Ο τελευταίος σύμμαχος του Πούτιν: Γιατί ο Λευκορωσικός στρατός δεν μπορεί να βοηθήσει τη Ρωσία στην Ουκρανία
Pavel Slunkin*
European Council on Foreign Relations
Ο Πούτιν ξεμένει τα συμβατικά χαρτιά που έχει για να παίξει στην Ουκρανία. Οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις απελευθερώνουν κατεχόμενα εδάφη και διεξάγουν επιχειρήσεις δολιοφθοράς εναντίον στόχων που ελέγχονται από τη Ρωσία -που φέρεται να περιλαμβάνουν την αγαπημένη γέφυρα της Κριμαίας του Πούτιν. Οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις έχουν σπαταλήσει τα αποθέματά τους τόσο σε πυραύλους όσο και σε επαγγελματικό στρατιωτικό ανθρώπινο δυναμικό. Πέρα από την πυρηνική ρητορική, τον εκβιασμό με τη βρόμικη βόμβα και την τρομοκρατία των αμάχων, το Κρεμλίνο φαίνεται να έχει ξεμείνει από ιδέες. Οι στρατιωτικοί διοικητές του έχουν προσπαθήσει το blitzkrieg και την προσέγγιση “salami-slicing” που εφάρμοσαν και στη Συρία, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τώρα, το ρωσικό καθεστώς προσπαθεί να διαμορφώσει έναν “δεύτερη στρατό του κόσμου” από εκατοντάδες χιλιάδες μη εκπαιδευμένους πολίτες, επιστρατεύοντας τους. Είναι πολύ νωρίς να χαρακτηρίσουμε αυτή την προσπάθεια “αποτυχία”, αλλά οι προσδοκίες φαίνονται φιλόδοξες, το λιγότερο.
Την ίδια στιγμή, ο Πούτιν μπορεί να έχει ακόμη έναν άσο στο μανίκι του: τον στρατό της Λευκορωσίας. Από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, κυκλοφόρησαν φήμες για την επικείμενη είσοδο των λευκορωσικών στρατευμάτων στις μάχες. Αλλά μέχρι στιγμής έχουν παραμείνει στη Λευκορωσία. Αυτό έχει δώσει τροφή σε μια υφέρπουσα αυταπάτη στη Δύση ότι ο Λευκορώσος ηγέτης, Αλεξάντερ Λουκασένκα, έχει κάποιου είδους μυθική αντίσταση στην πίεση του Πούτιν. Είναι πιο πιθανό ωστόσο, τόσο το Μινσκ όσο και η Μόσχα να είναι αρκετά χαρούμενες με την τρέχουσα διευθέτηση -ότι ότι ξέρουν πως δεν έχουν κανένα χαρτί να παίξουν.
Είναι δύσκολο να βρει κανείς παράδειγμα πίεσης του Πούτιν στον Λουκασένκο τους τελευταίους μήνες. Μάλλον, η σχέση μεταξύ των δύο ηλικιωμένων δικτατόρων, φαίνεται να βρίσκεται σε μια φάση μήνα του μέλιτος. Η Ρωσία έχει χορηγήσει στη Λευκορωσία μια διευκόλυνση στις αποπληρωμές δανείων ύψους 1 δισ. Δολαρίων και εξέδωσε δάνειο για άλλα 1,5 δισ. Δολάρια. Επιπλέον, λόγω των κυρώσεων την Δύσης σε λευκορωσικά προϊόντα, το 60% των εξαγωγών της χώρας καταλήγει τώρα στη ρωσική αγορά. Και η Λευκορωσία λαμβάνει ρωσικό αέριο στην τιμή-ευκαιρία των 128,5 δολαρίων ανά κυβικό μέτρο (έναντι των 2.800 δολαρίων το μέτρο που έφτασε αυτό το καλοκαίρι). Πραγματικά, η Μόσχα έχει διευκολύνει όλα τα αιτήματα του Μινσκ, ακόμη και σχετικά με μια συνεχιζόμενη διαμάχη για τις προμήθειες πετρελαίου, η οποία ήταν εμπόδιο μεταξύ των δύο πλευρών τα τελευταία πέντε χρόνια.
Αυτή η αρμονική ύπαρξη πιθανότατα δεν θα ήταν δυνατή εάν ο ΛΟυκασένκο είχε αποδειχτεί συνεργάτης με μεγαλύτερη διάρκεια. Αλλά έχει παραχωρήσει όλη τη στρατιωτική κυριαρχία πάνω στο έδαφος της Λευκορωσίας. Τα ρωσικά στρατεύματα μπορούν να μπουν, να φύγουν και να επιστρέψουν στο έδαφος της Λευκορωσίας όποτε θέλουν, χωρίς την άδεια των τοπικών αρχών. Και ο Λουκασένκο δύσκολα θα κηρύξει πόλεμο στη Ρωσία εξαιτίας αυτής της κατάστασης, ιδιαίτερα αφότου συνειδητοποιήσει ότι τα ρωσικά τανκ μπορούν -κατ’ επέκταση- να εισέλθουν στο έδαφος του παλατιού του.
Και όμως, ο ρωσικός στρατός όντως επιστρέφει στη Λευκορωσία. Ο Λουκασένκο στο μεταξύ διεξάγει μια συγκεκαλυμμένη στοχευμένη κινητοποίηση και νέα εκστρατεία προπαγάνδας. Πρώην στρατιωτικοί και συνταξιούχοι αστυνομικοί δέχονται κλητεύσεις να παρουσιαστούν. Στρατιωτικοί γιατροί εκπαιδεύονται επίσης, και κάποιοι πολίτες έχουν ειδοποιηθεί ότι εάν παραστεί ανάγκη, θα κινητοποιηθούν στο πρώτο κύμα. Ο επικεφαλής της λευκορωσικής KGB και άλλοι πιστοί, επισκέπτονται κρατικές επιχειρήσεις, διαδίδοντας τα περί “επικείμενης επίθεσης” κατά της Λευκορωσίας, από την Ουκρανία. Και σε μια ειδική ενημέρωση για ξένους στρατιωτικούς ακόλουθους, το υπουργείο Άμυνας της Λευκορωσίας περιέγραψε το ολοκαίνουριο δικαίωμα του να “χρησιμοποιεί μέτρα στρατηγικής αποτροπής για να αποτρέψει την επίθεση”. Εν συντομία, όλα αυτά μοιάζουν εξαιρετικά ύποπτα -και έχουν προκαλέσει νέες ανησυχίες ότι τα στρατεύματα του Λουκασένκο πρόκειται να συμμετάσχουν στη ρωσική εισβολή.
Αλλά το να μαντέψει κανείς τις διαδικασίες σκέψης των απολυταρχικών ηγετών, είναι κάτι ιδιαίτερο. Και δεδομένης της φαινομενικής απουσίας της ρωσικής πίεσης στον Λουκασένκο, θα μπορούσαν κάλλιστα να υπάρχουν άλλα κίνητρα για αυτή την αναταραχή δραστηριότητας. Για παράδειγμα, για να λάβουμε την ενημέρωση από το υπουργείο Άμυνας της Λευκορωσίας, ο Λουκασένκο μπορεί να φοβάται αληθινά ότι οι ουκρανικές δυνάμεις θα εξαπολύσουν επίθεση στο έδαφος της Λευκορωσίας. Εξάλλου, θα είχαν καλό λόγο να το κάνουν: η Ρωσία επιτέθηκε στο Κιέβο από τη Λευκορωσία τον Φεβρουάριο. Οι ουκρανικές πόλεις βομβαρδίζονται τακτικά από το έδαφος της Λευκορωσίας και τα λευκορωσικά στρατεύματα θα μπορούσαν να εισβάλλουν στη Δυτική Ουκρανία, αποκόπτοντας τις εφοδιαστικές γραμμές για παραδόσεις όπλων. Αυτός ο φόβος είναι παντελώς αβάσιμος από μια δυτική προοπτική. Αλλά είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε το βαθμό στον οποίο ο Λευκορώσος ηγέτης παραμένει λογικός παράγοντας, και ακόμη περισσότερο να μετρήσει τους τρόπους με τους οποίους οι αντιλήψεις του για την πραγματικότητα διαφέρουν από αυτές της Δύσης. Μπορεί με τη σειρά του, απλώς να κρύβεται πίσω από τα ρωσικά στρατεύματα και την απειλή να ενωθεί μαζί τους στην Ουκρανία ως μια προσπάθεια να διώξει αυτόν τον φανταστικό κίνδυνο.
Υπάρχει και μια πιο κυνική εξήγηση. Ότι δηλαδή ο Λουκασένκο πιθανώς συνειδητοποιεί ότι εάν η Ρωσία χάσει τον πόλεμο, το καθεστώς του πιθανότατα δεν θα επιβιώσει -επομένως πρέπει να βοηθήσει τη Μόσχα να κερδίσει με οποιοδήποτε κόστος.
Αλλά ο λευκορωσικός στρατός δεν έχει την ικανότητα να ανατρέψει τη ροή του πολέμου υπέρ της Ρωσίας. Πρώτον, είναι πολύ μικρός, με το πιο ετοιμοπόλεμο τμήμα να μην ξεπερνά τους 15.000 στρατιώτες. Οι υπόλοιποι είναι περίπου εξίσου αποτελεσματικοί με τους νέους στρατεύσιμους στη Ρωσία. Επιπλέον, οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις είναι τώρα πολύ καλύτερα προετοιμασμένες για επίθεση από τον Βορρά: έχουν ναρκοθετήσει δρόμους και χωράφια στα σύνορα με τη Λευκορωσία, κατέστρεψαν τις σχετικές γέφυρες και τα σύγχρονα δυτικά όπλα, όπως οι αντιαρματικοί πύραυλοι HIMARS, θα μπορούσαν να αποτρέψουν τα στρατεύματα ακόμη και να περάσουν τα σύνορα.
Δεύτερον, η κοινωνία της Λευκορωσίας είναι συντριπτικά αντίθετη με τη συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο – περισσότερο από το 90 τοις εκατό απορρίπτουν την ιδέα να ενταχθούν στο πλευρό της Ρωσίας. Η αποστολή Λευκορώσων σε πόλεμο θα μπορούσε επομένως να προκαλέσει ένα σοβαρό κύμα δυσαρέσκειας στη χώρα, ακόμη περισσότερο από ό,τι η κινητοποίηση του Πούτιν στη Ρωσία. Οι εξόριστες δημοκρατικές δυνάμεις της Λευκορωσίας πιθανότατα θα το χρησιμοποιούσαν για να ανατρέψουν το καθεστώς Λουκασένκο. Και παρακολουθούν στενά: η ηγέτης της αντιπολίτευσης Sviatlana Tsikhanouskaya προέτρεψε τα λευκορωσικά στρατεύματα να ανταποκριθούν στις εντολές να επιτεθούν στην Ουκρανία καταθέτοντας τα όπλα και να ενωθούν με τις ουκρανικές δυνάμεις.
Αυτή η πορεία δράσης θα ήταν επομένως εξαιρετικά επικίνδυνη – κυρίως για τον Λουκασένκο, αλλά και για τον Πούτιν, ο οποίος θα μπορούσε να χάσει τον μοναδικό του Ευρωπαίο σύμμαχο. Προς το παρόν, μια αξιόπιστη και ασφαλής βάση για τον ρωσικό στρατό στη Λευκορωσία θα μπορούσε να είναι πιο πολύτιμη από ένα απρόβλεπτο δεύτερο μέτωπο στην Ουκρανία. Ωστόσο, καθώς ο πόλεμος προχωρά και εξελίσσεται, οι εκτιμήσεις των Λευκορώσων και Ρώσων υπευθύνων λήψης αποφάσεων για την κατάσταση μπορεί επίσης να αλλάξουν, ορθολογικά ή διαφορετικά. Και μπορεί να αποφασίσουν ότι το κόστος της μη αποστολής λευκορωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία υπερβαίνει το κόστος της αποστολής τους. Έτσι, για να αποφευχθεί περισσότερη ψυχανάλυση σε πολυθρόνα, θα είναι απαραίτητο να παρακολουθούνται στενά οι απτές αλλαγές στη στρατιωτική δραστηριότητα στη Λευκορωσία.
Η Ουκρανία και οι σύμμαχοι της θα πρέπει να παρακολουθούν πόσα ρωσικά στρατεύματα και πόσος εξοπλισμός φτάνει στην πραγματικότητα στη χώρα. Χωρίς δεκάδες χιλιάδες Ρώσους στρατιώτες, οποιαδήποτε νέα επίθεση στο Κιέβο θα αποτύχει -ανεξάρτητα από το εάν συμμετέχει ο λευκορωσικός στρατός ή όχι. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα σημάδια προετοιμασίας για μια επικείμενη επίθεση, δεδομένου ότι ο αριθμό των Ρώσων στρατιωτών και εξοπλισμού που φτάνουν στη Λευκορωσία, είναι σχετικά χαμηλός. Επιπλέον, ο στρατός της Λευκορωσίας έχει στείλει ακόμη και τανκ στη Ρωσία, γεγονός που υποδηλώνει την έλλειψη στρατιωτικού εξοπλισμού από τη Μόσχα. Είναι πιθανό, όπως αναφέρουν τα λευκορωσικά ΜΜΕ Nasha Niva και το project πολιτικής παρακολούθησης Hajun, ότι οι στρατιωτες που εχουν φτάσει στη Λευκορυωσία, να είναι απλώς Ρώσοι επιλέξιμοι που στάλθηκαν εκεί για εκπαίδευση.
Όπως και να έχει, αυτή η κλιμάκωση θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει τη Λευκορωσία βαθύτερα στον πόλεμο. Η άμεση συμμετοχή της Λευκορωσίας δεν θα άλλαζε δραματικά τη στρατιωτική ισορροπία στην Ουκρανία, αλλά έχει τη δυνατότητα να αποσταθεροποιήσει ακόμη περισσότερο την περιοχή και να προκαλέσει άλλη μια εξέγερση κατά του Λουκασένκο. Και τα δύο σενάρια απαιτούν την πλήρη ετοιμότητα και προθυμία της ΕΕ και του ΝΑΤΟ για να δράσουν, πολύ πιο γρήγορα και πιο αποφασιστικά από ό,τι έκαναν στη διάρκεια την λευκορωσικής επανάστασης το 2010.
*Ο Pavel Slunkin είναι εξωτερικός συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. Εργάζεται σε ζητήματα που σχετίζονται με τη Λευκορωσία: εσωτερική και εξωτερική πολιτική της, σχέσεις με τη Ρωσία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
