Ευρώπη: Αλλαγές στο ενωσιακό περιβάλλον
της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*
Ιστορικός- Διεθνολόγος
Στο εξοχικό μας, δηλαδή την ΕΕ, επιτέλους συμβαίνουν δύο πολύ σημαντικά γεγονότα που σίγουρα θα επισπεύσουν τις εξελίξεις στο ενωσιακό περιβάλλον. Όλοι όσοι ασχολούμαστε με ειδικότερα ή γενικότερα ζητήματα τής Ευρώπης σε αναλύσεις και μελέτες, ιδίως μετά το 2015, κάναμε λόγο για την αναγκαιότητα αναθεώρησης των Συνθηκών της, αρχής γενομένης αυτής της Λισαβόνας.
Στην ημέρα της Ευρώπης που γιορτάσαμε πριν λίγες ημέρες (9/5), η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν μίλησαν για την αναγκαιότητα μεταρρύθμισης των Συνθηκών της ΕΕ. Ένα πρώτο σημαντικό βήμα που αποδεικνύει, ότι το ενωσιακό περιβάλλον, και μετά την Κρίση στην Ουκρανία, επιδιώκει τη διασφάλιση των κρατών-μελών του, δηλαδή των Ευρωπαίων πολιτών του, καθώς αυτό σημαίνει η μεταρρύθμιση των Συνθηκών. Και ποιες είναι οι βασικότερες Συνθήκες που αφορούν άμεσα την καλυτέρευση στη διαβίωση των πολιτών της ΕΕ;.Η Συνθήκη της Λισαβόνας (δηλαδή η Συνθήκη Ομπρέλα του ενωσιακού περιβάλλοντος) και το Δουβλίνο ΙΙ για την παροχή ασύλου.
Φυσικά, επιμέρους θεσμικά πλαίσια που είναι συναρτώμενα των ανωτέρω συνθηκών, όπως είναι η ΚΕΠΠΑ (Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας) είναι σίγουρο, ως εκ τούτου, και μετά τον Πόλεμο στην Ουκρανία, ότι θα μπει σε μία ειδικότερη μεταρρύθμιση, καθώς οι σημαντικότερες πτυχές της αφορούν τα εξοπλιστικά προγράμματα των κρατών-μελών και την στρατιωτική ασφάλεια του ενωσιακού χώρου.
Ακόμη κι αν ο Μπορέλ κατηγορηματικά απέκλεισε το ενδεχόμενο ευρωστρατού, ωστόσο δεν είναι αδόκιμο να δούμε ένα νέο θεσμό ασφάλειας ταυτόσημο με τα Σώματα Ασφάλειας (το είχαμε αναφέρει στο παρελθόν) που έχει ένα κράτος, για την επιτήρηση του ευρωπαϊκού, γεωγραφικού χώρου, καθώς η Frontex δεν μπόρεσε να διασφαλίσει στο ποσοστό που οραματίζονταν οι Θεσμοί την Ένωση.
Και εννοείται ότι θα γίνουν οι πρώτες σοβαρές κινήσεις για την «ενοποίηση» των ζητημάτων της Ενέργειας.
Στο δεύτερο σημείο που οφείλουμε να σταθούμε, είναι ότι ο Γάλλος Πρόεδρος είναι ένας πραγματικός Ευρωπαϊστής, ένας οραματιστής της ΕΕ, ακολουθώντας τα χνάρια του μεγαλύτερου Ευρωπαίου πολιτικού του 20ου αι., Στρατηγού Ντε Γκωλ.
Ήταν πασιφανές και το αναφέραμε συχνά, αλλά κυρίως φάνηκε από τη διαχείριση της ουκρανικής κρίσης, πώς ο Εμμανουέλ Μακρόν αντιλαμβανόταν την πολιτική του ενωσιακού περιβάλλοντος, επιδιώκοντας, όπως ο Ντε Γκωλ την εξωστρέφεια στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Ο Μακρόν προχθές μίλησε ευθέως για την αναγκαιότητα δημιουργίας μίας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ένωσης, έναν σχεδιασμό που είχε ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ τη δεκαετία του 1950, όμως δεν μπόρεσε να υλοποιήσει, καθώς οι Βρετανοί (για να εξευμενίσουν τους Αμερικανούς, λόγω των αστοχιών τους στη διαχείριση της Μέσης Ανατολής) τάχθηκαν με την πλευρά των ΗΠΑ, καθώς η Αμερική ειχε προκρίνει ένα θεσμικό, οικονομικο οικοδόμημα για την Ευρώπη, μία συνθήκη που ασπάστηκαν και οι Ιταλοί, με συνέπεια η ιδρυτική Συνθήκη (Ρώμη Ι) να οργανώσει μια οικονομική Κοινότητα.
Και πρέπει ακροθιγώς εδώ να αναφέρουμε, με απλά λόγια για να γίνει όσον το δυνατόν πιο κατανοητό, για όσους δεν έχουν μελετήσει σε βάθος το ενωσιακό περιβάλλον, το γεγονός ότι αν και οι συνθήκες της ΕΕ μιλούν και για επιμέρους ζητήματα που άπτονται της κοινωνίας και της πολιτικής των κρατών μελών, αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι η Ένωση δεν είναι κυριοτατα οικονομικό, θεσμικό περιβάλλον.
Η αναγκαιότητα να ιδωθούν και ειδικότερα θέματα πολιτικής και κοινωνικής διάστασης, ήρθε κατά βάση στο προσκήνιο της Ευρώπης, όταν κατέρρευσε ο Υπαρκτός Σοσιαλισμός και τον ενωσιακό χώρο κατέκλυσαν μεταναστευτικοί πληθυσμοί από τα περιβάλλοντα της ανατολικής Ευρώπης.
Είναι πολύ ελπιδοφόρες για το μέλλον της ΕΕ οι εξαγγελίες αυτές των δύο θεσμικών παραγόντων του ενωσιακού περιβάλλοντος. Και είναι πολύ ελπιδοφόρες γιατί στην πολιτική κρίση που βιώνει αυτήν την στιγμή ο Κόσμος με τον Πόλεμο στην Ουκρανία, δυστυχώς ο ενωσιακός θεσμός έδειξε ότι πιάστηκε εξαπίνης και συμπεριφέρθηκε άβουλα και κυρίως διασπαστικά.
Τελειώνοντας να πούμε κάτι που αποδεικνύει δύο τινά, αφενός αυτό που είπαμε πιο πάνω ότι η Ένωση είναι ένας κυριότατα οικονομικός θεσμός, που ωστόσο δεν είχε έτοιμους τους μηχανισμούς για να απορροφήσει οικονομίες και κοινωνίες, άλλης κλίμακας, όπως αυτές του πρώην ανατολικού μπλοκ (αν και επιστημονικά αδόκιμος ο όρος μπλοκ) αφετέρου ότι η προσχώρηση μίας Κοινωνίας σε ένα θεσμικό περιβάλλον, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι προτίθεται να αλλάξει τα κοινωνικό-πολιτικο-πολιτισμικά ιδεώδη της, καταδεικνύοντας στην πραγματικότητα ότι η Ρεαλιστική πολιτική πάντοτε θα περιθωριοποιεί τη Φεντεραλιστική πολιτική.
Και φυσικά να πούμε για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, εννοείται ότι έπρεπε οι ανατολικές κοινωνίες να μπούνε στον ενωσιακό θεσμό, όμως ήταν επιβεβλημένο προηγουμένως το ενωσιακό περιβάλλον να είναι προετοιμασμενο με τους κατάλληλους μηχανισμούς, ώστε σε δεύτερο χρόνο να προβεί στην απορρόφηση των χωρών αυτών.
Το οικονομικό περιβάλλον της Ένωσης φτιάχτηκε από ισχυρούς και δυστυχώς μόνο για τις ισχυρές οικονομίες, και φυσικά αυτό φάνηκε στην οικονομική κρίση που ενώ θα έπρεπε να υφίστανται οι μηχανισμοί απορρόφησης των κραδασμών, η ΕΕ αναγκάστηκε για τα ίδια τα μέλη της να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ. Ας φανταστούμε λοιπόν, πόσο ακόμα πιο δύσκολο είναι οι ανατολικές οικονομίες να προσαρμοστούν άμεσα σε ένα καπιταλιστικό περιβάλλον με πολύ συγκεκριμένες ζώνες απορρόφησης κραδασμών, όταν ιστορικά κράτη μέλη (λχ Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία) δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν την κρίση.
Και φυσικά αυτό που ονομάζεται “ευρωπαϊκό κεκτημένο” που είναι και το σκαλοπάτι για τη μετάβαση των χωρών στο ενωσιακό περιβάλλον, ακόμα κι αυτό διαμορφώθηκε για πολιτικά περιβάλλοντα που είχαν δημιουργήσει συγκεκριμένους κοινωνικούς και πολιτισμικούς κανόνες σε ζητήματα κοινωνιολογικής και πολιτικής φύσης, που καθε άλλο παρά είχαν στον «πολιτισμό» τους οι περισσότερες χώρες της ανατολικής περιφέρειας.
Λοιπόν, όταν η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κάποιοι από τους ισχυρούς ηγέτες μιλούν για κατάργηση της αρνησικυρίας (veto) και οι αποφάσεις να λαμβάνονται με πλήρη ομοφωνία, αυτή η απόφαση δείχνει το αδιέξοδο που έχει περιέλθει λόγω των αστοχιών του το ενωσιακό θεσμικό περιβάλλον κυριοτατα ως προς τα κράτη του πρώην ανατολικού μπλόκ, καθώς βλέπουμε τον τρόπο που τα τελευταία τη δεδομένη στιγμή αντιμετωπίζουν τα πολιτικά ζητήματα που αφορούν τον ενωσιακό χώρο.
Οι απόψεις μου για την ουκρανική κρίση είναι γνωστές, και το γράφω αυτό για να αποφευχθούν, ερωτήματα που θα τα αντιληφθώ σε καθαρά ρητορική βάση και ως εκ τούτου δεν προτιθεμαι να τα απαντήσω.
Όμως, ως αποδεικνύεται, η Ευρωπαϊκή Ένωση απορροφώντας κράτη, για τα οποία πρώτα έπρεπε να δημιουργήσει τους κατάλληλους μηχανισμούς για αυτά, και καθώς βιάστηκε να τα απορροφήσει, επί της ουσίας έπραξε το λάθος που ουσιαστικά ήθελε να αποφύγει. Και ποιο είναι αυτό το λάθος; Ενώ ήθελε με τη Ρωσία να είναι «μακριά και αγαπημένες», περιθωριοποιώντας ουσιαστικά το ρωσικό παράγοντα από το ευρωπαϊκό περιβάλλον, και κυρίως το βαλκανικό που δημιουργεί εθνικισμούς και επομένως συγκρούσεις, καθώς ήταν ανέτοιμη να δεχθεί όλες αυτές τις χώρες, τις δέχθηκε, με συνέπεια τα κράτη αυτά που επειδή δεν απορροφήθηκαν ουσιαστικά ποτέ, αυτήν την στιγμή προστρέχουν στην «πρώην μαμά» τους.
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Μέλος και Εξωτερική Συνεργάτιδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ), Εξωτερική Συνεργάτιδα Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) και Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)
