Πέντε βιβλία για να κατανοήσουμε την πολιτική του Πούτιν

Η  στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ένα από τα πιο σοβαρά πλήγματα για την ασφάλεια και την ειρήνη στη γηραιά ήπειρο από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κι έπειτα. Αντιπροσωπεύει ένα σημείο καμπής στη πολυετή διακυβέρνηση του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν ενώ, παράλληλα, έχει θέσει σε κίνδυνο τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ Κρεμλίνου και Δύσης, επηρεάζοντας ανεπανόρθωτα τις μελλοντικές τους σχέσεις.

Προκειμένου να γίνει πιο κατανοητό το γεωπολιτικό αποτύπωμα της Ρωσίας στην περιοχή αλλά και η απόφαση του Πούτιν να κινηθεί με το συγκεκριμένο τρόπο, το Geopolitics & Daily News προτείνει πέντε αγγλόφωνα βιβλία που εξετάζουν τους βασικούς παράγοντες της σύγκρουσης, την ιστορία αλλά και τις πιθανές συνέπειες.

Kremlin Winter: Russia and the Second Coming of Vladimir Putin (2018) του Robert Service

Η σύνδεση μεταξύ της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής και της ανόδου του κράτους ασφαλείας υπό τον Πούτιν στο εσωτερικό είναι ισχυρή. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι αν και η Ουκρανία είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση, οποιαδήποτε πρώην σοβιετική δημοκρατία ενοχλεί τη Μόσχα, εάν κινηθεί ενάντια στα ρωσικά συμφέροντα. 
Η διακυβέρνηση του Πούτιν, είτε ως πρόεδρος είτε ως πρωθυπουργός, έχει χαρακτηριστεί από μια σταθερή αύξηση της εσωτερικής καταστολής και της διεθνούς διεκδίκησης.

Ο Ρόμπερτ Σέρβις, καταξιωμένος βιογράφος του Λένιν, του Στάλιν και του Τρότσκι και ένας από τους καλύτερους ιστορικούς μας της σύγχρονης Ρωσίας, φέρνει τη βαθιά κατανόησή του για αυτήν τη χώρα στον άνθρωπο που την ηγείται. Αποκαλύπτει έναν πρωθυπουργό που δεν μπορεί να θεωρήσει δεδομένη την υπεροχή του, αλλά είναι αποφασισμένος να επιβάλει τη θέλησή του όχι μόνο στους στενούς του συνεργάτες αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Είναι μια καθηλωτική εικόνα για την πολιτική εξουσίας καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζει μια χιονοθύελλα δυσκολιών τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

The New Autocracy: Information, Politics and Policy in Putin’s Russia (2018), που επιμελήθηκε ο Daniel Treisman

Ένα βιβλίο  11 δοκιμίων για τις ρωσικές δομές εσωτερικής εξουσίας και την εξωτερική πολιτική — το οποίο είναι ιδιαίτερα πολύτιμο επειδή περιλαμβάνει συνεισφορές από μελετητές που εδρεύουν στη Ρωσία  καθώς και τη Δύση. Το κεφάλαιο που αναλύει την περίπτωση της Κριμαίας  είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό.

Οι συγγραφείς του βιβλίου  υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν έχει δημιουργήσει μια «πληροφοριακή απολυταρχία», η οποία βασίζεται περισσότερο στη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης παρά στη συνολική καταστολή των παραδοσιακών δικτατοριών. Οι ψεύτικες ειδήσεις, οι χάκερ και τα τρολ που εμφανίστηκαν στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας κατά τις προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ είναι επίσης ευνοημένα εργαλεία του εγχώριου συστήματος του Πούτιν -μαζί με τους περιορισμούς στο Διαδίκτυο, την κρατική τηλεόραση και τις άφθονες εσωτερικές έρευνες. Αν και αυτές οι τακτικές ήταν επιτυχείς βραχυπρόθεσμα, το ρωσικό σύστημα που εξαρτάται από αυτές δείχνει ήδη σημάδια ηλικίας: υπερσυγκέντρωση, περιορισμός των ροών πληροφοριών και εξάρτηση από άτυπους διορθωτές για να παρακάμψει τη γραφειοκρατία. Η πρόκληση του θα είναι να συνεχίσει να εμποδίζει τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό χωρίς να υπονομεύει τις ικανότητες της ίδιας της ηγεσίας.

Russia Without Putin: Money, Power and the Myths of the New Cold War: Power, Politics and the Making of Post-Soviet Society (2018) του Tony Wood

Η Δύση κάνει λάθος να εστιάζει τόσο πολύ στον Πούτιν ως άτομο, υποστηρίζει ο συγγραφέας. Ακόμη και η απομάκρυνσή του του από την πολιτική σκηνή δεν θα αλλάξει τον θεμελιώδη χαρακτήρα του ρωσικού κράτους όπως έχει εξελιχθεί από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, λέει ο Wood. Είναι πολύ καλός για τη συντηρητική, ακόμη και αντιδραστική φύση του μετασοβιετικού ρωσικού εθνικισμού.

Είναι αδύνατο να σκεφτούμε τη Ρωσία σήμερα χωρίς να σκεφτόμαστε τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο μεγάλο εθνικό ηγέτη, προσωποποιεί τη χώρα του στα μάτια του έξω κόσμου και κυριαρχεί στην κάλυψη από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης σε εξαιρετικό βαθμό. Στην ίδια τη Ρωσία, είναι επίσης το επίκεντρο της προσοχής τόσο των επικριτών όσο και των υποστηρικτών. Όμως, όπως υποστηρίζει ο Tony Wood, αυτή η συντριπτική εστίαση στον πρόεδρο και την προσωπικότητά του σημαίνει ότι κατανοούμε τη Ρωσία λιγότερο από ποτέ. Δίνεται υπερβολική προσοχή στον άνθρωπο και όχι αρκετή στη χώρα έξω από τα τείχη του Κρεμλίνου.

Red Famine: Stalin’s War on Ukraine (2017), της Anne Applebaum

Το 1932-33, σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανοί πέθαναν από την πείνα, έχοντας σκόπιμα στερηθεί τροφής. Είναι ένα από τα πιο καταστροφικά επεισόδια στην ιστορία του εικοστού αιώνα. το Red Famine ερευνά πώς συνέβη αυτό, ποιος ήταν υπεύθυνος και ποιες ήταν οι συνέπειες. Είναι ο πληρέστερος απολογισμός που έχει δημοσιευθεί ακόμα για αυτά τα τρομερά γεγονότα.

Το βιβλίο βασίζεται σε μια μάζα αρχειακού υλικού και μαρτυρίες από πρώτο χέρι που είναι διαθέσιμες μόνο από το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και στο έργο Ουκρανών μελετητών σε όλο τον κόσμο. Περιλαμβάνει αφηγήσεις για τον λιμό από όσους τον επέζησαν, περιγράφοντας τι μπορούν να κάνουν τα ανθρώπινα όντα όταν τρελαίνονται από την πείνα. Δείχνει πώς το σοβιετικό κράτος χρησιμοποιούσε ανελέητα την προπαγάνδα για να στρέψει τους γείτονες ο ένας εναντίον του άλλου προκειμένου να εξαφανίσει υποτιθέμενα «αντιεπαναστατικά» στοιχεία. Καταγράφει επίσης τις ενέργειες εξαιρετικών ατόμων που έκαναν ό,τι μπορούσαν για να ανακουφίσουν τα δεινά.

Ο λιμός ακολούθησε γρήγορα μια επίθεση στην πολιτιστική και πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας – και στη συνέχεια από μια άρνηση ότι είχε συμβεί ποτέ. Οι αναφορές απογραφής παραποιήθηκαν και η μνήμη καταστάλθηκε. Μερικοί δυτικοί δημοσιογράφοι κατάπιαν ξεδιάντροπα τη σοβιετική γραμμή. άλλοι το απέρριψαν γενναία και υπονομεύτηκαν και παρενοχλήθηκαν. Οι σοβιετικές αρχές ήταν αποφασισμένες όχι μόνο ότι η Ουκρανία έπρεπε να εγκαταλείψει τις εθνικές της φιλοδοξίες, αλλά ότι η αληθινή ιστορία της χώρας έπρεπε να ταφεί μαζί με τα εκατομμύρια των θυμάτων της. Ο Κόκκινος Λιμός, ένας θρίαμβος της επιστήμης και της ανθρώπινης συμπάθειας, είναι ένα ορόσημο στην ανάκτηση αυτών των αναμνήσεων και αυτής της ιστορίας. Σε μια στιγμή κρίσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, δείχνει επίσης πόσο μακριά διαμορφώνεται το παρόν από το παρελθόν.

Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan (2022) της Joanna Lillis

Το Dark Shadows είναι ένα συναρπαστικό πορτρέτο του Καζακστάν, μιας χώρας που είναι ελάχιστα γνωστή στη Δύση. Στρατηγικά τοποθετημένο στην καρδιά της Κεντρικής Ασίας, ανάμεσα στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν,  και την Κίνα του Σι Τζινπίνγκ, αυτό το πλούσιο σε πετρέλαιο κράτος χαράζει τη θέση του στον κόσμο καθώς παλεύει με το δικό του σύνθετο παρελθόν και παρόν. Η δημοσιογράφος Joanna Lillis δίνει μια ζωντανή εικόνα αυτού του αναδυόμενου έθνους μέσω ζωντανών ρεπορτάζ που βασίζεται σε 17 χρόνια επιτόπιας κάλυψης και ταξιδεύει σε όλο το μήκος και το πλάτος αυτής της αινιγματικής χώρας που βρίσκεται κατά μήκος του αρχαίου Δρόμου του Μεταξιού και στο γεωπολιτικό και πολιτιστικό σταυροδρόμι όπου η Ανατολή συναντά τη Δύση.

Με ιστορίες δολοφονιών και απαγωγών, ίντριγκας και προδοσίας, εκβιασμού και διαφθοράς, αυτό το βιβλίο διερευνά πώς ένας πρόεδρος, ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, μεταμορφώθηκε σε ισχυρό ηγέτη σ΄ένα κράτος που κληρονόμησε κατά την πτώση της ΕΣΣΔ. Ένα πολύχρωμο καστ χαρακτήρων ζωντανεύει την πολιτική: από τους ολιγάρχες μέχρι τους κοιμισμένους χωρικούς, από τους πολιτικούς με αρχές μέχρι τους απεργούς πετρελαιολάτρες, από τους σταυροφόρους δημοσιογράφους μέχρι τους θαρραλέους αγωνιστές. Αυτή η νέα έκδοση περιλαμβάνει δύο επιπλέον κεφάλαια που καλύπτουν τον απόηχο της πτώσης του Ναζαρμπάγιεφ από την εξουσία το 2019, τις καταστολές της κινεζικής κυβέρνησης εναντίον των Καζάκων της Σιντζιάνγκ ως μέρος της καταστολής των μουσουλμανικών μειονοτήτων, αλλά και μια παρουσίαση  στα ταραχώδη γεγονότα του Ιανουαρίου 2022 στο Αλμάτι.