Η επίσκεψη του Σύμβουλου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ στην Τουρκία: Η πραγματικότητα και οι … ευσεβείς πόθοι
Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης*
Στις 2 Οκτωβρίου 2022 ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (National Security Advisor) των ΗΠΑ Jake Sullivan επισκέφτηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Επικεφαλής Σύμβουλο και Εκπρόσωπο Τύπου της Προεδρίας της Τουρκικής Δημοκρατίας Ibrahim Kalin. Στην ανάλυση που ακολουθεί θα επισημάνουμε ορισμένα σημεία τα οποία θα πρέπει να έχουμε κατά νου στο μέλλον, με βάση τα οποία θα μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε αποτελεσματικότερα τις ενέργειες της Τουρκίας και ενδεχόμενες καταστάσεις που θα δημιουργηθούν. Πριν προχωρήσουμε όμως στην ανάλυση των γεγονότων, θα εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο παρουσίασε την εν λόγω επίσκεψη η κάθε πλευρά. Αυτό λοιπόν που αναφέρει η Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας σε επίσημη ανακοίνωση στην ιστοσελίδα που διατηρεί είναι ότι:
«Η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο στο Παλάτι Yıldız στην Κωνσταντινούπολη σχετίζονταν με τις διμερείς πολιτικές και οικονομικές σχέσεις Τουρκίας-Η.Π.Α., τις οδούς συνεργασίας στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, τον πόλεμο στην Ουκρανία, το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, τις διαδικασίες ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ και περιφερειακά θέματα, συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων στον Νότιο Καύκασο. Με την εφαρμογή του Στρατηγικού Μηχανισμού εκφράστηκε η προσδοκία για αύξηση των οδών συνεργασίας στη βάση αμοιβαίων συμφερόντων. Τονίστηκε ότι η ολοκλήρωση της διαδικασίας των F-16 θα εξυπηρετούσε τα στρατηγικά συμφέροντα και των δύο χωρών. Δόθηκε έμφαση στο βασικό ρόλο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και σημειώθηκε ότι οι σύμμαχοι θα πρέπει να ενεργούν με αλληλεγγύη και αρμονία ενάντια στους κοινούς κινδύνους για την ασφάλεια και όλες τις τρομοκρατικές απειλές. Επισημάνθηκε ότι η Τουρκία δεν θα δίσταζε ποτέ να υπερασπιστεί τα δικαιώματα και τα συμφέροντά της στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο και ότι οι επιθετικές ενέργειες της Ελλάδας κατά του Διεθνούς Δικαίου είναι απαράδεκτες. Υπογραμμίστηκε η σημασία της εστίασης στις διπλωματικές προσπάθειες για τον άμεσο τερματισμό του πολέμου της Ουκρανίας, ο οποίος απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα, βάσει του Διεθνούς Δικαίου».[1].
H Εκπρόσωπος Τύπου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (National Security Council) των ΗΠΑ Adrienne Watson, σε ανακοίνωσή της στην ιστοσελίδα του Λευκού Οίκου ανέφερε αντίστοιχα ότι:
«Ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν συναντήθηκε σήμερα στην Κωνσταντινούπολη με τον Δρ. Ibrahim Kalin, Εκπρόσωπο Τύπου και Επικεφαλής Σύμβουλο του Προέδρου της Τουρκίας. Συζήτησαν τη συνεχιζόμενη υποστήριξή τους προς την Ουκρανία ενόψει της επιθετικότητας της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της καταδίκης της απόπειρας, παράνομης προσάρτησης ουκρανικού εδάφους από τη Ρωσία. Ο κ. Sullivan εξέφρασε την εκτίμησή του για τις προσπάθειες της Τουρκίας να βελτιώσει την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, βοηθώντας στη διευκόλυνση της εξαγωγής ουκρανικών σιτηρών και το διπλωματικό της έργο για την εξασφάλιση της απελευθέρωσης Ουκρανών αιχμαλώτων πολέμου, καθώς και δύο Αμερικανών πολιτών που κρατούνται από τη Ρωσία. Συζήτησαν επίσης θέματα περιφερειακής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξής τους για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, τη σημασία του διαλόγου και της διπλωματίας για την επίλυση τυχόν διαφωνιών στην Ανατολική Μεσόγειο και την πρόοδο για την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ».[2]
Όπως διαπιστώνουμε, η ανακοίνωση των ΗΠΑ – σε αντίθεση με αυτή της Τουρκίας – δεν αναφέρει σε ΚΑΝΕΝΑ σημείο της το Στρατηγικό Μηχανισμό μεταξύ των δύο κρατών, πόσο μάλλον την αύξηση των οδών συνεργασίας ή την ολοκλήρωση της διαδικασίας των F-16 που αναφέρει η αντίστοιχη Τουρκική. Επιπρόσθετα, ενώ η Τουρκική ανακοίνωση κάνει λόγο για επιθετικές ενέργειες της Ελλάδας οι οποίες είναι αντίθετες με το Διεθνές Δίκαιο, η ανακοίνωση των ΗΠΑ τονίζει τη σημασία του διαλόγου και της διπλωματίας για την επίλυση τυχόν διαφωνιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Το πρώτο επομένως συμπέρασμα που εξάγουμε από τη διαφορετική ερμηνεία των γεγονότων, είναι πως η Τουρκία επιχειρεί να παρουσιάσει τα γεγονότα με τέτοιο τρόπο ώστε να δείξει – κυρίως στο εσωτερικό της – ότι χαίρει της εύνοιας των ΗΠΑ και πως οι τελευταίες ασπάζονται τις θέσεις της σχετικά με τις παράλογες αξιώσεις της έναντι της χώρας μας.[3]
Εικόνα 1: Στιγμιότυπο από τη συνάντηση του Σύμβουλου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ με τον Επικεφαλής Σύμβουλο και Εκπρόσωπο Τύπου της Προεδρίας της Τουρκικής Δημοκρατίας
Ένα δεύτερο σημείο το οποίο θα πρέπει να προσέξουμε είναι οι δηλώσεις σχετικά με την ένταξη της Σουηδία και της Φινλανδίας. Εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια δυσχέρεια ως προς την ένταξη των δύο κρατών, μιας και η αίτηση ένταξή τους έχει γίνει δεκτή από το ΝΑΤΟ.[4] Αν συνδυάσουμε ωστόσο τις εν λόγω αναφορές με αυτήν της Τουρκίας σχετικά με το γεγονός ότι οι σύμμαχοι θα πρέπει να ενεργούν με αλληλεγγύη και αρμονία ενάντια στους κοινούς κινδύνους για την ασφάλεια και όλες τις τρομοκρατικές απειλές, η ένταξη των δύο Σκανδιναβικών χωρών αποκτά μία εντελώς διαφορετική διάσταση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία είχε θέσει αρχικά veto ως προς την ένταξή τους είναι το γεγονός ότι οι δύο χώρες – σύμφωνα με την Τουρκία – υποβοηθούσαν τρομοκρατικές οργανώσεις.[5] Προκειμένου μάλιστα να άρει το veto υπεγράφη σχετικό Μνημόνιο Κατανόησης[6] μεταξύ των τριών κρατών για την πάταξη των οργανώσεων YPG/PYD και FETÖ. [7]
Η Τουρκία δηλαδή ενδέχεται να εμποδίσει (ξανά) στο μέλλον την ένταξη της Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, καθώς για ολοκληρωθεί η εν λόγω διαδικασία απαιτείται η επικύρωση των Πρωτοκόλλων Ένταξης από όλα τα κράτη-μέλη,[8] ενέργεια που ενδέχεται να κωλυσιεργήσει σκοπίμως η Τουρκία προκειμένου να διαπραγματευθεί με τις ΗΠΑ ή τη Σουηδία και Φινλανδία για να εξασφαλίσει συγκεκριμένα ανταλλάγματα. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν την προμήθεια των F-16 από τις ΗΠΑ στην οποία αναφέρεται η Τουρκία στη ανακοίνωσή της, κάποιο άλλο αντάλλαγμα από τη Σουηδία και Φινλανδία όπως η έκδοση συγκεκριμένων ατόμων που η Τουρκία θεωρεί τρομοκράτες και τα οποία ζουν σε αυτές ή (ακόμα χειρότερα) την αλλαγή της φίλια προσκείμενης στάσης των ΗΠΑ απέναντι στη χώρα μας, γεγονός που κρίνεται ως απίθανο υπό τις παρούσες συνθήκες.
Το τρίτο σημείο στο οποίο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι η απουσία δυσμενούς αναφοράς της Τουρκικής πλευράς όσον αφορά την καταδίκη Ρωσίας, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ οι οποίες αναφέρονται σε καταδίκη της απόπειρας παράνομης προσάρτησης ουκρανικού εδάφους. Το γεγονός αυτό βέβαια είναι απόλυτα αναμενόμενο αν αναλογιστούμε τις τουρκικές ενέργειες από την έναρξη της Ρωσικής εισβολής μέχρι και σήμερα, μέσω των οποίων η Τουρκία έχει καταφέρει να «ακροβατεί» μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τηρώντας ευνοϊκή στάση ως προς τη Ρωσία, ενεργώντας παράλληλα ως μεσάζοντας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας προκειμένου να εξασφαλίσει την εύνοια των κρατών του «Δυτικού κόσμου».
Το τελευταίο σημείο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι το γεγονός ότι η εν λόγω επίσκεψη δεν πραγματοποιήθηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ ή κάποιον άλλο Αξιωματούχο του Λευκού Οίκου, αλλά από το Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας. Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ζητήματα Εθνικής Ασφάλειας, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Εθνική Ασφάλεια σχετίζεται με μείζονα ζητήματα που επηρεάζουν τα εθνικά συμφέροντα ενός κράτους, ενώ ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας αποτελεί το «δεξί χέρι» κάθε Αμερικανού Προέδρου γεγονός που συμβάλλει καθοριστικά στη διαδικασία λήψης απόφασης.[9] Αυτό συνεπάγεται ότι η εν λόγω επίσκεψη δεν ήταν μια απλή «εθιμοτυπική» επίσκεψη, αλλά σχετίζεται με την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ολοκληρώνοντας την ανάλυσή μας, οφείλουμε να τονίσουμε ότι θα πρέπει να έχουμε στραμμένη την προσοχή μας στη διαδικασία ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Όπως καταδεικνύουν όλα τα στοιχεί η εν λόγω διαδικασία μπορεί να καθυστερήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα – μέχρι η Τουρκία να επικυρώσει τα εν λόγω Πρωτόκολλα – ενώ αναμένεται να (ξανά)χρησιμοποιηθεί από την Τουρκία ως διαπραγματευτικό χαρτί για την επίτευξη της προσωπικής της παράνομης ατζέντας. Δεν θα πρέπει ωστόσο να λησμονάει η Τουρκία – όσο και αν παραποιεί τα γεγονότα ή εκμεταλλεύεται τις διεθνείς συγκυρίες – το ρητό του διάσημου Κρητικού συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη[10] (1883-1957) σύμφωνα με το οποίο:
«Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος – αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ‘ταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος – σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται».
===============================
Σημείωση: Οι απόψεις που παρουσιάζονται στο κείμενο εκφράζουν αποκλειστικά τη γνώμη του συγγραφέα
*Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.). Μέλος του Παγκόσμιου Ελληνικού Δικτύου Αλληλεγγύης ΑΛΛΗΛΟΝnet (ALLILONnet). Research Associate of Hermes Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (I.I.A.S.GE.). Master of Arts στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Παραπομπές:
[1] Presidency of the Republic of Türkiye, Spokesperson, Press Statement on the Meeting Between Presidential Spokesperson İbrahim Kalın and U.S. National Security Advisor Jake Sullivan, 02 October 2022, https://www.tccb.gov.tr/en/spokesperson/1696/139948/press-statement-on-the-meeting-between-presidential-spokesperson-ibrahim-kalin-and-u-s-national-security-advisor-jake-sullivan (02/10/2022).
[2] The White House, Briefing Room, Statements and Releases, Statement by NSC Spokesperson Adrienne Watson on National Security Advisor Jake Sullivan’s Meeting with Ibrahim Kalin, Spokesperson and Chief Advisor to the President of Turkiye, 02 October 2022, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2022/10/02/statement-by-nsc-spokesperson-adrienne-watson-on-national-security-advisor-jake-sullivans-meeting-with-ibrahim-kalin-spokesperson-and-chief-advisor-to-the-president-of-turkiye/ (02/10/2022).
[3] Κουκάκης Γεώργιος, Η Τουρκία, το «à la carte» Διεθνές Δίκαιο και η «ξεχασμένη» ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 21 Σεπτεμβρίου 2022, Infognomon Politics, https://infognomonpolitics.gr/2022/09/i-tourkia-to-a-la-carte-diethnes-dikaio-kai-i-xechasmeni-ritra-amoivaias-syndromis-tis-evropaikis-enosis/ (03/10/2022).
[4] North Atlantic Treaty Organization, Newsroom, News, NATO Allies sign Accession Protocols for Finland and Sweden, 05 July 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_197763.htm (03/10/2022).
[5] Pamuk Humeyra & Kauranen Anne, Turkey lifts veto on Finland, Sweden joining NATO, clearing path for expansion, REUTERS, 29 June 2022, https://www.reuters.com/world/europe/us-press-turkey-finland-sweden-hope-nato-breakthrough-2022-06-28/ (03/10/2022).
[6] North Atlantic Treaty Organization, Newsroom, News, PDF Library, Trilateral Memorandum, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/220628-trilat-memo.pdf (03/10/2022).
[7] North Atlantic Treaty Organization, Newsroom, News, Türkiye, Finland, and Sweden sign agreement paving the way for Finnish and Swedish NATO membership,28 June 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_197251.htm (02/10/2022).
[8] North Atlantic Treaty Organization, Topics, Enlargement and Article 10, 06 July 2022, https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49212.htm#:~:text=Accession%20process&text=Their%20aim%20is%20to%20obtain,the%20Study%20on%20NATO%20Enlargement. (02/10/2022).
[9] Notre Dame International Security Center, What is the Role of the National Security Advisor?, 28 April 2022, https://ndisc.nd.edu/news-events/news/what-is-the-role-of-the-national-security-advisor/ (03/10/2022).
[10] Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Σύντομη Βιογραφία, https://www.kazantzaki.gr/gr/short-biography (03/10/2022).