Πώς η Ρωσία προσπαθεί να επανασυστήσει την πρώην Σοβιετία – Γιατί το ουκρανικό δεν πρέπει να συγχέεται με το κυπριακό

της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*
Ιστορικός- Διεθνολόγος  

Αφού η Ρωσία παρομοιάζεται στη διεθνοπολιτική σκηνή ως αρκούδα (και μάλιστα επί Σοβιετίας είχε το προσωνύμιο ως κόκκινη αρκούδα), αυτό που πράττει από το 1990 και μετά, αλλά κυρίως μετά το 2010, για να καταλάβουμε πώς ενεργεί (χωρίς φυσικά να δικαιολογούμε την πράξη του Πούτιν) είναι να σκεφτούμε πώς συμπεριφέρεται μία αρκούδα, όταν έχει μόλις γεννήσει ή έχει μικρά αρκουδάκια.

Όσοι είναι κυνηγοί, έχουν ζήσει, και είναι ο μεγαλύτερος φόβος τους, μήπως συναντήσουν λεχώνα αρκούδα ή δούνε αρκουδάκι να περιφέρεται εκεί που κυνηγούν, γιατί κάπου κοντά είτε θα βρίσκεται η μάνα είτε θα το ψάχνει η μάνα.

Η Ρωσία από την στιγμή που το ομοσπονδιακό μόρφωμα ΕΣΣΔ κατακερματίστηκε, και παρά το γεγονός ότι έχει δημιουργήσει το δόγμα Russia Island, που σημαίνει ότι το ρωσικό κράτος αισθάνεται ότι δεν είναι απαραίτητο με τα κράτη που γειτνιάζει, να έχει μαζί τους συμμαχίες (όπως και δεν έχει με τα περισσότερα εξ αυτών, καθώς εκτός των άλλων ήσαν πρώην ομόσπονδα κρατίδια), επομένως αισθάνεται ως νησί που περικλείεται από μία θάλασσα (συνηθέστατα φουρτουνιασμένη), θα χρησιμοποιήσει το οποιονδήποτε μέσο και θα κάνει το οτιδήποτε, προκειμένου να συντηρήσει αυτό που θεωρεί ζωτικό της χώρο.

Όμως να πάμε ένα βήμα παραπέρα, και να πούμε στη βάση του προσωνυμίου που λαμβάνει η Ρωσία, ότι το ρωσικό κράτος συμπεριφέρεται ως αρκούδα, ωστόσο όχι για να επανασυστήσει αυτό που λέμε Τσαρική Αυτοκρατορία, που ο κάθε πληθυσμός έφερε τα ιδιόμορφα πολιτισμικά συμπεριφορικά χαρακτηριστικά του, αλλά αντίθετα θέλει να επανασυστήσει την πρώην Σοβιετία ως προς το σκέλος της πολιτισμικής ομογενοποίησης των πληθυσμών ή έστω να επαναφέρει στη διοίκησή της περιοχές που θεωρεί ότι φέρουν κοινό πολιτισμικό απόθεμα.

Η Ρωσία αντιδρά τη δεδομένη χρονική στιγμή, όπως το ζώο. Όπως η αρκούδα γίνεται ιδιαίτερα άγρια και φονική όταν αισθανθεί ότι κινδυνεύουν τα μωρά της και φτάνει σε απίστευτες συνθήκες αντίδρασης που μπορεί ακόμα και να σκοτώσει τον οποιοδήποτε (κυρίως άνθρωπο) που θα βρεθεί στο πέρασμά της. Ακόμα και όταν το άτακτο αρκούδι θα φύγει από τη φωλιά, όπως έκαναν και τα περισσότερα πρώην ομοσπονδιακά μορφώματα, η αρκούδα μέχρι την τελευταία στιγμή θα το ψάχνει. Η Ρωσία δημιουργεί τις συνθήκες και προσπαθεί να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε τα πρώην κρατίδιά της, και δεν εννοούμε αυτά που ανήκαν στον ίδιο οικονομικό μηχανισμό (λχ Αλβανία ή Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία), να τα επαναφέρει. Είναι γνωστή η εθνική ομογενοποίηση που είχε γίνει επί σταλινισμού, όταν οι διάφορες εθνοτικές ταυτότητες όφειλαν να προσαρμοστούν στη ρωσική, εθνική ταυτότητα, με πρώτη και κύρια αλλαγή αυτή των επιθέτων και της γλώσσας των κατοίκων. Η ρωσική ταυτότητα δεν στηρίχθηκε στην εθνολογικη ταυτότητα, αλλά στα επίκτητα χαρακτηριστικά της γλώσσας και της θρησκείας.

Η πολιτισμική αφομοίωση, γι’αυτό και λέμε πχ στην ανατολική Ουκρανία υφίστανται ρωσόφωνοι και όχι Ρώσοι (που θα φανέρωνε κοινό εθνοτικό υπόβαθρο) έγινε σε ένα στοιχείο τη γλώσσα που δεν θεωρείται απαραίτητα στοιχείο εθνοτικής ταυτότητας, όπως εξάλλου και η θρησκεία. Οι Έλληνες έχουμε τους λεγόμενους τουρκόφωνους που έχουν ελληνικότατη συνείδηση και τους ελληνικής συνείδησης πληθυσμούς που ασπάστηκαν το Ισλάμ (κυρίως για οικονομικούς λόγους λόγω των χαρατσιών) και που για το λόγο της θρησκείας δεν μπόρεσαν να μπουν στους ανταλλάξιμους πληθυσμούς.

Η γλώσσα είναι ένα στοιχείο της ταυτότητας ενός έθνους που μπορεί να δεχθεί τις περισσότερες επιδράσεις από εξωγενείς παράγοντες, γι’αυτό και σε μία γλώσσα υφίστανται πολλοί ιδιωματισμοί ή διάλεκτοι. Το συνειδησιακό υπόβαθρο που αναπτύσσεται σε αυτό που ονομάζεται έδαφος και ιστορία, δηλαδή την εξέλιξη που αυτό γεννά, που είναι η αναλοίωτη εξελικτική κοινωνία σε όσους περισσότερους αιώνες στο ίδιο έδαφος, είναι τα βασικά στοιχεία που δημιουργούν την εθνοτική ταυτότητα, ακόμα κι αν αυτό το έδαφος δέχτηκε εξωγενείς παράγοντες και επιδράσεις στο εσωτερικό του.

Όπως αναφέρει και ο Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, κ. Νικ. Ιντζεσίλογλου «Η εθνογένεση της Ελλάδας επιβάλλεται να θεωρηθεί ως επιτελεστική κοινωνική λειτουργία βασιζόμενη και εδραιωμένη στο μακραίωνο πολιτισμικό υπόβαθρο του εδάφους. Η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας επιβάλλεται να βασίζεται στη συνοχη και τη συγκέντρωση όλων εκείνων των χαρακτηριστικών γνωρισματων που συνδέονται με την ψυχό-κοινωνική θέση και διάθεση των πληθυσμών να αποδεχτούν τη συγκεκριμένη συνένωση. Η φορμαλιστικη τοποθέτηση εννοιών που συντρέχουν στο επίπεδο των μικρών ομάδων μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αποδεικνύει, ότι ο άνθρωπος βιώνοντας αυτήν την κοινωνιολογική αλλαγή οφείλει να βρίσκεται σε εκείνο το συνειδησιακό επίπεδο, ώστε να δέχεται ψυχολογικά αβίαστα τη συλλογική συνοχή του Κράτους του. Αν το νέο εθνικό μόρφωμα καλύπτεται από φαντασιακά και μόνο χαρακτηριστικά – και επομένως επίπλαστα – είναι αμφίβολη η αποδοχή των χαρακτηριστικών από τους πολίτες του. Η καλλιέργεια και η διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας βασίστηκε στην αυτοαντίληψη του Νεοέλληνα για την εθνοτική του ιδιοτυπια βασίστηκε στον αέναο εθιμικό και ηθικό – πνευματικό πολιτισμό του».

Στη βάση των όσων είπαμε για το πώς ένα ιστορικό Έθνος χτίζει την ταυτότητά του που έχει σχέση με το εδαφικό περιβάλλον, θα πούμε δύο παραδείγματα: το πρώτο αποδεικνύει ότι οι ίδιοι οι Τούρκοι θεωρούν ότι η Μικρά Ασία δεν τους ανήκει, όπως φυσικά και η Κύπρος, η οποία ανήκει στο ευρύτερο ελληνιστικό έδαφος (το οποίο περιλαμβάνει Μικρασία, τμήμα Εύξεινου Πόντου, Κύπρο, μέρος βόρειας βαλκάνιας περιοχής και Βόρεια Ήπειρος, αν και για να είμαστε πλήρως ιστορικά αντικειμενικοί και τμήμα της βόρειας Αλβανίας), καθώς θέτουν ως βασική ημερομηνία τη μάχη του Μαντζικέρτ, ενώ οι ίδιοι οι ηγέτες της Τουρκίας αναγνωρίζουν ότι ο χώρος που συστήθηκε με εντολή το 1923 των Μ. Δυνάμεων, αυτό που ονομάστηκε Τουρκία, δεν είναι δικό τους έδαφος, αλλά χώρος κατάκτησης, οπότε στη βάση των Επιστημών της Εθνολογίας, της Ιστοριας και της Κοινωνιολογιας δεν φέρουν εθνολογική εδαφικότητα, παρά μόνο πολιτική, η οποία ως γνωστόν είναι τρωτή (είτε μετά από σύγκρουση είτε μετά από μια de jure συνθήκη).

Το δεύτερο παράδειγμα που αποδεικνύει ότι δεν υφίσταται ενιαίο εθνολογικό συνειδησιακό υπόβαθρο στους πολίτες των κρατών που δημιουργήθηκαν μετά από τη διάσπαση κρατών που οργανώθηκαν στη βάση επίπλαστων χαρακτηριστικών, είναι αν ανατρέξουμε στη πρόσφατη συνέντευξη του Μπόρις Τζόνσον, που η Ουκρανή δημοσιογράφος σε μια πραγματικά πολύ έντονη συγκινησιακά φορτισμένη ομιλία μίλησε για τις δηλώσεις των Ρώσων εναντίον του δυτικού μέρους της Ουκρανίας, χωρίς να μιλήσει για το ανατολικό καθόλου (που κι εκεί υφίσταται εμπόλεμη κατάσταση, και μάλιστα από εκεί ξεκίνησε).

Ολοκληρώνοντας, στη βάση όλων των παραπάνω να πούμε  ότι ο Miroglio, ένας από τους πρώτους Εθνολόγους μίλησε για τα ιστορικά γένη και τους ιστορικούς λαούς, κατατάσσοντας σε αυτούς τους αρχαίους και μόνο πολιτισμούς της Μεσογείου (Έλληνες, Ιταλούς, Αιγυπτίους, Πέρσες, Ασσυρίους), κι αυτό γιατί παρά τις επιδρομές που δέχτηκαν στο εσωτερικό τους από διάφορους λαούς είχαν δομήσει την εξέλιξή τους στο έδαφος διαμονής τους, που ακόμα κι όταν αυτό καταλήφθηκε, οι επίγονοί τους συνέχιζαν να διαμορφώνουν την επιβίωσή τους σε αυτό που είχαν κληρονομήσει. Η αέναη παρουσία ενός πληθυσμού σε ένα εδαφικό περιβάλλον είναι βασικό στοιχείο της εθνολογικής ταυτότητας…

Γι’αυτό και το εθνικό ζήτημα της Ελλάδας, και εννοούμε την Κύπρο, είναι μοναδικό και δεν μπορεί να ταυτιστεί ούτε με το γιουγκοσλαβικό ούτε με το ουκρανικό ούτε με το παλαιστινιακό . Στην Κύπρο δεν έγινε μόνο κατάλυση κυριαρχίας εδάφους (όπως συνέβη με την Ουκρανία), αλλά εκτός από τα πολιτικά αποτελέσματα που δημιουργεί αυτή η συνθηκη (στη βάση των Διεθνών Αρχών Δικαίου), δεν μπορεί να ταυτιστεί στα εθνολογικά δεδομένα ούτε με τη Γιουγκοσλαβια ούτε με την Ουκρανία ούτε με την Παλαιστίνη, γιατί η ομάδα που διαμένει στο βόρειο τμήμα της Κύπρου δεν φέρει εθνολογικη σχέση με το έδαφος, ενώ πολλοί από αυτούς είναι εξισλαμισθέντες Έλληνες.

Η Διεθνή Διπλωματία μπορεί να αρέσκεται στο να κάνει σκούπα τα εθνολογικά κριτήρια, όπως έχει πράξει σε αρκετές περιπτώσεις, όμως το έδαφος καθώς είναι το έρεισμα πάνω στο οποίο στέκεται όλο το Διεθνές, αλλά και το Εθνικό Δίκαιο των Κρατών είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας που δηλώνει ότι κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, και στη βάση της διαφορετικότητας πρέπει να αντιμετωπίζεται, αλλιώς παραβιάζεται η διεθνής νομοτελεια και ευταξία, οπότε και το Διεθνές Δίκαιο.

*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Μέλος και Εξωτερική Συνεργάτιδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ), Εξωτερική Συνεργάτιδα Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) και Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)