Η Τουρκία είναι η ίδια ανεξάρτητα με την εκάστοτε κυβέρνησή της
Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας
Μια από τις μεγαλύτερες παρανοήσεις της ελληνικής κοινής γνώμης αλλά και, όπως αποδεικνύεται διαχρονικά και των ταγών της εξωτερικής μας πολιτικής, είναι ότι στη Τουρκία “μάχονται” δύο πολιτικά μπλοκ, κεμαλιστές και μουσουλμάνοι, και ότι αυτά τα δύο μπλοκ έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τις εξωτερικές υποθέσεις της Τουρκίας.
Κατ’ αρχάς, για τη διαμόρφωση της εθνικής ιδέας έχω ασχοληθεί σε ιδιαίτερο άρθρο και μια σύντομη ανάγνωσή του έχει τη λειτουργία ενός άτυπου προλόγου. Η “μουσουλμανική τάση” υπάρχει στη Τουρκία ήδη από το 1922. Η ολοκληρωτική σήψη και ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το μέγεθος της προσωπικότητας του Κεμάλ, οδήγησε στο να επικρατήσει η “κοσμική τάση”. Ο Κεμάλ προσπάθησε να δημιουργήσει ένα κοσμικό κράτος και οι κεμαλικοί κυβέρνησαν μονοκομματικά μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στη συνέχεια, ήρθε το σχέδιο Μάρσαλ και οι Αμερικάνοι ενοχλημένοι με την ομοιότητα του τουρκικού μονοκομματισμού με τα σοβιετικά καθεστώτα επέβαλαν τον πολυκομματισμό. Ο Adnan Menderes με το “Δημοκρατικό Κόμμα” (Demokrat Partisi) κατέλαβε την εξουσία το 1950. Ο Μεντερές πέρα όλων των άλλων, είναι ο πρώτος που άνοιξε τις θύρες του κράτους για τη “μουσουλμανική τάση” επιτρέποντας τη λειτουργία κάποιων θρησκευτικών σχολείων. Δεν είναι τυχαία η επέμβαση του στρατού το 1960 και τελικά ο απαγχονισμός του το 1961. Το αστείο είναι ότι μία από τις κατηγορίες του καθεστώτος ήταν και το πογκρόμ που εξαπολύθηκε εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955.
Το επόμενο ρήγμα ήρθε με τον Turgut Özal, ο οποίος έδωσε νέα ώθηση στη μουσουλμανική άποψη. Και η ώθηση ήταν οικονομική με τη προώθηση των ισλαμικών τραπεζών που δάνειζαν το λεγόμενο “κεφάλαιο της Ανατολής”. Οι τράπεζες αυτές, επειδή στο Ισλάμ τόκος δεν υφίσταται, δάνειζαν τις ιδιωτικές εταιρείες της Ανατολής έχοντας μερίδιο στα κέρδη. Γενόμενες δηλαδή αντί για πιστωτές, επενδυτές (για περισσότερα Χρ. Τεάζης, Η δεύτερη μεταπολίτευση στην Τουρκία: Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν – Η άνοδος των μη προνομιούχων, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, σελ 137-140). Η γιγάντωση αυτού του ιδιωτικού κεφαλαίου το οδήγησε σε σύγκρουση με το κρατικό κεφάλαιο της δυτικής Τουρκίας. Το παραπάνω μεταφράστηκε σε πολιτική σύγκρουση. Ο Οζάλ πιθανώς δηλητηριάστηκε, ενώ ο Ερμπακάν ανατράπηκε με πραξικόπημα.
Αν δούμε την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας όλο αυτό το διάστημα μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής περιόδους:
Α) 1922-1945: εποχή της εσωστρέφειας. Η Τουρκία είναι προσανατολισμένη στην εσωτερική της οργάνωση. Το 1930 υπάρχει το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας, ενώ από το 1933 συμμετέχει μαζί με την Ελλάδα στη Βαλκανική Συνεννόηση (για περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ ) που στρεφόταν ουσιαστικά εναντίον της αναθεωρητικής Βουλγαρίας και Ιταλίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα το 1936 επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο από τα 3 ναυτικά μίλια στα 6 χωρίς καμία τουρκική αντίδραση. Αυτή τη περίοδο η οικονομία της Τουρκίας αρχίζει τη μεταστροφή της από την αγροτική παραγωγή προς τον τομέα της μεταποίησης. Η οικονομία της είναι κλειστή όπως και της Ελλάδος αυτή τη περίοδο.
Β) 1945 -1955: εποχή της ανάδυσης. Η Τουρκία, η οποία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία μόλις το 1945, αναδύεται ως σημαντικό κομμάτι της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1953 θα υπογραφεί από την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Γιουγκοσλαβία το Βαλκανικό Σύμφωνο στην Άγκυρα που προέβλεπε την ενδεχόμενη δημιουργία μιας κοινής στρατιωτικής δράσης για τις τρεις χώρες. Οι σχέσεις Βελιγραδίου – Μόσχας ευρίσκονταν στο ναδίρ και το σύμφωνο ήταν ένας έμμεσος τρόπος ενδεχόμενης συμμαχικής στρατιωτικής εμπλοκής της Γιουγκοσλαβίας χωρίς αυτή να εισέλθει στο ΝΑΤΟ. Το 1955 ξεκινά το Κυπριακό και πραγματοποιείται και το πογκρόμ στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Η στροφή προς τη βιομηχανία συνεχίζεται και προχωρά η αστικοποίηση.
Γ)1955 – 2003: εποχή των διεκδικήσεων. Από το 1955 και μετά η Τουρκία προχωρά σε μια συνεχή αναθεωρητική συμπεριφορά. Αυτή η συμπεριφορά δεν αλλάζει με όποιον ηγέτη στην εξουσία, ενώ διατυπώνεται πλέον σαφώς η ιδέα περί περιφερειακής και παγκόσμιας δύναμης δια μέσου των ιδεολογημάτων του Παντουρκισμού και του Παντουρανισμού.
Δ) 2003 – 2022: εποχή του Νεοοθωμανισμού. Αργά αλλά σταθερά η Τουρκία αρχίζει να εξάγει το πολιτισμικό αφήγημα περί οθωμανικής κληρονομιάς ιδιαίτερα στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Προβάλλεται ιδιαίτερα το αφήγημα περί εκπροσώπησης των μουσουλμάνων από τη Τουρκία.
Από τα παραπάνω προκύπτουν κάποιες αρχές της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής:
Α)Κεντρική και μακροπρόθεσμη σχεδίαση. Όπως αποδεικνύεται από τα ίδια τα εγχειρίδια και δημόσια έγγραφα της Τουρκίας, οι στόχοι της εξωτερικής της πολιτικής είναι σταθεροί και μακροπρόθεσμοι.
Β) Υπομονή στην εκτέλεση. Η Τουρκία επιδεικνύει μεγάλη υπομονή στην ευόδωση των στόχων της. Περιμένει το καταλληλο γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον για να δράσει.
Γ) Παγκοσμιότητα. Είναι λάθος να θεωρούμε ότι η Τουρκία επικεντρώνεται στην Ελλάδα. Η τουρκική εξωτερική πολιτική είναι παγκόσμια. Αυτό φαίνεται τόσο από τα εγχειρίδια που η ίδια η τουρκική διοίκηση εκδίδει διαχρονικά, όσο και από τους εκπεφρασμένους στόχους και δράσεις.
Δ) Οι εκπεφραμένοι στόχοι είναι πραγματικοί στόχοι. Η Τουρκία ο,τι έχει εκφράσει ως στόχο δεν ήταν απλά ρητορικό σχήμα αλλά πραγματική πρόθεση που πραγματοποιήθηκε στη συνέχεια. Καμία “εθνικιστική ρητορική” δεν γίνεται για εσωτερική κατανάλωση.
Ε) Χρήση αφηγημάτων. Η Τουρκία χρησιμοποιεί διαφορά αφηγήματα προς εκπλήρωση των στόχων. Στην εξωτερική πολιτική ο κεμαλισμός ή ο νεοοθωμανισμός είναι το προπέτασμα των πραγματικών επιδιώξεων.
Από όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι η Τουρκία έχει συγκεκριμένους στόχους και επιδιώξεις που δεν αλλάζουν με τις κυβερνητικές μεταβολές.
About Post Author
