικής χώρας ή ακόμα ακόμα και πώς ενεργούν οι Μεγάλοι Παίχτες του Διεθνούς Συστήματος; Μα θα πει κάποιος, και βγάζοντας έξω το θέμα Ουκρανία που είναι μία πασιφανης κατάσταση άσχετα πώς ο καθένας από εμάς θέλει να το ερμηνεύσει, η Γαλλία ή οι ΗΠΑ που στέλνουν στρατεύματα σε ένα χώρο (ένα κράτος) με σκοπό τον Ανθρωπισμό (δηλαδή να προστατεύσουν τον πληθυσμό του Κράτους από τις αλγεινές του κυβερνήσεις, έχουν πρόθεση να θέσουν σε κίνδυνο τα σύνορα του Κράτους αυτού; Οι χώρες αυτές χρησιμοποιούν την ισχύ τους με σκοπό να προβάλλουν το τι ίδιες θεωρούν «Δίκαιο και Ηθικό», χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το πολιτισμικό και κοινωνικό υπόβαθρο του λαού (ακόμα και αυτού που θεωρείται καταπιεσμένος), και οπότε τι ο ίδιος θεωρεί ηθικό ή πόσο θέλει να συμπλεύσει με το αξιακό κατεστημένο ενός άλλου Κόσμου, που μπορεί να τον αντιμετωπίζει ως ιδανικό, ωστόσο ο ίδιος ο λαός λόγω αξιακού υποβάθρου δεν δύναται να συμπλεύσει με τον Κόσμο αυτό… Και φυσικά, η “Ανθρωπιά” των Μεγάλων Δυνάμεων και πότε τις πιάνει ο “Ανθρωπισμός” αυτός δεν μπορούμε να τα αντιμετωπίζουμε μεμονωμένα ως συνθήκες “συναισθηματισμού”, γιατί όχι μόνο δεν είναι, αλλά είναι στόχος ακόμα μεγαλύτερης εδραιωσης της ισχύος τους και έλεγχος πάνω στους παθητικους αυτούς δρωντες… Γιατί φυσικά οι Μεγάλες Δυνάμεις πάντοτε θα κατέχουν τη διάσταση του ενεργητικού δρωντα, εν αντιθέσει με τα λιγότερο σε ισχύ και εξαρτώμενα κράτη που πάντοτε θα έχουν τη διάσταση του παθητικού δρωντα…Και ναι, όταν υφίσταται οποιαδήποτε μορφής επέμβαση, υπάρχει η περίπτωση αλλαγής συνόρων.
Το να αλλάξει τη φύση του, δηλαδή την ισχύ του, ένας κρατικός δρων, είναι μια πολυπρισματική συνθήκη, εξαρτώμενη από ένα σύμπλεγμα παραγόντων και φυσικά αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, είναι αυτό που έγραψε ο Gerry Simpson στο βιβλίο του, Great Powers and Outlaw States, ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με τα 5 μόνιμα μέλη, που συνεχίζουν μέχρι σήμερα να ανακατεύουν την τράπουλα, αυτό το γεγονός, δηλαδή των 5 μονίμων μελών, “νομιμοποίησε την ηγεμονία” τους. Αυτές οι χώρες θα είναι που θα διαμορφώνουν την σκακιέρα και απλά τα πιόνια (τα υπόλοιπα κράτη) ανάλογα με το στρατόπεδο που θα αποφασίσουν να βρίσκονται, θα αποκτούν την σχετική ισχύ.
Και αυτό φαίνεται με την Ουκρανία και τη Ρωσία, αλλά και τη Ρωσία με τα υπόλοιπα πρώην ομοσπονδα κράτη της, που ουσιαστικά αυτό που φοβάται δεν είναι κατά πόσο αυτά θα διαμορφώσουν τη συμπεριφορά τους ή τουλάχιστον μια νέα συμπεριφορά στη βάση των δυτικών προτύπων, προκειμένου να ενταχθούν στις δυτικές συμμαχίες και τα δυτικά όργανα. Να κάνουμε μία παρένθεση και να πούμε, ότι το acquis communautaire (δηλαδή το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο) είναι τόσο βαρύς πέλεκυς που τα κράτη της ανατολικής περιφέρειας, δηλαδή οι παραδοσιακές κοινωνίες που έχουν διαμορφώσει συγκεκριμένα στεγανά συμπεριφοράς είναι πολύ δύσκολο να συμπλεύσουν με τις Ευρωπαϊκές Αρχές και πάντοτε, και φαίνεται με τα πρώην Ανατολικά Κράτη που μπήκαν ακόμα και στην ΕΕ ότι δεν μπόρεσαν να εναρμονιστουν πλήρως και πάντοτε θα βρίσκονται τόσο μετέωρα που θα βολιδοσκοπούν ή δεν θα αργήσουν να βολιδοσκοπήσουν αργά ή γρήγορα την πρώην “μαμά” Ρωσία.
Αυτό που φοβάται η Ρωσία είναι τον εαυτό της, ότι δηλαδή αυτήν την στιγμή αναμετράται με τον εαυτό της κατά πόσο είναι ικανή να προστατεύσει το lebensraum της, δηλαδή το ζωτικό χώρο της, μαζεύοντας ή τουλάχιστον ελέγχοντας ποικιλοτρόπως τα πρώην ομοσπονδιακά της μορφώματα. Ο ζωτικός χώρος της Ρωσίας είναι ο, τι θεωρε ΥΓ 2.Τέλος να πούμε ότι οι πρωτεργάτες της γεωπολιτικης σκέψης στην Ελλάδα ήταν ο Ορέστης Βιδάλης (αντιστρατηγος) και οι Πανεπιστημιακοί, Ιωάννης Μάζης και Παναγιώτης Ήφαιστος για να ακολουθήσουν διαπρεπεις Καθηγητές που επανδρωνουν τα σημερινά ελληνικά πανεπιστημιακα ιδρύματαί η Δύναμη αυτή, ότι της παρέχει το περιθώριο και το πλεονέκτημα να συνεχίζει την ισχύ της, και η Ρωσία θεωρεί πολύ μεγάλο μέρος της ισχύος της τους δορυφόρους – κράτη. Οι δορυφόροι – κράτη συμπλέκουν την πολιτική και στρατιωτική Ιστορία του ρωσικού κράτους.
Από εκεί και ύστερα, εμείς ως Κράτος είμαστε, ίσως το μόνο παγκοσμίως που η Γεωπολιτική και το Διεθνές Δίκαιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ταυτόσημοι όροι. Η Ελλάδα είναι ένα Κράτος που έχει γη, αέρα, περικυκλωνεται από θάλασσα, για να μην πούμε ότι βυθίζεται στη θάλασσα και έχει ορυκτό πλούτο. Η γεωγραφική θέση της είναι η είσοδος και η έξοδος του Κόσμου. Και να πούμε και κάτι που μπορεί να φαίνεται αιρετικό: Όποιος συμμαχεί με την Ελλάδα ελέγχει τον Κόσμο αυτό.
Η Ελλάδα έχει ζωτικό συμφέρον τα ενεργειακά της αποθέματα. Ακόμα και ποτέ ο EastMed να μην γίνει, θα πρέπει να υφίσταται ως έργο στα χαρτιά της Διπλωματίας. Η χώρα μας έχει ζωτικής σημασίας συμφέρον να φαίνεται με οποιοδήποτε τρόπο και μέσο ο κύριος δρόμος, που μπορεί να παρακάμψει οποιοδήποτε άλλο δρόμο όδευσης των αγωγών. Ο EastMed έδινε ως έργο σφαλιάρα στην Τουρκία, γιατί ήταν ο μόνος αγωγός που δεν την λάμβανε υπόψη. Όλοι οι υπόλοιποι αγωγοί, ΤΑΡ, ΤΑΝΑΡ κτλ περνάνε και από την Τουρκία. Γι’αυτό και μόνο η Ελληνική Πολιτεία οφείλει να ξαναπαίξει το παιχνίδι του EastMed σε συνάρτηση με τη γεώτρηση των υδρογονανθράκων.
Και να πω και κάτι το οποίο διαμορφώνει τους σημερινούς συσχετισμους ισχύος στο Διεθνές Σύστημα. Το αποικιοκρατικό δόγμα πλέον στηρίζεται στις ενεργειακές εταιρείες, οι οποίες αν και ιδιωτικές, ωστόσο επί της ουσίας εξυπηρετούν ή πιο σωστά εξυπηρετούν και διαμορφώνουν την ισχύ των κρατών που έχουν την έδρα τους. Όσο και αν η ExxonMobil είναι μία πολυμετοχική εταιρεία φέρει αμερικανικό πρόσημο, το ίδιο και η γαλλική TOTAL.
Και μπορεί στη βάση του Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου η επιχείρηση να είναι ο κύριος δρων και ο επικεφαλής δρων που όλα τα διαχειρίζεται στη βάση του εμπορικού κέρδους και επιχειρηματικού συμφέροντος, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε τη Γεωπολιτική, και εδώ φαίνεται πώς οι νομικοί ξεχνάνε, ότι βασικό στοιχείο που μαζί με τη Γεωστρατηγική συνθέτουν τη Γεωπολιτική είναι η Γεωοικονομία.
Και να πούμε κάτι τελευταίο: Η Τουρκία ξέρει ποια είναι και ποια είναι η πραγματική ισχύς της. Και μόνο που είναι μία πολυσύνθετη εθνολογικα, αλλά και θρησκευτικά χώρα, αυτομάτως της δημιουργεί πρόβλημα ισχύος και επιβίωσης. Η Τουρκία φαίνεται ότι δεν είναι ένα εθνικό κράτος, ακόμα με την έννοια του όρου ότι η Πολιτεία ενδιαφέρεται για την επιβίωση του πολίτη της, από το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κράτος δεν έχει ενιαίο εθνοτικα πληθυσμό… Η Τουρκία δεν νοιάζεται αν στο πεδίο της μάχης χάσει 100, 200 άτομα την ημέρα και γι’αυτό αφενός συντηρεί τόσα πολλά συγκρουσιακα μέτωπα αφετέρου είναι από τις χώρες που έχουν μισθοφορικο στράτευμα… Γιατί η Τουρκία δεν έχει γνώση τι σημαίνει Έθνος και ποια είναι η αξία του… Και μόνο γι’ αυτό, θα πρέπει να ξέρουμε, ότι επειδή δεν ξέρει την αξία του Έθνους, γιατί ποτέ δεν είχε και δεν έχει Έθνος, για το λόγο αυτό θα βρίσκεται σε ένα διαρκή αγώνα επιβίωσης…
Η Τουρκία είναι το πλέον πασιφανές παράδειγμα του Διεθνούς Συστήματος που οι ενέργειές της δεν στοχεύουν στην αύξηση της ισχύος της και είναι λάθος να ερμηνεύουμε ότι το τουρκικό κράτος θέλει να ενταχθεί ανάμεσα στους Δυνατούς. Η Τουρκία απλά θέλει να επιβιώσει, γιατί δεν έχει Έθνος που εσωτερικά να της παρέχει την επιβίωση.
ΥΓ: Τέλος να πούμε ότι οι πρωτεργάτες της γεωπολιτικης σκέψης στην Ελλάδα ήταν ο Ορέστης Βιδάλης (αντιστράτηγος) και οι Πανεπιστημιακοί, Ιωάννης Μάζης και Παναγιώτης Ήφαιστος για να ακολουθήσουν διαπρεπείς Καθηγητές που επανδρώνουν τα σημερινά ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός – Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου & Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Επιστημονική Συνεργάτιδα ΑΠΘ (Νομικής Σχολής και Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ), Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) και της Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)
