Η στρατηγική αποτυχία του Πούτιν

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Μελετώντας τη στρατιωτική ιστορία διαπιστώνουμε ότι οι πόλεμοι όποτε και όπου γίνονται διαθέτουν δυναμική στροβιλισμού της αβεβαιότητας και της τύχης, της βίας και της διανόησης, των φυσικών δυνάμεων και των δυνάμεων της ηθικής, των παθών και της πολιτικής. Οι εκστρατείες τείνουν να αποτυγχάνουν όσο η χρονική διάρκεια τους μεγαλώνει, όταν επίσης μείνουν στάσιμες από προβλήματα Διοικητικής Μέριμνας και όταν η ομίχλη του πολέμου δημιουργεί απροσδόκητες τριβές. Τρεις χαρακτηριστικές αρχές του πολέμου που βασανίζουν τη ρωσική εκστρατεία.

Πράγματι, η ρωσική επίθεση έχει δείξει σημάδια επιβράδυνσης από την έναρξη, αφού από λάθος υπολογισμούς του εισβολέα, ένας κατώτερος σε στρατιωτική ισχύ μαχητής παρουσίασε απρόβλεπτα μέγιστη μαχητική ισχύ (ηθικό ακμαίο). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμποδίσει την επέλαση του αντιπάλου που σπαταλά τους πόρους του σε ένα πόλεμο κατατριβής. Το πιο καθοριστικό σημείο, είναι ότι ο πόλεμος πρέπει να εξυπηρετεί την ορθολογική πολιτική σκοπιμότητα. Όλοι οι στοχαστές της στρατηγικής τονίζουν την ανάγκη να ταιριάζει η στρατηγική με την πολιτική, όπως είναι άλλωστε το ζητούμενο στα κείμενα της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής. Στρατιωτικά (και μη στρατιωτικά) μέσα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την επίτευξη των πολιτικών σκοπών που καθορίζονται από την πολιτική ηγεσία. Επιπλέον, τονίζουν, ότι το κόστος της διεξαγωγής πολέμου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ορθολογικά.

Αυτή την κρίσιμη καμπή της εκστρατείας, περιγράφει εξαιρετικά στη μελέτη του μνημειώδους έργου του «περί πολέμου» ο Κλαούζεβιτς.

Ο μεγάλος ιστορικός θεωρητικός της στρατηγικής αναφέρει μεταξύ άλλων: «Όσο μεγαλύτερα και  πιο ισχυρά είναι τα κίνητρα για πόλεμο, τόσο πιο μεγάλη συνοχή πρέπει να παρουσιάζουν οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί σκοποί του πολέμου και το ηθικό για στρατιωτική αντιμετώπιση θα είναι υψηλό. Από την άλλη πλευρά, εξασθενούν τα κίνητρα, όσο λιγότερο τα στρατιωτικά στοιχεία συμπίπτουν με τις πολιτικές οδηγίες. Ως αποτέλεσμα αυτού, ο πόλεμος θα εκτρέπεται ακόμη περισσότερο από τη φυσική του πορεία και θα μεγαλώνει η διαφορά μεταξύ του πολιτικού σκοπού και του ιδανικού πολέμου με αποτέλεσμα να καθίσταται πολιτικός».

Και συνεχίζει να εξηγεί ο Κλαούζεβιτς ότι η στρατιωτική επιτυχία σχετίζεται και βοηθά στην επίτευξη της πολιτικής επιτυχίας. Ενώ η κεντρική ιδέα του είναι η κορυφαία στιγμή της νίκης. Το σημείο στο οποίο οι τύχες του πολέμου αρχίζουν να αλλάζουν για έναν ή και τους δύο μαχητές, μερικές φορές με δραστικό τρόπο. Η σχετική δύναμη του ενός ανταγωνιστή μπορεί να κορυφωθεί ενώ του άλλου που έφτασε στα βάθη, να αρχίσει να ανακάμπτει. Ή μπορεί να φτάσουν σε ένα διασταυρούμενο σημείο πέρα ​​από το οποίο ο άλλοτε ισχυρότερος ανταγωνιστής είναι τώρα ο πιο αδύναμος.

Με αυτές τις σκέψεις, πιστεύει ότι η τακτική άμυνα μετατρέπεται σε ισχυρότερη μορφή πολέμου. Όντας έτσι, προφητεύει ότι το στρατιωτικό πλεονέκτημα του επιτιθέμενου μπορεί μεν, να  κορυφωθεί στην έναρξη του, ενώ θα αρχίσει να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Ως αλυσιδωτή αντίδραση, η διαπραγματευτική μόχλευση που εξαρτάται από τον πιθανό νικητή, αρχίζει να υποχωρεί μετά το σημείο κορύφωσης, καθώς και η ικανότητα του επιτιθέμενου να επιβάλλει τη θέλησή του στον αμυνόμενο.

Αυτή η κατάσταση ονομάζεται Κλαουζεβιτζιανό παράδοξο. Τότε ο επιτιθέμενος θα εντείνει την επίθεσή του πέρα ​​από το σημείο κορύφωσης της νίκης με το μέγιστο περιθώριο στρατιωτικής υπεροχής του, για να πάρει αυτό που θέλει. Αλλά προειδοποιεί ότι θα βρεθεί σε όλο και πιο αδύναμη θέση καθώς η επίθεση συνεχίζεται και θα απαιτηθεί αριστοτεχνική αρχηγία για να διατηρηθεί το πλεονέκτημα του πεδίου της μάχης τόσο πολύ ώστε να αποκομίσει τους καρπούς του πολέμου.

Η Ρωσία βρίσκεται σε στρατηγικό αδιέξοδο, παρά τις τακτικές επιτυχίες στις πολεμικές επιχειρήσεις. Η αποτυχία της να πετύχει τον θρίαμβο αστραπή που λαχταρούσε ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει κηλιδώσει τη φήμη του στρατού της. Και πλέον το ερώτημα είναι: Ο Πούτιν θα νικήσει, ή προσπαθεί να μη χάσει; Το βέβαιο είναι ότι οι απειλές της Μόσχας στο μέλλον δεν θα προκαλούν το φόβο που προκαλούσαν και η πιθανή αναζήτηση υποστήριξης χάνεται καθώς θα φαίνεται ως αναξιόπιστος σύμμαχος. Η φήμη είναι το παν στη Γεωπολιτική και η Ρωσία την έχει βλάψει.

Συμπεράσματα

Η βοήθεια με την παροχή πολεμικού υλικού από συμμάχους και εταίρους του αμυνόμενου βοήθησαν στην ώθηση του επιτιθέμενου να ξεπεράσει το αποκορύφωμα της νίκης του. Οι διεθνείς κυρώσεις υποβάθμισαν τα αποθέματα ανθεκτικότητας του επιτιθέμενου με την πάροδο του χρόνου. Το περιθώριο πολεμικής ανωτερότητας της Ρωσίας θα εξασθενίσει εν μέρει, και μαζί με αυτό η ικανότητα της Μόσχας να κερδίσει έναν πειστικό θρίαμβο σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Η διαχείριση της συμμαχίας είναι ζωτικής σημασίας για τις προοπτικές της Ουκρανίας.

Εφόσον ο επιτιθέμενος ξεπέρασε το αποκορύφωμα της νίκης του και συνεχίζει να πηγαίνει πολύ μακριά, το περιθώριο υπεροχής του θα μειώνεται μέρα με τη μέρα. Μπορεί να καταστεί τόσο αδύναμος και ο εισβολέας θα βρεθεί, πιθανώς βαθιά μέσα σε εχθρικό έδαφος. Εάν η διαπραγματευτική δύναμη απορρέει από την υπεροχή στο πεδίο της μάχης, ο παλιός επιτιθέμενος θα χάσει την ικανότητά του να προσεγγίσει μια ευνοϊκή ειρήνη.

Είναι αμφίβολο ότι η Ρωσία μπορεί να ξεπέρασε το αποκορύφωμα της επίθεσης εάν λάβουμε υπόψη την τεράστια διαφορά πόρων μεταξύ των μαχητών. Αλλά δεν είναι αδύνατο. Ο Ελληνικός Στρατός αντιμετώπισε μια τέτοια αναντιστοιχία κατά την εισβολή των φασιστικών στρατευμάτων του Μουσουλίνι, ωστόσο η ακανόνιστη προσέγγιση σε συνδυασμό με την επίδειξη πολιτικής συμμαχίας επέτρεψε στον Ελληνισμό να επικρατήσει μετά από μια μακρά μάχη.

Επίλογος

Ο Κλαούζεβιτς συμβουλεύει ότι όταν τα έξοδα υπερβαίνουν την “αξία του αντικειμενικού σκοπού” σε έναν πόλεμο, η χρήση πολεμικής ισχύος πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου, ακόμη και σε βαθμό αποποίησης της. Η υπέρβαση μπορεί να επιφέρει μια «ειρωνική» αντιστροφή της τύχης. Ο νικητής μπορεί να γίνει ο νικημένος – ή τουλάχιστον να υπολείπεται των πολιτικών του στόχων. Επίσης, προειδοποιεί για τον κίνδυνο που θα επέλθει από το κόστος της παράτασης σε έναν πόλεμο καθώς θα υπονομεύσει την κοινωνική και οικονομική σταθερότητα του πολιτικού του συστήματος. Εμμονές σε στραγγαλισμούς του ορθολογισμού στον πόλεμο δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Ο Κλαούζεβιτς είναι ιδιαίτερα συνειδητοποιημένος ότι οι παραλογισμοί πρέπει να αποφεύγονται στον πόλεμο. Συμπτώσεις, τύχη, πολυπλοκότητα, ανθρώπινα πάθη, και παράγοντες πέραν του ανθρωπίνου ελέγχου, κάνουν τον ορθολογικό υπολογισμό πολύ δύσκολη υπόθεση. Ο αντίπαλος μπορεί να ενεργήσει ή να αντιδράσει με αρκετά απρόβλεπτους τρόπους. Πράγματι, αξίζει μόνο σαν μια ενδιαφέρουσα προειδοποίηση η ιδιαίτερη μελέτη των πολεμικών αποτελεσμάτων από τους σύγχρονους θεωρητικούς, εξάλλου ο Κλαούζεβιτς τονίζει πόσο δύσκολο είναι να προβλέψουμε τις επιπτώσεις από τις ενέργειες της μιας πλευράς που θα έχει η άλλη πλευρά σε ένα πόλεμο.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.