Το τέλος της εποχής της ειρήνης και η τουρκική επιθετικότητα είναι το προειδοποιητικό κάλεσμα για τον Ελληνισμό
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Πρέπει ο Ελληνισμός να είναι έτοιμος να καταστρέψει δεκάδες τουρκικά πλοία ή εκατοντάδες τεθωρακισμένα οχήματα σε λίγες μόνο ημέρες κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης; Θα μπορούσαν αυτοί οι σαφείς αλλά φιλόδοξοι επιχειρησιακοί στόχοι να προωθήσουν την καινοτομία στο Υπουργείο Άμυνας; Οι απειλές να προκαλέσουμε μαζική φθορά σε στρατιωτικές υποδομές υψηλής αξίας σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αποτρέψουν την Άγκυρα να επιτεθεί; Αυτά τα ερωτήματα κινούνται στο προσκήνιο της συζήτησης για την αμυντική πολιτική του Ελληνισμού καθώς οι τουρκικές παραβιάσεις οι οποίες αναβαθμίζονται ποσοτικά και ποιοτικά γίνονται όλο και πιο εμφανείς τον τελευταίο καιρό.
Η αποτροπή είναι με λίγα λόγια η αποθάρρυνση των αντιπάλων από τη λήψη ανεπιθύμητων ενεργειών, ιδίως στρατιωτικών επιθέσεων. Είναι το βασικό θέμα στην αμυντική πολιτική της Ελλάδας, όπου λίγοι αντιλαμβάνονται σωστά την έννοια της, παρόλο που την αναφέρουν συνεχώς. Επειδή ο δυνητικός εχθρός του Ελληνισμού είναι πολύ πιο ικανός από ό,τι πριν από μια δεκαετία ή περισσότερο, οι κίνδυνοι να συγκρουσθούμε πραγματικά σε ένα πόλεμο είναι πιο σημαντικοί από ποτέ, και καθιστούν ακόμη πιο επιτακτική την αποτροπή των συγκρούσεων. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος του αναδυόμενου διαλόγου μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων για την αποτροπή παραμένει χαρακτηριζόμενο από μη υποστηριζόμενους ισχυρισμούς και ατυχείς επιθετικούς προσδιορισμούς. Πολλοί ισχυρισμοί τους έρχονται σε αντίθεση με την ιστορική εμπειρία και χωρίς αναφορά σε κλασικές αναλύσεις.
Εν τω μεταξύ, οι αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας έχουν μετατρέψει το πλαίσιο για την αποτροπή, προκαλώντας πιθανώς μακροχρόνιες συζητήσεις και δημιουργώντας νέες απαιτήσεις στην Ευρωπαϊκή Άμυνα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το πιο σημαντικό γεγονός αυτής της αναθεώρησης είναι ότι η αποτροπή, η ανάσχεση, η απαγόρευση και η άρνηση πρέπει να εκληφθούν κυρίως ως μια προσπάθεια διαμόρφωσης της σκέψης του δυνητικού επιτιθέμενου. Οποιαδήποτε στρατηγική για την πρόληψη της επιθετικότητας πρέπει να ξεκινά με μια αξιολόγηση των συμφερόντων, των κινήτρων και των επιταγών του πιθανού επιτιθέμενου, συμπεριλαμβανομένης της θεωρίας της αποτροπής (λαμβάνοντας υπόψη τι εκτιμά και γιατί). Η αποτροπή δεν είναι μια απλή απειλή κατά του δυνητικού αντιπάλου. Απαιτεί τη διαχρονική διαμόρφωση των αντιλήψεων του, έτσι ώστε ο αντίπαλος να βλέπει τις εναλλακτικές λύσεις για την επιθετικότητα του πιο ελκυστικές από τον πόλεμο.
Τρεις παράγοντες χρειάζεται να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση του ρόλου της αποτροπής στη στρατηγική εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας:
- Η πρόληψη της επιθετικότητας δεν είναι αυστηρά η πραγματοποίηση απειλών, αλλά αφορά και την παροχή εγγυήσεων. Η αποτροπή επιτυγχάνεται καλύτερα μέσω στρατηγικών ευρείας βάσης για να αποτρέψει τον επιτιθέμενο να μπει στην ανάγκη ή να βρει την ευκαιρία για επιθετικότητα.
- Οι αντιλήψεις είναι το παν, και η Ελλάδα πρέπει πάντα να βλέπει μια κατάσταση μέσω των φακών των πιθανών επιθετικών πεποιθήσεων και προκαταλήψεων.
- Η επιτυχής αποτροπή περιλαμβάνει το συνδυασμό της σοβαρής κατανόησης των κινήτρων του επιτιθέμενου, της σαφήνειας για το τι επιδιώκει να αποτρέψει ο αμυνόμενος και τι θα κάνει εάν αμφισβητηθεί η απειλή και λήψη μέτρων για την απόδειξη τόσο της ικανότητας όσο και της αποφασιστικότητας να εκπληρώσει μια απειλή.
Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει πώς οι προσπάθειες για ενθάρρυνση της σκέψης έξω από το κουτί και για την ενίσχυση της αποτροπής έχουν τη δυνατότητα να παρερμηνευτούν χωρίς τη σωστή καθοδήγηση. Η στενή εστίαση στα επιχειρησιακά προβλήματα που σχετίζονται με μια τουρκική επίθεση, για παράδειγμα στα νησιά, μαζί με την αντίστοιχη έμφαση στην άρνηση της επιθετικότητας μέσω της ταχείας τριβής ως λύσης σε αυτά τα προβλήματα, θα μπορούσε πραγματικά να αποδυναμώσει την αποτροπή με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ειδικά εάν οι σχεδιαστές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν λαμβάνουν υπόψη τις ακούσιες συνέπειες. Συγκεκριμένα, αυτές οι προσπάθειες θα μπορούσαν να αυξήσουν τις αμφιβολίες σχετικά με την προθυμία της Ελλάδας, να αυξήσει το κόστος διατήρησης μιας στρατηγικής άρνησης με την πάροδο του χρόνου και να αφήσει την Αθήνα ακατάλληλη εάν οι αντίπαλοι προσαρμόσουν την επιθετική τους τακτική. Για το συγκεκριμένο παράδειγμα η επιχειρησιακή ανάγκη της Ελλάδας απαιτεί εξαιρετικά βιώσιμα δίκτυα ακριβείας, κατά μήκος της αλυσίδας των νησιών απέναντι από τις τουρκικές ακτές, με αυξημένες δυνατότητες χερσαίων όπλων και δυνάμεων. Αυτά τα δίκτυα πρέπει να είναι λειτουργικά αποκεντρωμένα και γεωγραφικά κατανεμημένα κατά μήκος του αρχιπελάγους του Ανατολικού Αιγαίου επιτρέποντας στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΕΔ) να αποτρέψουν και να υπερασπιστούν τη κυριαρχία αντιστρέφοντας τις δυνατότητες αντι-πρόσβασης και εναέριας άρνησης (A2/AD) του αντιπάλου που θα προσπαθήσει να περιορίσει την ελευθερία δράσης της Ελλάδας ή τη πρόσβαση σε ζωτικούς θαλάσσιους διαδρόμους και εναέριο χώρο. Οπότε κάθε συζήτηση για αποστρατικοποίηση των νήσων μας δεν είναι προς τη κατεύθυνση της αποτροπής.
Είναι σημαντικό, η Ελληνική Κυβέρνηση να καταστήσει σαφές ότι δεν θα ανεχθεί προσπάθειες της Τουρκίας να εκμεταλλευτεί ούτε την τρέχουσα αναταραχή, μήτε την απαράδεκτη συμφωνία με τη Λιβύη, για την αναθεώρηση του status quo. Απαιτείται ένα σαφές μήνυμα από την Αθήνα, που να ακουστεί σε όλους τους συμμάχους και εταίρους, σε όλο τον κόσμο, ότι η περιοχή μας χρειάζεται σταθερότητα και ότι είμαστε οι εγγυητές αυτής. Ωστόσο, στη Μεσόγειο και το Αιγαίο, τα λόγια πρέπει να υποστηρίζονται με ενέργειες. Οποιαδήποτε ανταλλαγή μηνυμάτων θα πρέπει να περιλαμβάνει υποστηρικτικές προσπάθειες για την απόδειξη της βούλησης και της ικανότητας να αντιταχθούμε στον τουρκικό οπορτουνισμό, συνεχίζοντας έναν σταθερό ρυθμό επιχειρήσεων σε ολόκληρο τον θαλάσσιο και εναέριο χώρο, διεξάγοντας πολυμερείς επιχειρήσεις σε συνεργασία με περιφερειακούς συμμάχους και εταίρους που δεν εκθέτουν τα μέλη των υπηρεσιών σε πρόσθετο κίνδυνο, όπως συνδυασμένες θαλάσσιες ή αεροπορικές περιπολίες.
Τελικά, είναι σημαντικό εκτός της ισχυροποίησης της αποτρεπτικής μας ικανότητας, να επισημάνουμε στους συμμάχους και στους εταίρους μας να κατανοήσουν ότι η Τουρκία δεν έχει αλλάξει την προσέγγισή της. Ο οπορτουνισμός και η αποφασιστικότητα που έχει αποδειχθεί τους τελευταίους μήνες, στην πραγματικότητα, υπήρχε εδώ και χρόνια. Θα παραπλανηθεί όποιος πιστεύει ότι η Τουρκία δεν θα εκμεταλλευτεί την τρέχουσα κατάσταση. Ακόμα και όταν αντιμετωπίζει καταστροφικές απώλειες, κανείς δεν πρέπει να ενεργεί σαν να έχουν τεθεί σε αναστολή η γεωπολιτική και ο ανταγωνισμός. Εν πάση περιπτώσει, ο ανταγωνισμός για το μέλλον της περιοχής έχει ενταθεί και θα πρέπει να οδηγηθούμε αμέσως σε μια αξιόπιστη απάντηση. Η ενεργοποίηση των αντιαεροπορικών συστημάτων είναι μια ενέργεια προς αυτή την κατεύθυνση.
Πρέπει να πείσουμε τους αντιπάλους ότι μπορούμε και θα τους νικήσουμε, όχι μόνο να αμυνθούμε αν επιτεθούν στον Ελληνισμό. Πρέπει να διασφαλίσουμε την ικανότητα αποτροπής των τουρκικών δυνάμεων με άρνηση, πείθοντάς τους ότι δεν μπορούν να επιτύχουν τους στόχους μέσω της χρήσης βίας ή άλλων μορφών επιθετικότητας.
Η άρνηση είναι μια δελεαστική αμυντική στρατηγική για την αντιμετώπιση της αναθεωρητικής Τουρκίας που είναι έτοιμη να ξεκινήσει μια αιφνιδιαστική επίθεση για την επιδίωξη ενός τετελεσμένου γεγονότος. Σε τελική ανάλυση, η ικανότητα προστασίας της εθνικής μας κυριαρχίας είναι αναμφισβήτητα ο καλύτερος τρόπος για να αποτρέψουμε τις επιθέσεις εναντίον μας, ή να κερδίσουμε γρήγορα έναν πόλεμο εάν αποτύχει η αποτροπή.
Επίσης υπάρχει μια σαφής λογική για άρνηση, ειδικά σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από τον εχθρό ως αμφισβητούμενα σύνορα. Υπάρχει μια επιτακτική απαίτηση για νέες επιχειρησιακές ιδέες για την αποτροπή των εχθρικών παραγόντων να κυριαρχήσουν σε αυτές τις περιοχές καθώς οι στρατιωτικές ισορροπίες μετατοπίζονται με επικίνδυνους τρόπους, εις βάρος του Ελληνισμού. Έτσι υπάρχει αντίστοιχη ανάγκη να ξεπεραστούν τα οργανωτικά εμπόδια στην προσαρμογή και την καινοτομία, τα οποία μπορούν να κρατήσουν τον εχθρό μακριά.
Αυτές οι εκτιμήσεις δεν πρέπει να αποκρύπτουν τους κινδύνους που απορρέουν από την εστίαση στα στενά επιχειρησιακά προβλήματα που ορίζουν τη ταχεία τριβή ως λύση. Οι κίνδυνοι που θα μπορούσαν να αυξήσουν την αποτυχία αποτροπής βρίσκονται στην αντιληπτή έλλειψη βούλησης, της έλλειψης ανθεκτικότητας ή ενός ενδεχομένου έλλειψης συνάφειας.
Όσο οι αναθεωρητικοί Τούρκοι απειλούν εμείς χρειάζεται με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα να προετοιμάζουμε τις αμυντικές δομές για τις όποιες εξελίξεις. Υπό το πρίσμα, λοιπόν, της εξελισσόμενης τουρκικής απειλής, οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων θα πρέπει να επαναξιολογούν περιοδικά την αμυντική και επιθετική στρατηγική για την αντιμετώπισή της, λαμβάνοντας υπόψη την επιλογή της άρνησης.
Οι προσπάθειες για την επινόηση νέων εκδόσεων άρνησης θα πρέπει να επιδιώκουν λύσεις που είναι αρκετά ευέλικτες για να δώσουν ευκολία στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής όταν οι εντάσεις είναι υψηλές. Αυτό συνεπάγεται, στενότερη συνεργασία με συμμάχους, αμυντικούς συνεργάτες και εταίρους για τη βελτίωση της ανθεκτικότητάς μας και τη διασφάλιση ότι ο Ελληνισμός έχει την επιλογή της κλιμάκωσης σε περίπτωση σύγκρουσης, αντί να προχωρήσουμε στη ταχεία τριβή. Αυτές οι προσπάθειες πρέπει επίσης να δώσουν προτεραιότητα σε λύσεις που είναι βιώσιμες με την πάροδο του χρόνου. Εν τέλει, και ίσως το πιο σημαντικό, αυτές οι προσπάθειες πρέπει να τονίζουν προσεγγίσεις που είναι αρκετά ευέλικτες για να ενισχύουν την αποτροπή σε μια σειρά από σενάρια. Τέλος απαιτείται η αποφυγή θερμών επεισοδίων οι οποίες, όπως έχει αποδειχτεί στο πρόσφατο παρελθόν, δεν μπορούν να προσαρμοστούν για την αντιμετώπιση εναλλακτικών μορφών επιθετικότητας.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS). Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου.
