Τάσεις που θα καθορίσουν τα επόμενα χρόνια
Antonia Colibasanu
Geopolitical Futures
Ο κόσμος αλλάζει πάντα, αλλά κάποιες αλλαγές είναι πιο σημαντικές από άλλες. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πιθανότατα θα μείνει στη μνήμη μας ως η αρχή μιας νέας εποχής στη γεωοικονομία. Ως απάντηση στον πόλεμο, η Δύση εξαπέλυσε κυρώσεις κατά της Ρωσίας, κλιμακώνοντας τον οικονομικό πόλεμο που ξεκίνησε το Κρεμλίνο όταν εμπόδισε την Ουκρανία από το εμπόριο μέσω των λιμανιών. Η Μόσχα απάντησε με δραστική μείωση των εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Η αβεβαιότητα και τα μέτρα που προκάλεσαν το ατελείωτο tit for tat ξεκίνησαν μια ενεργειακή κρίση. Και ο πόλεμος ανανέωσε την εστίαση στο αυξανόμενο χάσμα μεταξύ της Δύσης και ενός αναδυόμενου ρεβιζιονιστικού μπλοκ που ηγούνται η Κίνα και η Ρωσία. Είναι δύσκολο να δούμε μια πορεία πίσω στο status quo ante bellum (δηλαδή στην κατάσταση που υπήρχε πριν τον πόλεμο), αλλά αρκετές σημαντικές τάσεις που θα καθορίσουν την επόμενη δεκαετία έχουν γίνει σαφείς.
Προστατευτισμός και παγκόσμια ανακατάταξη
Για χρόνια πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα αμφισβήτησαν την οικονομική, χρηματοπιστωτική, ασφάλεια ή/και γεωπολιτική τάξη που δημιούργησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εποχή της αδυσώπητης παγκοσμιοποίησης είχε αρχίσει να επιβραδύνεται ή και να αντιστρέφεται. Η πανδημία οδήγησε τα πράγματα σε υπερένταση, επιταχύνοντας την ανανέωση και τη λεγόμενη φιλική υποστήριξη και στερώντας τις αναπτυσσόμενες οικονομίες από ξένες επενδύσεις.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές του επιπτώσεις πιέζουν ακόμη περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 2022, οι περισσότεροι από αυτούς ανέβαλαν την επιλογή μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, ελπίζοντας σε μια επίλυση της σύγκρουσης που θα ελαφρύνει τον οικονομικό πόνο τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ουγγαρία, η οποία, όπως πολλές από αυτές τις χώρες, εξαρτάται από τη ρωσική ενέργεια και άλλα εμπορεύματα για να διατηρήσει την οικονομία της και επομένως είναι επιφυλακτική για τη διακοπή των δεσμών με τη Μόσχα. Η Βουδαπέστη προσπάθησε να επιβραδύνει την εξέλιξη των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Άλλοι έχουν αποφύγει εντελώς την υιοθέτηση κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Για την Ευρώπη, η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη του κοινού και των επιχειρήσεων για το εγγύς μέλλον και έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατη τη συναλλαγή με ρωσικές οντότητες. Αλλού, οι επιχειρήσεις ξοδεύουν χρόνο και πόρους για να ελέγξουν εάν οι δραστηριότητές τους θα επιφέρουν κυρώσεις, αναζητώντας εναλλακτικές λύσεις όποτε είναι δυνατόν. Η Μαύρη Θάλασσα είναι μια de facto εμπόλεμη ζώνη, η οποία έχει το θετικό της ενθάρρυνσης των επενδύσεων σε χερσαίες υποδομές και το μειονέκτημα ότι κάνει το θαλάσσιο εμπόριο πιο ακριβό.
Όσο σημαντικές κι αν είναι οι εξελίξεις στην Ευρώπη, η Κίνα και η εσωτερική της σταθερότητα μπορεί να είναι η πιο σημαντική οικονομική πρόκληση το 2023. Αντιμετωπίζοντας τις αυξανόμενες διαμαρτυρίες στα τέλη του έτους, η κινεζική κυβέρνηση εγκατέλειψε την πολιτική της για μηδενικά κρούσματα COVID-19 χωρίς προφανές σχέδιο αντιμετώπισης της κατάστασης. Τα επίσημα στοιχεία είναι αραιά και αναξιόπιστες, και οι τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις έχουν τεθεί υπεύθυνες για τη διαχείριση της κατάστασης με τις εικόνες που έρχονται από τη χώρα να τρομάζουν την υπόλοιπη υφήλιο. Δεν είναι σαφές εάν αυτό θα γίνει πονοκέφαλος για τον Κινέζο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ, ειδικά επειδή βρίσκεται μεταξύ της έναρξης της πολιτικής μετάβασης τον Νοέμβριο και του τέλους της τον Μάρτιο, όταν οι περισσότεροι αξιωματούχοι θα επιβεβαιώσουν τις νέες θέσεις τους. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες κλιμακώνουν τον εμπορικό τους πόλεμο με την Κίνα.
Το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι μια εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη για την Κίνα το 2023. Η διαρκής αδυναμία του τομέα των ακινήτων έχει αντισταθμίσει τις θετικές παρορμήσεις σε άλλους οικονομικούς τομείς και ο φόβος μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης επιβαρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις. Η αυξανόμενη ανεργία των νέων προσθέτει ένα επικίνδυνο στοιχείο στο μείγμα. Το Πεκίνο έχει λάβει πρόσφατα μέτρα για την επίλυση της κρίσης ρευστότητας στον τομέα των ακινήτων, αλλά χρειάζεται πολιτική σταθερότητα για να είναι αποτελεσματικά τα μέτρα.
Αυτά δεν είναι καλά νέα για την παγκόσμια οικονομία. Όσο και αν η Δύση θα ήθελε να θωρακιστεί από τα γεγονότα στην Κίνα, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ εξακολουθούν να εξαρτώνται από την κινεζική παραγωγή σημαντικών εισροών. Τα κινεζικά lockdowns δημιούργησαν προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού και η πολιτική και οικονομική αστάθεια της χώρας θα μπορούσε να τις παρατείνει. Η κατανάλωση και η βιομηχανική δραστηριότητα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη βρίσκονται ήδη σε υποχώρηση και δεν υπάρχει τέλος στην ενεργειακή κρίση. Μια οικονομική κρίση στην Κίνα τη δεδομένη χρονική στιγμή θα έκανε την κατάσταση χειρότερη.
Περί πληθωρισμού και πράσινης ενέργειας
Εκτός από την παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970 ο κόσμος αντιμετωπίζει ταυτόχρονα υψηλό πληθωρισμό. Οι κινητήριες δυνάμεις αυτής της περιόδου πληθωρισμού περιλαμβάνουν υπερβολικά χαλαρές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές που διατηρήθηκαν για πολύ καιρό, η αναδιάρθρωση του παγκόσμιου εμπορίου που προκλήθηκε από την πανδημία και η απότομη άνοδος στο κόστος της ενέργειας, των βιομηχανικών μετάλλων, των λιπασμάτων και των τροφίμων, όλα αυτά αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εξοργισμένοι από την άνιση κατανομή των κερδών της παγκοσμιοποίησης, οι ψηφοφόροι ζήτησαν περισσότερη κυβερνητική υποστήριξη για τους εργαζόμενους και όσους έμειναν πίσω. Όσο καλοπροαίρετες κι αν είναι, τέτοιες πολιτικές κινδυνεύουν με πληθωριστικό σπιράλ καθώς οι μισθοί και οι τιμές αγωνίζονται να συμβαδίσουν. Ο αυξανόμενος προστατευτισμός περιορίζει επίσης το εμπόριο και εμποδίζει την κίνηση κεφαλαίων, περιορίζοντας τις βελτιώσεις στην πλευρά της προσφοράς.
Στο βαθμό που η ενεργειακή κρίση προκαλεί υψηλό πληθωρισμό, οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα μετριάσουν την πληθωριστική πίεση. Ωστόσο, η ικανότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα χρειαστεί χρόνο για να αναπτυχθεί, και στο μεταξύ, υπάρχει ανεπαρκής επένδυση στην ικανότητα ορυκτών καυσίμων. Το τελευταίο θα έχει προτεραιότητα. Επιπλέον, η πράσινη μετάβαση θα απαιτήσει την ανάπτυξη νέων αλυσίδων εφοδιασμού για ορισμένα μέταλλα και θα αυξήσει το κόστος της ενέργειας γενικά, δημιουργώντας αυτό που ονομάζεται «πράσινος πληθωρισμός».
Αυτό συμπίπτει με μια ραγδαία γήρανση του πληθυσμού όχι μόνο στις ανεπτυγμένες χώρες αλλά και στην Κίνα και σε ορισμένες άλλες αναδυόμενες οικονομίες. Οι νέοι τείνουν να παράγουν περισσότερα, ενώ οι ηλικιωμένοι ξοδεύουν τις οικονομίες τους και καταναλώνουν περισσότερες υπηρεσίες. Και λόγω της αβεβαιότητας της αγοράς που προκαλείται από την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι νέοι παράγουν λιγότερα και διστάζουν να επενδύσουν, κάτι που μεταφράζεται σε γενική οικονομική επιβράδυνση. Επομένως, όπως η παγκόσμια οικονομία θα συνεχίσει να κατακερματίζεται μέχρι το 2023, έτσι και ο πληθωρισμός θα συνεχιστεί.
Το μέλλον της τεχνολογίας
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει αναστάτωση και στον κλάδο της τεχνολογίας. Ενώ οι περισσότεροι κλάδοι έχουν επηρεαστεί από τη μείωση των επενδύσεων και την προκλητική κατάσταση των πραγμάτων συνολικά, η τεχνολογία φαίνεται να πλήττεται περισσότερο. Το Twitter, για παράδειγμα, έχει μειώσει το εργατικό του δυναμικό κατά 50% και η μητρική εταιρεία του Facebook Meta αφήνει να φύγουν 11.000, περίπου το 13%, των εργαζομένων της. Η Amazon φέρεται να έκοψε 10.000 θέσεις εργασίας, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 1% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού της. Εν τω μεταξύ, το FTX, το δεύτερο μεγαλύτερο ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων στον κόσμο, που εκτιμάται πρόσφατα στα 32 δισεκατομμύρια δολάρια, έχει καταρρεύσει. Το πλήρες αποτέλεσμα της κατάρρευσής του είναι ακόμα ασαφές, αλλά άλλες εταιρείες κρυπτογράφησης έχουν ήδη αισθανθεί τις επιπτώσεις.
Πέρασαν οι μέρες των αρχών της δεκαετίας του 2000, όταν οι παγκόσμιες αγορές ήταν σχετικά σταθερές και οι αλυσίδες εφοδιασμού που βασίζονταν σε φθηνό εργατικό δυναμικό ήταν αξιόπιστες. Εκείνη την εποχή, οι εταιρείες εξαρτώνταν όλο και περισσότερο από το Διαδίκτυο για να αναπτύξουν την επιχείρησή τους και οι εταιρείες τεχνολογίας επωφελήθηκαν από τα χαμηλά επιτόκια. Ωστόσο, οι παράγοντες που συνέβαλαν στην ώθηση της ταχείας ανάπτυξης στις αρχές της δεκαετίας του 2000 είναι σήμερα προοδευτικά ασταθείς, καθώς η παγκόσμια οικονομία δυσκολεύεται στα πρώτα στάδια της αναδιάρθρωσης.
Όπως οι εταιρείες σε άλλους τομείς, πολλές τεχνολογικές επιχειρήσεις δεν θα ανακάμψουν, ενώ άλλες θα προσαρμοστούν και θα ανακάμψουν αργά. Θα προκύψουν νέες ευκαιρίες. Η αναδιάρθρωση των αλυσίδων παραγωγής και εφοδιασμού θα απαιτήσει τεχνολογία και η αυτοματοποίηση θα αυξηθεί, ειδικά καθώς ο πληθυσμός γερνάει. Το πιο σημαντικό, οι κυβερνήσεις πιθανότατα θα αδράξουν την ευκαιρία για να κατευθύνουν τον κλάδο της τεχνολογίας σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Έχει γίνει πολύς λόγος για τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην πολιτική και στη διαμόρφωση της πολιτικής, και ως εκ τούτου, οι νομοθέτες προσπάθησαν να ρυθμίσουν πράγματα όπως το απόρρητο και ο ανταγωνισμός, καθώς σχετίζονται με τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η κυβερνοασφάλεια είναι επίσης ένα ολοένα και πιο ανησυχητικό ζήτημα για τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο και πιθανότατα θα συνεχίσει να είναι όσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα των κυβερνοεπιθέσεων. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις θα πιεστούν να γίνουν πιο δυναμικές στη ρύθμιση της τεχνολογίας πέρα από τις στρατιωτικές της εφαρμογές.
Συμπεράσματα
Οι κύριες τάσεις στη γεωοικονομία για το 2023 και μετά είναι αλληλένδετες. Οι προκλήσεις που θέτουν θα απαιτήσουν μια συστηματική, συνεκτική προσέγγιση, αλλά η πολιτική ηγεσία σε χώρες σε όλο τον κόσμο αγωνίζεται να συμβαδίσει. Η ταχύτητα της αλλαγής απαιτεί ένα διαφορετικό σύνολο εργαλείων από αυτό που έχουν συνηθίσει οι κυβερνήσεις, αφήνοντάς τες να προσπαθούν, και μερικές φορές να αποτυγχάνουν, να προσαρμοστούν στις νέες πραγματικότητες. Η συνεργασία είναι όλο και πιο δύσκολη, αλλά στην πραγματικότητα έχει γίνει ισχυρότερη σε ορισμένους περιορισμένους τομείς, όπως ο οικονομικός πόλεμος της Δύσης εναντίον της Ρωσίας μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Έτσι, ακόμη και όταν η αποπαγκοσμιοποίηση αποκτά δυναμική, η αλληλεξάρτηση δεν εξαφανίζεται εντελώς. Η ίδια η αναδιάρθρωση θα είναι μια παγκόσμια διαδικασία. Δεν μπορεί να αποφευχθεί το γεγονός ότι ο κόσμος σήμερα είναι διασυνδεδεμένος με τρόπους που δεν έχουμε ξαναδεί. Θα πρέπει να συμφιλιωθούν διαφορετικές προοπτικές και θα πρέπει να αναγνωριστεί η θέση των ανθρώπων στην κοινωνία πέρα από την οικονομική τους αξία ως καταναλωτές και την πολιτική αξία ως ψηφοφόροι. Η ανθρώπινη συμπεριφορά, άρα και η συμπεριφορά του κράτους, καθοδηγείται από τα πάντα, από την πολιτική και την οικονομία μέχρι τον πολιτισμό και την ψυχολογία, ακόμη και την τεχνολογία. Αυτή η πολυπλοκότητα θα οδηγήσει τις προκλήσεις και τις πιθανές λύσεις του αύριο.
