Το έλλειμμα του ορθολογισμού στις αποφάσεις του Πούτιν ως απειλητική φάση
Φτιάξε μια χρυσή γέφυρα για να μπορέσει να περάσει ο εχθρός σου υποχωρώντας. (Sun Tzu)
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Είναι κατανοητό ότι με κάποιες κατευθυντήριες γραμμές και όχι με τις διάφορες εξισώσεις η στρατηγική αναπτύσσεται στη βάση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του χρόνου, του τόπου εφαρμογής της, αλλά και των προσωπικοτήτων που εμπλέκονται στο σχεδιασμό. Επίσης οι βασικές αρχές του πολέμου μέχρι σήμερα παραμένουν ανυπέρβλητες. Οι πόλεμοι όποτε και όπου γίνονται διαθέτουν δυναμική στροβιλισμού της αβεβαιότητας και της τύχης, της βίας και της διανόησης, των φυσικών δυνάμεων και των δυνάμεων της ηθικής, των παθών και της πολιτικής. Η νέα τεχνολογία μπορεί περιστασιακά να περιορίσει αλλά ποτέ δεν θα διαλύσει την “ομίχλη” και τις “τριβές” στον πόλεμο. Το πιο καθοριστικό σημείο για τους σχεδιαστές της στρατηγικής, είναι ότι ο πόλεμος πρέπει να εξυπηρετεί την ορθολογική πολιτική σκοπιμότητα, οπότε το απαύγασμα της στρατηγικής σκέψης είναι: «Όταν διεξάγεται ένας πόλεμος ή μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση, και γίνεται προφανές ότι οι επιχειρησιακές στρατηγικές δεν προωθούν τους αρχικούς στόχους του πολέμου, τότε έχουμε τρεις εναλλακτικές ενέργειες».
- προθυμία για συμβιβασμό και επίτευξη συνεννόησης σχετικά με την κατάπαυση του πυρός.
- προσαρμογή των στόχων του πολέμου στη νέα κατάσταση που έχει προκύψει.
- κλιμάκωση με πιο έντονα και οδυνηρά χτυπήματα στον εχθρό, με σκοπό να τον υποτάξεις.
Πάντα δίδεται έμφαση στην πλεονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου, στην ταχύτητα αντίδρασης των δυνάμεων, και τον αιφνιδιασμό του εχθρού,. Είναι πτυχές που προαναγγέλλουν αυτό που σήμερα ονομάζουμε “ελιγμό πολέμου”, ένα σημαντικό στοιχείο των σύγχρονων προσεγγίσεων για πόλεμο. Όμως αντίθετα, μετά από σχεδόν ένα μήνα μαχών στην Ουκρανία, και τη διαφαινόμενη οδυνηρή παράταση των εχθροπραξιών, μάλλον τα πολεμικά σχέδια του Πούτιν δεν έχουν εκπληρωθεί. Εκτιμάται ότι η Ρωσία απέτυχε τους στρατηγικούς της στόχους και η Μόσχα βρίσκεται ενώπιον μιας σειράς απροσδόκητων εξελίξεων και συνεπειών.
Αυτά προκύπτουν από την απροσδόκητη αντίδραση των Ουκρανών, που έχουν επιδείξει ενότητα και αποφασιστικότητα να αγωνιστούν για ανεξαρτησία και ελευθερία. Μάλιστα παρουσιάζουν επιτυχίες, με τη βοήθεια δυτικών πληροφοριών και όπλων, εμποδίζοντας την προέλαση του ρωσικού στρατού διαταράσσοντας τα σχέδιά του. Παράλληλα, το εύρος και η ένταση των διεθνών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από δεκάδες χώρες και εκατοντάδες πολυεθνικές εταιρείες και η απομάκρυνση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, δημιουργούν έντονη διεθνή απομόνωση της Ρωσίας. Τέλος, η προφανής ταλαιπωρία που νιώθει η Κίνα από τη συνέχιση του πολέμου καθώς η Κίνα που είναι ο εταίρος της Ρωσίας στην προσπάθεια αλλαγής της παγκόσμιας τάξης είναι άλλη μια αρνητική συνέπεια.
Όλοι οι στοχαστές της στρατηγικής τονίζουν την ανάγκη να ταιριάζει η στρατηγική με την πολιτική και τα στρατιωτικά (και μη στρατιωτικά) μέσα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την επίτευξη των πολιτικών σκοπών που καθορίζονται από την πολιτική ηγεσία. Επιπλέον, τονίζουν, ότι το κόστος της διεξαγωγής πολέμου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ορθολογικά. Ο Clausewitz συμβουλεύει τους αναγνώστες του ότι όταν τα έξοδα υπερβαίνουν την “αξία του αντικειμενικού σκοπού” σε έναν πόλεμο, η χρήση πολεμικής ισχύος πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου, ακόμη και σε βαθμό αποποίησης της. Ο Sun Tzu προειδοποιεί για τον κίνδυνο που θα επέλθει από το κόστος της παράτασης σε έναν πόλεμο καθώς θα υπονομεύσει την κοινωνική και οικονομική σταθερότητα του πολιτικού του συστήματος. Εμμονές σε στραγγαλισμούς του ορθολογισμού στον πόλεμο δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Εδώ που έχουμε φτάσει, οι αποφάσεις για το μέλλον του πολέμου φαίνεται να βρίσκονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις αποφάσεις του Ρώσου προέδρου. Μπορεί να αποφύγει τον τερματισμό του πολέμου με απώλεια ή με εικόνα απώλειας; Δεδομένης της τάσης του να παίρνει ρίσκα, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι επέλεξε τη στρατιωτική κλιμάκωση παρά την ευελιξία στις διαπραγματεύσεις. Έτσι, ο ρωσικός στρατός επέλεξε την κλιμάκωση με συστηματική συντριβή των αστικών κέντρων στην Ουκρανία, για να αυξήσει την πίεση των προσφύγων στην Ευρώπη. Επιπλέον, προκειμένου να στείλει μήνυμα στη Δύση ότι είναι αποφασισμένος να συνεχίσει και μάλιστα να κλιμακώσει το θέατρο του πολέμου, για πρώτη φορά ο ρωσικός στρατός εκτόξευσε υπερηχητικούς βαλλιστικούς πυραύλους (Kinzhal), που δεν μπορούν να αναχαιτιστούν.
Ο Clausewitz και ο Sun Tzu είναι ιδιαίτερα συνειδητοποιημένοι ότι οι παραλογισμοί πρέπει να αποφεύγονται στον πόλεμο. Συμπτώσεις, τύχη, πολυπλοκότητα, ανθρώπινα πάθη, και παράγοντες πέραν του ανθρωπίνου ελέγχου, κάνουν τον ορθολογικό υπολογισμό πολύ δύσκολη υπόθεση. Ο αντίπαλος μπορεί να ενεργήσει ή να αντιδράσει με αρκετά απρόβλεπτους τρόπους. Πράγματι, αξίζει μόνο σαν μια ενδιαφέρουσα προειδοποίηση η ιδιαίτερη μελέτη των πολεμικών αποτελεσμάτων από τους σύγχρονους θεωρητικούς, εξάλλου ο Clausewitz τονίζει πόσο δύσκολο είναι να προβλέψουμε τις επιπτώσεις από τις ενέργειες της μιας πλευράς που θα έχει η άλλη πλευρά σε ένα πόλεμο. Η εμπειρία έχει δείξει ότι η κλιμάκωση έχει τη δική της δυναμική, η οποία θα μπορούσε τώρα να δημιουργήσει μια νέα και απειλητική φάση, όχι μόνο στο πλαίσιο του πολέμου στο ουκρανικό έδαφος, αλλά στο ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο μέχρι στιγμής έχει παραμείνει περιορισμένο στην πολιτική-οικονομική σφαίρα.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.
