Υπάρχουν «κοινές αξίες» ανάμεσα σε ένα δυτικό Κράτος και σε ένα μουσουλμανικό;

της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*
Ιστορικός- Διεθνολόγος

Αξίες και δικαιώματα αποτελούν λέξεις που συχνά χρησιμοποιούνται στο λεξιλόγιό μας. Ωστόσο κάποιες φορές και ανάλογα από ποιον χρησιμοποιούνται και για ποιο λόγο, προφέρονται δυστυχώς καταχρηστικά και όχι λίγες φορές γίνονται ακόμα και «βορά» επιτήδειων πολιτικάντηδων που έχουν τα μέσα να διαμορφώνουν συνειδήσεις.

Και ενώ η λέξη δικαίωμα έχει πιο απτή διάσταση επειδή αποκρυσταλλώνεται τόσο στους εθιμικούς κανόνες δικαίου που είναι οι ηθικές αρχές όσο και στους θετούς κανόνες από τους οποίους εκπηγάζουν οι εξουσίες, αντίθετα ο όρος, αξία, έχει αφηρημένη διάσταση για αυτό και πάνω σε αυτόν μπορεί να «χτιστεί» τεχνηέντως ακόμα και μία πολιτικαντικη ιδεολογία.

Συχνά και κάποιες φορές για λόγους διπλωματικής ή πολιτικής αβρότητας ακούγεται στη δημόσια σφαίρα, κυρίως από τα πολιτικά πρόσωπα, ότι δύο κράτη με εντελώς διαφορετικό, κοινωνικό συμπεριφορισμό μεταξύ τους διαπνέονται από κοινές αξίες με συνέπεια να υφίσταται η απορία, πώς είναι δυνατόν;

Τι σημαίνει αξία; Αξία είναι μία ιδέα που καθορίζει τον τρόπο ζωής και την σκέψη του καθε ατόμου ξεχωριστά και είναι αυτή που διαμορφώνει την ταυτότητα και τον κώδικα επικοινωνίας μας στο ευρύτερο περιβάλλον που ζούμε οι εμπειρίες μας, το περιβάλλον στο οποίο αναπτυσσόμαστε και λειτουργούμε,αποτελούν τα ερείσματα πάνω στα οποία διαμορφώνεται ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αντιδρούμε και ως εκ τούτου ο αξιακός τρόπος της συμπεριφοράς μας. Σε ένα τώρα πιο γενικευμένο κοινωνικό χώρο, όπως πχ είναι το Κράτος, και κάνοντας αναγωγή σε αυτό για το πώς διαμορφώνονται οι αξίες του και από πού εκπηγάζουν, είναι το σύμπλεγμα των αρχών που έχουν οριοθετηθεί στη βάση του πολιτισμικού υποβάθρου του, όπως αυτό έχει αποκρυσταλλωθεί με το πέρασμα των αιώνων. Στις αξίες υφίσταται ιεράρχηση (για αυτό και πολλές φορές ακούμε τη φράση σύγκρουση αξιών), κάποιες είναι πιο σημαντικές από κάποιες άλλες, και φυσικά αυτές που είναι πιο σημαντικές κατοχυρώνονται και σε δικαιικό επίπεδο. Και φυσικά όπως είπαμε, ειδικά στο επίπεδο ενός Κράτους, έχει να κάνει όλο αυτό με το πολιτισμικό επίπεδό του (από τη θρησκεία, την οικονομία, το επίπεδο μορφώσεως ενός λαού, την Ιστορία του κτλ).

Με λίγα λόγια όλες οι κουλτούρες έχουν διαμορφώσει το δικό τους ηθικό σύστημα αξιών που δεν είναι αναγκαίο ούτε να γίνεται «αντιληπτό» από τις άλλες Κοινωνίες ούτε να συμβαδίζουν σε ενα κοινό επίπεδο αλληλεπίδρασης. Ένα πολύ γνωστό παράδειγμα είναι, ότι ενώ λχ η πλειονότητα των αγγλοσαξωνικών κοινοτήτων δίνουν μεγάλη σημασία στο ίδιο το άτομο και το δικαίωμά του να αποφασίζει ακόμα και για το πώς θα πεθάνει (για αυτό έχουν συνταγματικά κατοχυρωμένο το δικαίωμα της ευθανασίας, κάποιες εξ αυτών των κοινωνιών), αντίθετα οι πιο παραδοσιακές δυτικές κοινωνίες που βρίσκονται κυρίως στο μεσογειακό νότο και έχουν παγιωθεί σε αρχές που η οικογένεια και η συλλογικότητα (και λόγω των συνεχών πολεμικών συγκρούσεων) είναι πιο αναπτυγμένες δεν έχουν πχ στον αξιακό κώδικά τους το ζήτημα της προσωπικής απόφασης του θανάτου, ενώ ακόμα και όταν φεύγει ένας ηλικιωμένος από φυσικά αίτια από τη ζωή είναι μία κατάσταση μη αποδεκτή.

Όμως παρόλα αυτά και παρά τις αντιθέσεις που συναντάμε στις διάφορες κουλτούρες, ωστόσο μιλάμε και μάλιστα οι ίδιοι οι θεσμικοί φορείς των δυτικών κοινωνιών, όπως λχ είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνουν λόγο για κοινές αξίες των ευρωπαϊκών λαών που είναι κατοχυρωμένες στις ιδρυτικές συνθήκες και τα καταστατικά τους… Είναι αυτό που είπαμε πιο πάνω για την ιεράρχηση των αξιών και την «επιλογή» αυτών με σκοπό να συμπλεύσουν τα κράτη σε ένα συνομοσπονδο μόρφωμα που δεν θα αλλοιώνεται η κουλτούρα του καθενός. Το ίδιο παρατηρείται και στα ομόσπονδα και συνομοσπονδα κράτη που έχουν περισσότερες από μία κουλτούρες να εναρμονίσουν σε ένα κοινό, πολιτειακό περιβάλλον. Ή ακόμα ένα παράδειγμα πολυπολιτισμικής διάστασης που μιλάει για κοινές αξίες, είναι το ΝΑΤΟ

Και αφού υπάρχουν, αν και δεν φαίνονται ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες, αυτές οι διαφορές στην αξιακή συμπεριφορά τους κι αυτό έχει να κάνει με την κοινωνίες των δυτικών χωρών και πώς διαστρωματωσαν τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά τους με γνώμονα τη Θρησκεία (κι όχι το δόγμα, για αυτό και λέμε, ότι η Θρησκεία πάντοτε θα ακολουθεί μία οργανωμένη Κοινότητα, ακόμα και την πιο αναπτυγμένη οικονομικά και κοινωνικά), αντίθετα βλέπουμε τις ανυπέρβλητες διαφορές με τα κράτη της Ανατολής και κυρίως τα μουσουλμανικά. Άλλωστε ο ίδιος ο Σάμιουελ Χάντινγκτον μίλησε για τη Σύγκρουση των Πολιτισμών.

Πώς ωστόσο και μετά από αυτό ακούμε τη φράση «κοινές αξίες» ανάμεσα σε ένα δυτικό Κράτος και σε ένα μουσουλμανικό, που πολλές φορές είναι ακραία δυναστικό για τα δικαιώματα των πολιτών του; Μπορούν αυτοί οι δύο Κόσμοι να βρουν στοιχεία σύμπλευσης, για να έχουν «κοινές αξίες»;

Η απάντηση (και στη βάση αυτών που αναφέραμε πιο πάνω) είναι αυτονόητη. Όταν ακούμε έναν δυτικό ηγέτη να μιλάει για «κοινές αξίες» με τα κράτη αυτά, φυσικά δεν συγκρίνει τα κοινωνικά περιβάλλοντα, αλλά αντίθετα αναφέρεται σε πιο «γενικόλογες» αξίες στη βάση της ιεράρχησης των αξιών, όπως είναι λχ η ασφάλεια του κράτους, η κυριαρχία, καταπολέμηση των αναθεωρητικών δυνάμεων και οργανώσεων που μπορούν να αποδιοργανωσουν την Πολιτεία (βλ. ΝΑΤΟ, πολλώ δε μάλλον). Δηλαδή αξίες και αρχές που εκ των πραγμάτων διαμορφώνει ένα κυρίαρχο Κράτος. Φυσικά, δεν θίγονται ή δεν μπαίνουν συγκριτικά στο ζύγι αξίες που έχουν να κάνουν με το πολιτισμικό υπόβαθρο ενός λαού, και πόσω δε μάλλον, όταν αυτές οι κοινωνίες είναι δομημένες πάνω στον Ισλαμικό Νόμο.

Παρά το γεγονός, και όσο ακραίο και να ακούγεται για εμάς, που ωστόσο πρέπει να το τονίζουμε διαρκώς ότι οι κοινωνίες μας φτιάχτηκαν πάνω στο χριστιανικό οικοδόμημα και το ήδη πολιτισμικό υπόβαθρο κάποιων ιστορικών λαών (όπως των Ελλήνων και των Ιταλών) προσαρμόστηκε στις αξίες του χριστιανισμού, μπορεί οι μουσουλμανικές Κοινότητες να μας φαίνονται ανελευθερες για το ίδιο το άτομο, ωστόσο για τους πολίτες των χωρών αυτών (ακόμα και αυτών που βίωσαν την αποικιοκρατία και ήρθαν σε επαφή με το δυτισμό) είναι κάτι πολύ φυσιολογικό, γιατί στοιχειοθετείται ο τρόπος διακυβέρνησης των κοινωνιών τους στον Ισλαμικό Νόμο. Ακόμα και όταν τα άτομα αυτά έρχονται στα δυτικά περιβάλλοντα, ενώ επιζητούν οι δυτικές κοινωνίες να τους συμπεριφέρονται με τον αξιακό, δυτικό κώδικα, οι ίδιοι εφαρμόζουν τον ακραίο ισλαμικό νόμο στις σχέσεις που διαμορφώνουν στα δυτικά περιβάλλοντα. Και αυτό είναι ένα γεγονός που φυσικά όχι μόνο προβληματίζει τις δυτικές κοινωνίες, αλλά αντίθετα όλες αυτές οι ομάδες συμβάλλουν στην αλλοίωση (και λόγω της υψηλής γεννητικότητας που παρουσιάζουν ως στοιχείο και αυτό του πολιτισμού τους) του πολιτιστικού υποβάθρου των δυτικών κοινωνιών.

*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Μέλος και Εξωτερική Συνεργάτιδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ), Εξωτερική Συνεργάτιδα Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) και Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)