Ο Πούτιν και η πιθανότητα ήττας στην Ουκρανία

Leonid Bershidsky*
Bloomberg Opinion  

Πυροτεχνήματα κατέκλυζαν τον ουρανό στη Μόσχα καθώς οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις υποχωρούσαν βιαστικά από την πόλη-κλειδί Ίζιουμ στην επαρχία Χάρκοβο της Ουκρανίας στις 10 Σεπτεμβρίου. Η ρωσική πρωτεύουσα στην πραγματικότητα δεν γιόρταζε την στρατιωτική καταστροφή: η επίδειξη ήταν μέρος των εορτασμών για την Ημέρα της Πόλης. Δύσκολα ωστόσο θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη απεικόνιση της απόλυτης έλλειψης προετοιμασίας του καθεστώτος Πούτιν για την περίπτωση ήττας. Η προσπάθειά του να εκτελέσει έναν πόλεμο εισβολής διατηρώντας παράλληλα την μορφή μιας «ζωής που συνεχίζεται κανονικά» ήταν καταδικασμένη από την αρχή σε αποτυχία – και οι επιλογές μπροστά στις οποίες βρίσκεται τώρα είναι δύσκολες.

Η επαρχία του Χάρκοβο ήταν ιστορικά αμείλικτη στην ύβρι. Καθώς οι ρωσικές δυνάμεις ηττώνταν εκεί τις τελευταίες ημέρες, πολλοί σχολιαστές θυμήθηκαν την καταστροφική προέλαση του 1942 από τον στρατάρχη Σεμιόν Τιμοσένκο εναντίον μιας μικρότερης γερμανικής δύναμης στην περιοχή, η οποία κινήθηκε επιδέξια για να αποκόψει τις δυνάμεις της Μόσχας από τον βορρά. Περίπου 250.000 Σοβιετικοί στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν. Το φιάσκο άνοιξε τον δρόμο για τα στρατεύματα του Χίτλερ ώστε να φτάσουν στο Στάλινγκραντ, όπου σταμάτησαν μόνο με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Η τρέχουσα ρωσική οπισθοδρόμηση, επίσης, είναι στρατηγικά σημαντική. Η απώλεια των θέσεων στο Χάρκοβο μετατρέπει τον στόχο της περικύκλωσης των ουκρανικών δυνάμεων στην περιοχή του Ντόνετσκ σε όνειρο θερινής νυκτός: τα ρωσικά στρατεύματα δεν μπορούν πλέον να πιέσουν από το βορρά. Ο στρατός εισβολής υποχώρησε για να αποφύγει τον αποκλεισμό του από τις γραμμές ανεφοδιασμού και τις ενισχύσεις. Ωστόσο, οι Ρώσοι δεν μπόρεσαν να αποφύγουν τη ζημιά στο ήδη χαμηλό ηθικό τους.

Οι στρατιώτες του Πούτιν σκάβουν στην ανατολική όχθη του ποταμού Oskil, ωστόσο οι αμυντικές θέσεις τους στερούνται βάθους, όπως ακριβώς συνέβαινε και γύρω από το Ίζιουμ. Οι ρωσικές δυνάμεις – συμπεριλαμβανομένων εκείνων σε περιοχές οι οποίες ελέγχονται από συνεργάτες της Ρωσίας ήδη από το 2014 – θα είναι πια ευάλωτες σε περαιτέρω ουκρανικές αντεπιθέσεις, οι οποίες αναμένονται τώρα τόσο στην επαρχία του Λουχάνσκ, όσο και στο Ντόνετσκ.

Αυτές οι προελάσεις θα επιδιώξουν να επωφεληθούν από αυτό που μπορεί να αποδειχθεί το μεγαλύτερο λάθος της Ρωσίας σε ολόκληρη την αμαρτωλή και αδελφοκτόνο εκστρατεία της. Από την υποχώρηση από το Κίεβο και τη βόρεια Ουκρανία τον Απρίλιο και εξής, η ρωσική διοίκηση χρησιμοποίησε τις μαχητικές δυνάμεις των αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών του Λουγκάνσκ και του Ντόνετσκ» ως τροφή για κανόνια. Με αυτόν τον τρόπο, έχασαν χιλιάδες από τους μόνους στρατιώτες οι οποίοι είχαν πραγματικό ίδιον συμφέρον στο παιχνίδι του Πούτιν: αυτοί οι άνδρες σε ηλικία μάχης ήταν εξ ορισμού αντιουκρανοί – και είχαν ηθική δέσμευση να πολεμήσουν τόσο σκληρά όσο οι ίδιοι οι Ουκρανοί. Λίγοι Ρώσοι στρατιώτες μπορούσαν να παραβγούν στην αποφασιστικότητά τους. Όταν το Κίεβο ξεκίνησε την αντεπίθεσή του, οι μαχητές του Λουχάνσκ και του Ντόνετσκ είχαν σχεδόν εξαλειφθεί λόγω φθοράς.

Πράγματι, οι θέσεις στην περιοχή του Χάρκοβο ήταν επανδρωμένες από τον τακτικό στρατό της Ρωσίας, ο οποίος μάχεται με αντάλλαγμα χρήματα: διώχθηκαν χωρίς να πολεμήσουν με πάθος, όταν οι Ουκρανοί τούς πίεσαν αρκετά.

Τώρα, η «Λαϊκή Δημοκρατία του Λουγκάνσκ», «εκτός από τις περιοχές της πρώτης γραμμής, είναι πιθανότατα άδεια από ανθρώπινο δυναμικό», έγραψε στο Twitter ο Πολωνός στρατιωτικός αναλυτής Κόνραντ Μουζίκα, ένας από τους πλέον διεισδυτικούς παρατηρητές της εκστρατείας. Άνδρες μάχιμης ηλικίας επιστρατεύτηκαν σε μεγάλους αριθμούς τους τελευταίους μήνες, είπε, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι «δεν υπάρχουν άνδρες για να πολεμήσουν στο Λουχάνσκ».

Για να διατηρήσει το μεγαλύτερο μέρος της κατακτημένης επικράτειας, η Ρωσία χρειάζεται επειγόντως να συρρικνώσει το μέτωπο και να φέρει ανθρώπινες εφεδρείες. Θα είναι δύσκολο να το κάνει αρκετά γρήγορα για να αντιμετωπίσει την ορμή της Ουκρανίας. Ακόμη και μια γενική επιστράτευση θα αργούσε τώρα να αποτρέψει περαιτέρω ήττες. Η ρωσική ακροδεξιά επέμενε από την αρχή ότι θα ήταν απαραίτητη για να κερδηθεί ο πόλεμος.

Τώρα, ακόμη και εκείνοι οι ντόπιοι που διαφορετικά θα καλωσόριζαν μια ρωσική κατάληψη της περιοχής, θα αρνούνται κατά κανόνα να παράσχουν την υποστήριξή τους. Είτε θα καθίσουν ήσυχοι είτε θα βοηθούν τους Ουκρανούς αντάρτες. Οι ηχηρές διαβεβαιώσεις πολλών Ρώσων αξιωματούχων από τον Φεβρουάριο ότι «η Ρωσία είναι πια εδώ για να μείνει” ακούγονται κούφιες καθώς τα αυτοκίνητα των φυγάδων Ουκρανών συνεργατών της ρωσικής κατοχής παρατάσσονται στα σύνορα κοντά στο Μπέλγκοροντ.

Περαιτέρω προμήθειες εξελιγμένων δυτικών όπλων είναι πλέον εξασφαλισμένες για την Ουκρανία. Το Κίεβο έχει αποδείξει ότι είναι σε θέση να αντεπιτεθεί και να νικήσει, επομένως δεν υπάρχει λόγος για το ΝΑΤΟ να αμφιβάλλει για την αποτελεσματικότητα της βοήθειάς του.

Στη Ρωσία, εν τω μεταξύ, μια θυμωμένη και θιγμένη κοινότητα ακραίων εθνικιστών μετατρέπεται ταχέως σε απειλή για το καθεστώς. Από την αρχή της εισβολής, ήταν η μόνη στην οποία επιτράπηκε σχετικά ελεύθερη έκφραση επειδή είναι σθεναρά υπέρ του πολέμου. Η αφήγηση η οποία κυριαρχεί στα ακροδεξιά του πολιτικού φάσματος στα κανάλια του Telegram είναι τώρα γεμάτη αγανάκτηση για την ανικανότητα της διεφθαρμένης στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Διαδίδουν μια θεωρία πισώπλατων μαχαιριών που επικεντρώνεται σε ηγέτες της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» οι οποίοι δεν είναι εθνικά Ρώσοι – όπως ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου, ο οποίος κατάγεται από την Τούβα, κοντά στη Μογγολία – ή ο Τσετσένος ηγέτης Ραμζάν Καντίροφ. Δεδομένης της μεγάλης υποστήριξης των υπερεθνικιστών μέσα στις πανίσχυρες υπηρεσίες επιβολής του νόμου της Ρωσίας, είναι κατανοητό ότι η δυσαρέσκεια μπορεί να σιγοβράζει ανάμεσα στις ίδιες τις δυνάμεις στις οποίες ο Πούτιν στηρίχθηκε για να διατηρήσει την εξουσία.

Είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε μια στρατιωτική καταστροφή για ολόκληρη τη ρωσική εκστρατευτική δύναμη στην Ουκρανία, πόσο μάλλον μια κατάρρευση του ρωσικού καθεστώτος. Ξαφνικά, ωστόσο, τέτοιες πιθανότητες άρχισαν να αχνοφαίνονται στον ορίζοντα χάρη σε κάτι που είναι ουσιαστικά μια τοπική ουκρανική επιτυχία. Αυτό είναι συνέπεια του πιο θεμελιώδους ελαττώματος στον τρόπο σκέψης πίσω από την εκστρατεία του Πούτιν στην Ουκρανία – αν υπήρχε κάποια πραγματική σκέψη μέσα σε όλη αυτή την έκρηξη ιμπεριαλιστικού συναισθήματος η οποία κατέλαβε τα πάντα. Η Ρωσία δεν πήρε ποτέ στα σοβαρά τον αντίπαλό της, ούτε καν θεώρησε την Ουκρανία βιώσιμη οντότητα. Έτσι, δεν σκέφτηκε ποτέ το ενδεχόμενο μιας ήττας.

Δεν έγιναν σχέδια για απαισιόδοξα σενάρια – και κανένα τέτοιο δεν φαίνεται να υπάρχει σήμερα. Σε έναν πόλεμο, η πλευρά που δεν είναι προετοιμασμένη για πισωγυρίσματα μπορεί να διαλυθεί με τα πρώτα σημάδια προβλημάτων. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση και ο πανικός είναι οι αντίθετες όψεις του ίδιου νομίσματος. Οι Ρώσοι εισέβαλαν χωρίς πραγματική θέληση να κερδίσουν, ωστόσο δεν ήταν επίσης προετοιμασμένοι για τον κίνδυνο να χάσουν. Οποιαδήποτε οπισθοδρόμηση γίνεται έτσι καταστροφικό πλήγμα για την εθνική υπερηφάνεια. Κάτι τέτοιο θα αποτελέσει πηγή αναταράξεων ακόμη κι αν η Ρωσία καταφέρει να σταματήσει την τρέχουσα επιθετική δυναμική της Ουκρανίας. Αυτοί οι παράγοντες θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα συστατικά μιας ιστορικής ήττας.

*O  Leonid Bershidsky είναι Ρώσος δημοσιογράφος με έδρα το Βερολίνο.  Πρόσφατα δημοσίευσε ρωσικές μεταφράσεις του «1984» του Τζορτζ Όργουελ και  του βιβλίου «Η Δίκη» του Φραντς Κάφκα.