Σκέψεις επί των τριών ηγετών: Ελευθέριος Βενιζέλος, βασιλιάς Κωνσταντίνος, Ιωάννης Μεταξάς

Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας

Στο θέμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας πολύ συχνά, στις δημόσιες συζητήσεις, χάνεται ο έλεγχος. Ας πούμε αρχικά ότι μια μεγάλη παθογένεια της δημόσιας ιστορικής συζήτησης στην Ελλάδα είναι η κατηγορία της προδοσίας. Οι μισοί δημόσιοι άνδρες της ελληνικής ιστορίας έχουν κατηγορηθεί τουλάχιστον μια φορά από κάποια μερίδα του πληθυσμού ως προδότες! Με το που υφίσταται η παραπάνω κατηγορία κάθε ιστορική ανάλυση παύει, παγώνει.

Κατ’ αρχάς, μπορείτε να διαβάσετε μια παλαιότερη δημοσίευσή μου για την Συνθήκη των Σεβρών ΕΔΩ. Δεύτερον, πρέπει να αναρωτηθούμε πόσο καλά ξέρουμε τους δύο πόλους της τότε πολιτικής τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Για τον πρώτο έχουν ακουστεί τα μύρια όσα! Για τον στρατηλάτη των Βαλκανικών Πολέμων δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να εξηγήσουμε τις επιλογές του. Για ποιό λόγο επιθυμούσε να προχωρήσει προς το Μοναστήρι; Για ποιό λόγο στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο είχε εισχωρήσει βαθειά (και απερίσκεπτα) στα εδάφη της Βουλγαρίας καλπάζοντας προς την Σόφια;

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων

Πρέπει εδώ να ξεπεράσουμε και πάλι τους εαυτούς μας. Πρέπει στην ιστορία να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε a posteriori. Πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους υπήρχαν πολλά σενάρια πραγμάτωσης της Μεγάλης Ιδέας και όχι μόνο αυτό που παίχτηκε τελικά. Οι Έλληνες της εποχής θεωρούσαν ως το πιο επικίνδυνο εχθρό τον σλαβισμο και όχι την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υπήρχε μάλιστα και η διαδεδομένη αντίληψη περί συνεργασίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για την αντιμετώπισή του (βλέπε παλαιότερη δημοσίευσή μου ΕΔΩ ). Οι χώρες που ακολουθούσαν αντισλαβικη πολιτική ήταν η Αυστρία και η Γερμανία. Η Γερμανία όμως επιζητούσε την εδαφική ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διότι στα εδάφη της διατηρούσε ισχυρά συμφέροντα (για την ανατολική πολιτική της Γερμανίας βλέπε παλαιότερη δημοσίευσή μου ΕΔΩ). Ο Κωνσταντίνος με την διάθεσή του να προχωρήσει προς το Μοναστήρι σκεφτόταν ως στρατιωτικός, ήθελε να δημιουργήσει στρατηγικό βάθος, ενώ τον διέκρινε το αντισλαβικο μένος.

Πάμε στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πόσο πραγματικά τον γνωρίζουμε; Ελάχιστα αφού δεν έχουμε τα απομνημονεύματά του. Εν αντιθέσει με τον Μεταξά που ξέρουμε όλες τις σκέψεις του από τα ημερολόγια του, ο Βενιζέλος θα παραμείνει ανεξηγητος σε πολλές αποφάσεις του. Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη αυτοπεποίθηση και πολλές φορές παρεκαμπτε στην εξωτερική πολιτική τον βασιλιά Γεώργιο και αργότερα τον Κωνσταντίνο. Είχε την συνήθεια να συνάπτει μυστικές συμφωνίες με τους Βρετανούς χωρίς να ενημερώνει τον βασιλιά αλλά και τους αρμόδιους, όπως οι διπλωμάτες! Η σκέψη του ήταν ωστόσο προς την σωστή κατεύθυνση: η Ελλάς ως ναυτική χώρα έπρεπε να ταχθεί με την Μ. Βρετανία. Ακόμα και όταν οι απαιτήσεις της Αντάντ γίνονταν παράλογες ο Βενιζέλος δεν άλλαζε την άποψή του. Πώς ήταν ποτέ δυνατόν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος να δεχθεί την παραχώρηση της Καβάλας απλά και μόνο για να δελεαστει η Βουλγαρία; Πώς ήταν δυνατόν να δεχθεί ελληνικά στρατιωτικά τμήματα να πολεμήσουν στα σερβοαυστριακα σύνορα υπέρ των Σερβων, αφήνοντας ακάλυπτα τα ελληνικά σύνορα προς την Βουλγαρία; Οταν λοιπόν ο Κωνσταντίνος αρνιόταν να ενδώσει σε αυτές τις παράλογες απαιτήσεις του Βενιζέλου, ο τελευταίος δημιουργούσε κυβερνητικές κρίσεις με τις παραιτήσεις του. Ο Βενιζέλος το 1928 – 1932 αλλάζει άρδην την εξωτερική πολιτική με το να προσεγγίσει την Ιταλία και την Τουρκία. Με την Τουρκία είχε προηγηθεί η καταστροφή στην Μ. Ασία το 1922 και με την Ιταλία η εισβολή στην Κέρκυρα το 1923. Ο Βενιζέλος ήθελε με αυτήν την θαρραλέα μετατόπιση των ελληνικών διεθνών σχέσεων να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ασφαλείας για την Χώρα.

Ο Ιωαννης Μεταξάς. Ηγέτης του Έθνους κατά τον Ελληνοϊταλικο Πόλεμο.

Πάμε στον Ιωάννη Μεταξά τώρα. Ο Μεταξάς το 1940 εφαρμόζει την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου, όπως ο τελευταίος την εφάρμοζε το 1915! Η Ελλάδα έπρεπε να ταχθεί στο πλευρό της Μ. Βρετανίας εναντίον της Γερμανίας.

Ο Ιωάννης Μεταξάς σε συνεδρίαση του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου τόνισε τα κάτωθι:

“Αυτὸ που θα σας εἴπω δὲν θα τὸ ἀνακοινώσετε σε κανέναν. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ τοῦ Ἀγγλικοῦ καὶ τοῦ Γερμανικοῦ συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον ἀπὸ τὸν προηγούμενον. Εἰς τὸν πόλεμον αὐτόν θα κάνω ὅ,τι μπορῶ διὰ να μὴν ἐμπλακῃ ἡ Ἑλλάς, ἀλλά τοῦτο δὲν θα εἶναι δυνατόν. Εῑναι περιττὸν να σας εἴπω, ὅτι ἡ θέσις μας στην σύρραξιν αὐτήν θα εἶναι παρὰ τὸ πλευρόν τῆς Ἀγγλίας. Ἐπαναλαμβάνω καὶ πάλιν: τὸ τελευταῖο αὐτό να μην ἐξέλθῃ τῆς αἰθούσης ταύτης” [Φωκάς, Δ. (1953), Έκθεσις επί της Δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940 – 1944, εκδ. Ιστορικής Υπηρεσίας Β. Ναυτικού: Αθήνα, τομ. Α’ σελ 10].

Κατά το θέρος του 1940, κατά την κρισιμότερη δηλαδή φάση του πολέμου, όταν η Αγγλία μετά το δράμα της Δουγκέρκης διέτρεχε άμεσο κίνδυνο, ο Ιωάννης Μεταξάς είπε στον ναύαρχο Σακελλαρίου:

“Εἶμαι ἀπολύτως σύμφωνος μαζί σου και σού τονίζω και ἐγώ ἐπισήμως, διὰ νὰ μπορέσῃς να ἐμψυχώσῃς με αὐτὴν τὴν ἰδέαν ὅλους τοὺς δίπλα σου, ὅτι ἡ θέσις μας εἶναι να μένωμε σταθερῶς παρὰ τὸ πλευρόν τῆς Ἀγγλίας∙ παρὰ τὰ γνωστά ἐλαττώματά των, παρὰ τὰς ὀχλήσεις, που μάς κάνουν διὰ τὰς χρηματικάς μαζὶ των διαφοράς μας, μόνον με τὴν Ἀγγλίαν ἐμείς τὰ μικρά κράτη μποροῦμε να εὐημερήσωμε, ἔστω καὶ ἄν καμμιά φορά μὰς πετούν στὸν δρόμο. Με τους Γερμανούς κανένας λαός δεν μπορεῖ να ζήσῃ∙ εἴτε ὡς σύμμαχοι, εἴτε ὡς ἐχθροί, ἄν πέσωμε στα χέρια τοὺς, θα μάς γδύσουν, θα μάς κλωτσήσουν καὶ οὔτε ἀναπνοή δεν θὰ μάς ἀφίσουμε να πάρουμε. Συνεπῶς, ὄχι μόνο θα μείνωμε σταθερῶς με τοὺς Ἄγγλους, ἀλλὰ πρέπει να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, διὰ να χωνέψουν καὶ αὐτοί καλά ὅτι ἐμείς θα σταθοῦμε μέχρι τέλους εἰς τὸ πλευρόν των, ὁποιαδήποτε καὶ ἄν εἶναι ἡ ἔκβασις τοῦ πολέμου” [Σακελλαρίου, Α. (1945), Η Θέσις της Ελλάδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον, εκδ. Δημητράκος: Αθήνα, σελ. 24].

Η σύμπλευση με τους Άγγλους ήταν μια σωστή σκέψη. Μέχρι ποιού σημείου όμως; Όταν μετά την νίκη στον Ελληνοϊταλικο Πόλεμο, θέλησε να βγάλει την Χώρα από τον πόλεμο, απέτυχε. Ζητούσε από την Μ. Βρετανία ή να διαθέσει ικανές στρατιωτικές ενισχύσεις για να υπάρχει έστω μια ελπίδα νίκης εναντίον των Γερμανών, ή να αποχωρήσουν όλες οι βρετανικές δυνάμεις. Οι Βρετανοί όμως άφησαν τις ισχνές δυνάμεις τους εδώ, προκαλώντας την εισβολή της Γερμανίας. Υπήρχε σχέδιο εξόδου της Χώρας στην ουδετερότητα, το οποίο είχε παραδοθεί στον Έλληνα διπλωμάτη, τον κάποτε Αξιωματικό του Βασιλικού Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους, Περικλή Αργυρόπουλο.

Για την Μικρασιατική Καταστροφή αφήνω ως επίλογο τα λόγια του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, αυτού του Μάρτυρα του Ελληνισμού. Λίγο πριν την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, που λίγες μέρες αργότερα θα παραδοθεί από τους κεμαλικούς στον τουρκικό όχλο και θα κατακρεουργηθεί, γράφει την τελευταία του επιστολή προς στον Ελευθέριο Βενιζέλο: «..Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το ελληνικό κράτος αλλά και σύμπαν το ελληνικό έθνος, καταβαίνει πλέον εις τον Αδην, από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάσει και να το σώση. Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος…»