H συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ

Ιστορικό, πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές

Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης*

 Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έφερε και πάλι στο προσκήνιο τις ένοπλες συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας, αποδεικνύοντας περίτρανα ότι μία από τις βασικές συνιστώσες της ισχύος ενός κράτους είναι οι ένοπλες δυνάμεις του, μέσω των οποίων– έχοντας συνήθως εξαντλήσει πρώτα τα διπλωματικά μέσα – επιβάλει τη θέλησή του στον αντίπαλο, επιβεβαιώνοντας τόσο τη ρήση του Κλαούζεβιτς σύμφωνα με την οποία ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, όσο και την αντίστοιχη του Θουκυδίδη σύμφωνα με την οποία ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του. Αυτό που αποδείχτηκε ωστόσο στη συνέχεια, είναι πως η δεύτερη βασική συνιστώσα της ισχύος κάθε κράτους είναι η οικονομία, καθώς η ενεργειακή κρίση που ακολούθησε επηρέασε άμεσα τις αγορές, διαταράσσοντας τις ισορροπίες σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

 Η προαναφερθείσα αστάθεια σε συνδυασμό με την άμεση ανάγκη εξεύρεσης ενεργειακών πόρων, λειτούργησε ως καταλύτης στις διμερείς σχέσεις κρατών που μέχρι πρότινος θεωρούνταν «παραδοσιακά» εχθροί, επιτρέποντας την προσέγγισή τους – υπό προϋποθέσεις – και τη σύναψη συμφωνιών, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση ενός νέου περιβάλλοντος ασφάλειας και την εμφάνιση μίας νέας κατάστασης, την οποία ορισμένοι άρχισαν να αποκαλούν «οικονομική ειρήνη».[1]  Μία από αυτές τις περιπτώσεις ήταν και η συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου – δύο κρατών που βρίσκονται ακόμα σε εμπόλεμη κατάσταση – όσον αφορά την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), με απώτερο σκοπό την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων που έχουν εντοπιστεί σε αυτές και πιο συγκεκριμένα των ενεργειακών κοιτασμάτων Karish και Qana (Εικόνα 4).

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι η σημασία της οριοθέτησης της ΑΟΖ – και κατ’ επέκταση της υφαλοκρηπίδας[2] (Εικόνα 1) – έγκειται στο γεγονός ότι χωρίς την οριοθέτησή της ένα κράτος δεν μπορεί να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα που προβλέπονται από την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας[3] [United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)], τα οποία σύμφωνα με το άρθρο 55 αυτής περιλαμβάνουν την «[…] εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μή, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων, του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης, όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους […]».[4]

Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι η διαφωνία μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου έχει άμεση σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς προέκυψε έμμεσα, έπειτα από τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ που υπέγραψε η Κύπρος αρχικά με το Λίβανο στις 17 Ιανουαρίου 2007 και στη συνέχεια με το Ισραήλ στις 17 Δεκεμβρίου 2010.[5] Ο Λίβανος δεν επικύρωσε τη συμφωνία που υπέγραψε με την Κύπρο, ανακηρύσσοντας ΑΟΖ με διαφορετικές συντεταγμένες, υποβάλλοντας μάλιστα επιστολή στον ΟΗΕ (Εικόνα 2) μετά την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ στην οποία εξέφραζε τις αντιρρήσεις του όσον αφορά τα όρια της ΑΟΖ. Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην αδυναμία εκμετάλλευσης των προαναφερθέντων κοιτασμάτων που βρισκόταν στην αμφισβητούμενη περιοχή.

 Το γεγονός αυτό άλλαξε στις 11 Οκτωβρίου 2022, όταν έπειτα από τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ και συγκεκριμένα του Ανώτατου Συμβούλου για Ενεργειακή Ασφάλεια Amos Hochstein, τα δύο κράτη ανακοίνωσαν την επίτευξη της επίμαχης συμφωνίας.[6] Σύμφωνα δε με ισραηλινές πηγές, ο κύριος λόγος που οδήγησε το Λίβανο στο συμβιβασμό και την τελική σύναψη της συμφωνίας ήταν η εξαιρετικά δυσχερής οικονομική και πολιτική κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό του το τελευταίο χρονικό διάστημα, ενώ την επίτευξη συμφωνίας επιτάχυναν τόσο οι επικείμενες εκλογές στο Ισραήλ όσο και η – σχεδόν ταυτόχρονη – λήξη της θητείας του Προέδρου του Λιβάνου.[7] Ελληνικές πηγές αναφέρουν επίσης ότι σημαντικό διαδραμάτισε η ελληνικής διοίκησης πολυεθνική εταιρεία Energean η οποία έχει επενδύσει 2 δισεκατομμύρια δολάρια στην εκμετάλλευση του Karish, ότι ο Amos Hochstein άσκησε έντονες πιέσεις στο Λίβανο για την παραίτηση από το Karish, καθώς και ότι το κοίτασμα Qana θα τύχει εκμετάλλευσης από τη Γαλλική εταιρεία Total.[8]

Η εν λόγω συμφωνία υπεγράφη τελικά στις 27 Οκτωβρίου 2022 (Εικόνα 3) και προβλέπει την οριοθέτηση των ΑΟΖ σύμφωνα με μία νέα ενδιάμεση γραμμή (Εικόνα 4), παρέχοντας με τον τρόπο αυτό την παρουσίασή της και από τις δύο πλευρές ως «επιτυχία» (win-win situation), ενώ ο Λίβανος θα αναλάβει την εκμετάλλευση του κοιτάσματος Qana αποζημιώνοντας το Ισραήλ για τις ποσότητες υδρογονανθράκων που βρίσκονται εντός της ισραηλινής ΑΟΖ.[9] Η εκλογή ωστόσο του Netanyahu στην Πρωθυπουργική καρέκλα του Ισραήλ αναμένεται να επηρεάσει την τελική έκβαση της συμφωνίας, καθώς ο εν λόγω πολιτικός είχε ζητήσει προεκλογικά την υποβολή της συμφωνίας στην Knesset (ισραηλινό Κοινοβούλιο) για έγκριση, δηλώνοντας ότι είναι αντίθετος με αυτήν και πως σκοπεύει να την ακυρώσει σε περίπτωση επανεκλογής του,[10] γεγονός ωστόσο που οι ΗΠΑ έχουν διασφαλίσει το Λίβανο ότι δεν θα συμβεί.[11]

Ολοκληρώνοντας την ανάλυσή μας οφείλουμε να επισημάνουμε το γεγονός ότι η εν λόγω συμφωνία οριοθέτησης, αφενός συμβάλλει στην εδραίωση της σταθερότητας και της ασφάλειας σε περιφερειακό επίπεδο καθώς επιδεικνύει την βούληση των κρατών για συνεργασία – έστω και σε συγκεκριμένους μόνο τομείς – και αφετέρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα είδους «πρότυπο» για την επίλυση αντίστοιχων διαφορών, όπως αυτή της Κυπριακής Δημοκρατίας με το Ισραήλ όσον αφορά το κοίτασμα Αφροδίτη/Ishai για το οποίο οι δύο πλευρές έχουν ξεκινήσει ήδη διαπραγματεύσεις, δηλώνοντας μάλιστα ότι βρίσκονται πολύ κοντά στην επίτευξη συμφωνίας.[12]

*Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.). Μέλος του Παγκόσμιου Ελληνικού Δικτύου Αλληλεγγύης ΑΛΛΗΛΟΝnet (ALLILONnet). Research Associate of Hermes Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (I.I.A.S.GE.). Master of Arts στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου

[1] 2022 Israel-Lebanon: Gas Agreement between Israel and Lebanon- A Model for Economic Cooperation without a Peace Agreement. The International Institute for Middle East and Balkan Studies (IFIMES), 28 October 2022, https://www.ifimes.org/en/researches/2022-israel-lebanon-gas-agreement-between-israel-and-lebanon-a-model-for-economic-cooperation-without-a-peace-agreement/5094? (07/11/2022).

[2] Τα όρια ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας ενός κράτους συνήθως ταυτίζονται και ρυθμίζονται με μία ενιαία συμφωνία.

[3] Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας. ERU-Lex, https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/united-nations-convention-on-the-law-of-the-sea.html (07/11/2022).

[4] Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας /* Σύμβαση του Μοντέγκο Μπαίυ */. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 179 της 23/06/1998 σ. 0003 – 0134, https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX%3A21998A0623%2801%29%3AEL%3AHTML (07/11/2022).

[5] Κουκάκης Γεώργιος, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ): Οι προσπάθειες οριοθέτησής της από τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 07 Φεβρουαρίου 2022, https://kedisa.gr/apokleistiki-oikonomiki-zoni-aoz-oi-prospatheies-oriothetisis-tis-apo-ta-krati-tis-anatolikis-mesogeiou/ (07/11/2022).

[6] Ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών αναφορικά με την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ του Ισραήλ και του Λιβάνου για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών τους. Υπουργείο Εξωτερικών, 11 Οκτωβρίου 2022, https://www.mfa.gr/epikairotita/diloseis-omilies/anakoinose-tou-upourgeiou-exoterikon-anaphorika-me-ten-epiteuxe-sumphonias-metaxu-tou-israel-kai-tou-libanou-gia-ten-oriothetese-ton-thalassion-zonon-tous.html (07/11/2022).

[7] Mizrahi Orna, The Agreement with Lebanon: The Benefits Outweigh the Drawbacks. Institute for National Security Studies, INSS Insight No. 1652, 25 October 2022, https://www.inss.org.il/publication/israel-lebanon-agreement/?utm_source=activetrail&utm_medium=email&utm_campaign=INSS%20Insight%20|%20The%20Agreement%20with%20Lebanon:%20The%20Benefits%20Outweigh%20the%20Drawbacks (07/11/2022).

[8] Κολώνας Χρήστος, ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: H ελληνική σφραγίδα στην ιστορική συμφωνία Ισραήλ – Λιβάνου για τις θαλάσσιες ζώνες. Οικονομικός Ταχυδρόμος, 29 Οκτωβρίου 2022, https://www.ot.gr/2022/10/29/energeia/fysiko-aerio/apokleistiko-h-elliniki-sfragida-stin-istoriki-symfonia-israil-livanou-gia-tis-thalassies-zones/ (07/11/2022).

[9] Οπ.π.

[10] Λίβανος και Ισραήλ κοντά σε «ιστορική» συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων τους.

[11] AFP, Lebanon claims it has US ‘guarantees’ to keep Netanyahu from ditching border deal. The Times of Israel, 03 November 2022, https://www.timesofisrael.com/lebanon-claims-it-has-us-guarantees-to-keep-netanyahu-from-ditching-border-deal/ (07/11/2022).

[12] Καράγιωργας Ιωάννης, Συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ για την επίλυση του ζητήματος με τα κοιτάσματα, euronews, 19 Σεπτεμβρίου 2022, https://gr.euronews.com/2022/09/19/simfonia-kiprou-israel-gia-ta-koitasmata-afroditi-kai-isai (07/11/2022).