Κατανόηση της Γεωστρατηγικής Θέσης της Τουρκίας
Marc Pierini*
Carnegie Europe
Η απρόκλητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αφήνει έντονο αποτύπωμα στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Η προσπάθεια εξισορρόπησης της Άγκυρας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας καθιστά ακόμη πιο δύσκολη τη διαχείριση του ζητήματος. Παρά τις πολλές προσπάθειες για ειρηνευτική διαμεσολάβηση, οι επιτυχίες μέχρι στιγμής ήταν περιορισμένες σε εύρος: ανταλλαγή κρατουμένων και συμφωνία σιτηρών που επιτρέπει τη μεταφορά σιτηρών από την Οδησσό και τα γειτονικά λιμάνια στο πλαίσιο ενός μηχανισμού παρακολούθησης που έχει συσταθεί στην Κωνσταντινούπολη από κοινού με τα Ηνωμένα Έθνη.
Ακόμη και όταν η Ρωσία δήλωσε ότι αποχωρεί από τη συμφωνία, η Τουρκία συνέχισε τη δραστηριότητα, πιθανώς υπό τον όρο ότι η Ουκρανία δεν θα χρησιμοποιούσε τους ναυτιλιακούς διαδρόμους για να διεξάγει επιθέσεις στον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Αυτές οι προσπάθειες είναι άξιες επαίνου, αλλά ως τέτοιες δεν οδηγούν σε ειρήνη.
Εάν δεν πραγματοποιηθούν μεσοπρόθεσμα, οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας πιθανότατα θα ξεκινήσουν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι από την Τουρκία, απλώς και μόνο λόγω του ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέχουν κρίσιμες στρατιωτικές προμήθειες και καθοδήγηση προς τις γενναίες ουκρανικές δυνάμεις.
Επιπλέον, η αλήθεια είναι ότι η Μόσχα πιθανώς δεν θα ήθελε η Άγκυρα να διευκολύνει τις ειρηνευτικές συζητήσεις, ενώ τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν θα εμπιστεύονταν απαραίτητα τη μόνη χώρα που έχει πλήξει την αμυντική αρχιτεκτονική της συμμαχίας μέσω της αγοράς ρωσικών πυραύλων και, ως συνέπεια τούτου τις αναμενόμενες αμερικανικές κυρώσεις για τα μαχητικά F-35 stealth, καθώς προκάλεσε από μόνη της απώλεια δύναμης στη δική της αεροπορία.
Ωστόσο, σε περιόδους εκλογών, η δημοσιότητα έχει σημασία. Όταν ο Διευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA) Ουίλιαμ Μπερνς συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Ναρίσκιν, στην Άγκυρα στις 14 Νοεμβρίου, η τουρκική υπηρεσία πληροφοριών φρόντισε να διευκρινίσει ότι η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στα κεντρικά της γραφεία.
Επιπλέον, όταν η Άγκυρα καθυστέρησε την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ για εσωτερικούς λόγους, πλήγωσε επίσης την εικόνα της Τουρκίας εντός της συμμαχίας σε μια ιστορική στιγμή για την ευρωπαϊκή ήπειρο και τον δυτικό κόσμο. Είναι απίθανο αυτό το αδιέξοδο να επιλυθεί σύντομα, αφού οι κατηγορίες της Τουρκίας κατά της Σουηδίας συνδέονται αποκλειστικά με τον κουρδικό ακτιβισμό στην τελευταία.
Η τραγική βομβιστική επίθεση σε έναν πολυσύχναστο πεζόδρομο στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης στις 13 Νοεμβρίου έδειξε για άλλη μια φορά ότι καμία πολιτική αιτία δεν μπορεί να δικαιολογήσει την αδιάκριτη δολοφονία οικογενειών και παιδιών. Αν και η τραγωδία καταδικάστηκε από το κουρδικό Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (HDP), την ίδια την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) και τις Μονάδες Άμυνας του Συριακού Λαού (YPG), ο μηχανισμός ασφαλείας αποκάλυψε αμέσως σχέσεις μεταξύ της συλληφθείσας υπόπτου και του PKK, καθώς και την ομολογία της. Εν ολίγοις, οι αρχές έχουν κάνει την κουρδική τρομοκρατία εξέχον ζήτημα στην προεκλογική εκστρατεία του 2023.
Τα επόμενα βήματα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν περισσότερες στρατιωτικές ενέργειες κατά των πολιτοφυλακών του PKK στο Βόρειο Ιράκ και, εφόσον το επιτρέψει η Ρωσία, πιθανώς στην περιοχή του Κομπάνι της Συρίας· μια ενδεχόμενη απαγόρευση του κόμματος HDP πριν από τις εκλογές· τη σίγαση των κομμάτων της αντιπολίτευσης και των μέσων ενημέρωσης σχετικά με το θέμα (επιβλήθηκε αμέσως απαγόρευση μετάδοσης πληροφοριών για τη βομβιστική επίθεση προς τα μέσα ενημέρωσης)· και ανανέωση των κατηγοριών κατά των Ηνωμένων Πολιτειών για την υποστήριξή τους προς τις δυνάμεις των Κούρδων της Συρίας που πολεμούν το Ισλαμικό Κράτος (ISIS). Γενικότερα, ο αγώνας “εμείς” και “αυτοί” θα γίνει αναπόφευκτα βασικό αφήγημα της προεκλογικής εκστρατείας.
Πού αφήνει αυτό το περίπλοκο σύνολο θεμάτων – και οι εκλογικές τους συνέπειες – τις ευρωπαϊκές χώρες και το ΝΑΤΟ;
Η εσωτερική πολιτική έρχεται πρώτη, όπως πάντα.
Με τον πληθωρισμό επίσημα στο 80% και μια ουτοπική πολιτική επιτοκίων, η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε κακή κατάσταση, αλλά γενναιόδωρα μέτρα για να βοηθηθούν οι φτωχοί, οι καθηγητές, οι μαθητές και άλλα υποσύνολα ψηφοφόρων ανακοινώνονται με φανφάρες και λίγες λεπτομέρειες ως προς τη χρηματοδότησή τους. Εδώ είναι που η εν ενεργεία ηγεσία στοχεύει να κερδίσει τις ψήφους που χρειάζεται. Εν τω μεταξύ, ο αυστηρός έλεγχος στα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία των πολιτών θα διασφαλίσει ότι η πραγματική κατάσταση της οικονομίας της χώρας δεν θα συζητηθεί πολύ έντονα. Ο νέος νόμος για την παραπληροφόρηση θα βοηθήσει.
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας θα τεθεί στην υπηρεσία των εσωτερικών πολιτικών επιταγών προκειμένου να αποδειχθεί ότι σε δύσκολες στιγμές η χώρα χρειάζεται μια ηγεσία ικανή να αντισταθεί στην πίεση από εξωτερικές δυνάμεις και να επιβάλει τη δική της ανεξάρτητη πορεία.
Μερικές περιπτώσεις θα χρησιμοποιηθούν για να συσπειρώσουν το έθνος γύρω από τη σημαία και ως εκ τούτου να σιωπήσουν τον συνασπισμό της αντιπολίτευσης: διαφωνίες για τα θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα (αν όχι η αναφορά στην ίδια τη Συνθήκη της Λωζάνης), η περίπτωση λύσης δύο κρατών για την Κύπρο και πρόσθετες στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Συρία.
Η ειρωνεία είναι ότι ενίσχυση της πολεμικής ρητορικής κατά της Ελλάδας, περισσότερες συζητήσεις για άμεση ή έμμεση αναγνώριση της “Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου”** και τα τάγματα που στάλθηκαν στο Κομπάνι, θα βλάψουν άμεσα τη διεθνή θέση της Τουρκίας, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά.
Μένει να δούμε τι θα έχει να προτείνει ο συνασπισμός των έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης ως εκλογική πλατφόρμα. Αυτός ο συνασπισμός έχει ενωθεί μέχρι στιγμής κυρίως εξαιτίας της αντίθεσής του προς τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι εσωτερικές της φιλοδοξίες είναι ξεκάθαρες – επιστροφή στο κοινοβουλευτικό σύστημα, αποκατάσταση του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ελευθεριών και μετάβαση προς μια υγιέστερη οικονομική πολιτική – αλλά οι προτάσεις της για την εξωτερική πολιτική είναι πολύ λιγότερο γνωστές και συνεκτικές. Αναμένεται η δημοσίευση μιας ολοκληρωμένης πλατφόρμας.
Το αν ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης θα καταφέρει να μείνει ενωμένος θα είναι μια λυδία λίθος για τους ίδιους, αλλά και για τη δημοκρατία της Τουρκίας.
*Ο Πιερίνι είναι συνεργάτης στο Carnegie Europe. H έρευνά του επικεντρώνεται στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και την Τουρκία από ευρωπαϊκή προοπτική.
**Σημείωση Geopolitics: έτσι ονομάζεται από την Τουρκία το βόρειο τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο τελεί υπό παράνομη τουρκική κατοχή από το 1974 κατά παράβαση των Διεθνών Κανόνων Δικαίου.
