Θα συνεχίσει ο Ερντογάν να παίζει με τη διεθνή κατάσταση
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Στο επίκεντρο των εντάσεων που προκαλεί ο Ερντογάν με την Ελλάδα βρίσκεται η αναβάθμιση της στρατηγικής και γεωπολιτικής σημασίας της Τουρκίας ως αποτέλεσμα του ρωσικού επιθετικού πολέμου κατά της Ουκρανίας. Επίσης στο «Ανατολίτικο Παζάρι» που επιδίδεται η Άγκυρα βρίσκεται η υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους Κούρδους SDF. Σε προηγούμενες συγκρούσεις, οι ΗΠΑ είχαν προσπαθήσει να αποτρέψουν την κλιμάκωση μεταξύ της Τουρκίας και των Κούρδων. Αυτή τη φορά όμως οι αντιδράσεις είναι εντυπωσιακά σιωπηλές.
Ο Ερντογάν θεωρεί ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί το ρόλο του ως δυνητικός ειρηνοποιός και μεσολαβητής, για τους παρακάτω τέσσερις λόγους:
- έχει επανειλημμένα θέσει τον εαυτό του στο παιχνίδι ως αρχηγού κράτους μέλους του ΝΑΤΟ με καλές διασυνδέσεις με το Κίεβο και τη Μόσχα.
- μαζί με τα Ηνωμένα Έθνη, η Τουρκία συνέβαλε στην επέκταση της συμφωνίας για τα σιτηρά. Μεσολάβησε επίσης σε ανταλλαγή κρατουμένων.
- η Άγκυρα προμηθεύει την Ουκρανία με μαχητικά drones, αλλά ταυτόχρονα δεν συμμορφώνεται με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
- οι Ηνωμένες Πολιτείες πιστώνουν στην Τουρκία το μεσολαβητικό της ρόλο στον πόλεμο της Ουκρανίας, εφόσον τον Νοέμβριο, οι διευθυντές των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών (CIA) και των ρωσικών ξένων υπηρεσιών πληροφοριών (SWR) συναντήθηκαν στην Άγκυρα για να συζητήσουν, μεταξύ άλλων, τη Συνθήκη για τον Περιορισμό των Πυρηνικών Όπλων με την κωδική ονομασία-Νέα Έναρξη.
Από την άλλη πλευρά η απροθυμία των ΗΠΑ έχει σχέση με την πιθανή ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Και οι δύο χώρες έχουν υποβάλει αντίστοιχο αίτημα μετά τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, μέχρι στιγμής όλα τα κράτη μέλη εκτός από την Τουρκία και την Ουγγαρία έχουν συμφωνήσει. Η Τουρκία εμποδίζει την ένταξη όσο οι δύο χώρες δεν ανταποκρίνονται στα αιτήματά της. Η Άγκυρα κατηγορεί ιδιαίτερα τη Σουηδία ότι αποτελεί καταφύγιο «τρομοκρατών» όσον αφορά τα μέλη του PKK, ενώ εκβιάζει τη Φιλανδία για άρση των περιορισμών εμπάργκο στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας. Στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο, η Τουρκία υπέγραψε μνημόνιο με τη Σουηδία και τη Φινλανδία για την εντατικοποίηση της συνεργασίας στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης υπόπτων για τρομοκρατία.
Η Ρωσία, όσον αφορά την Τουρκία είναι εξίσου προσεκτική με τις ΗΠΑ. Ο εκπρόσωπος του Ρώσου Προέδρου για τη Συρία, προειδοποίησε την Τουρκία «να απέχει από την υπερβολική χρήση βίας στο συριακό έδαφος». Η Ρωσία χρειάζεται την Τουρκία για να παρακάμψει τους περιορισμούς εξαγωγών που επιβλήθηκαν από τις κυρώσεις των Δυτικών και προσπαθεί να πείσει τους Κούρδους να αποσύρουν τους μαχητές τους από την πόλη Τελ Ριφάατ, ώστε το συριακό καθεστώς να πάρει τον έλεγχο της συνοριακής περιοχής και να αποτρέψει μια τουρκική χερσαία επίθεση.
Η ΕΕ πλέον δεν βλέπει την Τουρκία ως στρατηγικό εταίρο σε μια εποχή που ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας έχει αλλάξει ριζικά τις παραμέτρους της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας προς μια παρατεταμένη αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Το μέλλον των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας παραμένει ασαφές, πιθανόν να ταλαντεύεται σε ένα φάσμα μεταξύ διακοπής και αμοιβαίας επωφελούς εταιρικής σχέσης. Τέτοια γεωπολιτική ασάφεια έχει αναμφίβολα υψηλό κόστος για την Τουρκία, ανεξάρτητα από το αν οι τούρκοι αξιωματούχοι το αναγνωρίζουν ή όχι. Οι κίνδυνοι είναι η επιταχυνόμενη πολιτική αστάθεια, ο αυταρχισμός, ακόμη και τα παράνομα δίκτυα που συνδέουν την Τουρκία με εξτρεμιστές ισλαμιστές.
Η κρίση με τον Ελληνισμό αντανακλά δύο αλληλεπικαλυπτόμενες εξελίξεις. Από τη μία πλευρά, είναι μια εκδήλωση της ολοένα και πιο διεκδικητικής στάσης της Τουρκίας στη διεθνή σκηνή, ενώ ταυτόχρονα δείχνει την ένταση του γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ της Τουρκίας και των αντιπάλων της. Τα διαφορετικά επίπεδα και οι μορφές δέσμευσης των κρατών μελών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ με την Τουρκία εμποδίζουν τη συναίνεση σχετικά με τον τρόπο συνεκτικής απάντησης σε αυτές τις εξελίξεις. Καθώς στην Άγκυρα οι συζητήσεις επικεντρώνονται σε τομείς συγκρούσεων και όχι συνεργασίας, οι διεθνείς σχέσεις Τουρκίας βυθίζονται σε αδιέξοδο, ενώ η στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένη στη νότια γειτονιά της Ευρωπαϊκής ηπείρου.
Λαμβάνοντας υπόψη τους εγχώριους πολιτικούς υπολογισμούς και τη διεθνή κατάσταση, είναι πολύ πιθανό ο Ερντογάν επειδή του αρνούνται να διατάξει μια χερσαία επίθεση στη βόρεια Συρία θα κλιμακώσει περαιτέρω τις απειλές προς τον Ελληνισμό, ώστε να αποκομίσει εκλογικά κέρδη στο εσωτερικό. Αυτό δοκιμάζει την ισορροπία της Δύσης μεταξύ ενός σημαντικού εταίρου στη Μεσόγειο και ενός βασικού γεωπολιτικού συμμάχου στον πόλεμο στην Ουκρανία. Όμως ο χρόνος πιέζει. Ενώ η Άγκυρα επεκτείνει το εύρος των απειλών της, η Δύση στο σύνολό της απαιτείται να δώσει δυναμική απάντηση στην αυτοκρατορική φαντασίωση του τουρκικού ιμπεριαλισμού.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS) και του Think Tank, Strategy International. Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου
