Ρωσικά δισεκατομμύρια και μετανάστευση – Τι έφεραν στις γειτονικές χώρες

Μετάφραση – Επιμέλεια: Γιώτα Χουλιάρα 

Οι Ρώσοι διέφυγαν από τον πόλεμο σε γειτονικές χώρες και έφεραν μαζί τους χρήματα – δισεκατομμύρια δολάρια. Για αυτές τις χώρες, η εισροή εύκολου χρήματος είναι μεγάλη επιτυχία, αλλά ταυτόχρονα και μεγάλο πρόβλημα.

«Αυτό είναι απίστευτο, αυτό δεν έχει συμβεί από το 2013 – η αγορά έχει βράσει! Επιτέλους, η ζωή εμφανίστηκε στο νεκρό μας δάσος. Δεν ξέρω ποιον να φιλήσω!» – έγραψε ένας ενθουσιώδης χρήστης στα τέλη Σεπτεμβρίου σε ιστότοπο του Καζακστάν για ενοικίαση και πώληση ακινήτων.

Εύκολα λεφτά

Το παραπάνω είναι ένα μικρό δείγμα από το αποτέλεσμα ενός νέου κύματος ρωσικής μετανάστευσης, προφανώς του ισχυρότερου των τελευταίων 100 ετών. Δεν υπάρχουν ακριβείς εκτιμήσεις για το πόσοι Ρώσοι έφυγαν από τη χώρα, πόσο μάλλον για το πού εγκαταστάθηκαν και πόσοι από αυτούς θα επιστρέψουν στη Ρωσία. Μόνο εκτιμήσεις υπάρχουν και σ΄αυτές όπως και σε πληροφορίες βασίζεται το συγκεκριμένο άρθρο.  Από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο, έως και 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Ρωσία.

Η κύρια ροή της ρωσικής μετανάστευσης έπεσε στη Γεωργία, την Αρμενία, το Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν και, φυσικά, το Καζακστάν, που έχει τα μεγαλύτερα χερσαία σύνορα με τη Ρωσία. Σε αυτές τις χώρες, η ρωσική γλώσσα ομιλείται ευρέως και δεν χρειάζονται βίζα για είσοδο (και γενικά μπορείτε να εισέλθετε στο Καζακστάν και την Αρμενία χωρίς διαβατήριο).

Οι περισσότεροι Ρώσοι δεν έφυγαν με άδεια χέρια – έφεραν μαζί τους χρήματα. Πρώτα – μετρητά και μεταφορές χρημάτων, και στη συνέχεια, όταν άνοιξαν λογαριασμούς σε τοπικές τράπεζες, άρχισαν να μεταφέρουν τα χρήματα. Τα κεφάλαια των Ρώσων σε ξένες τράπεζες έχουν σχεδόν διπλασιαστεί φέτος στα 67 δισεκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας τις καταθέσεις σε ξένο νόμισμα στο εσωτερικό για πρώτη φορά.

Αυτή η ροή είναι αμείωτη: σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα, οι Ρώσοι στέλνουν πολλά δισεκατομμύρια δολάρια σε ξένες τράπεζες κάθε μήνα (5 δισεκατομμύρια δολάρια τον Οκτώβριο του 2022). Όσοι φεύγουν μετατρέπουν ρούβλια σε ξένο νόμισμα, κάποιοι πουλάνε ακίνητα, συμπεριλαμβανομένων διαμερισμάτων, και αποσύρουν χρήματα από τη Ρωσία. Πολλοί από αυτούς που εξακολουθούν να παραμένουν στη Ρωσία έχουν αποκτήσει επίσης λογαριασμούς στο εξωτερικό και μεταφέρουν μέρος των αποταμιεύσεών τους σε αυτούς ώστε, όπως λένε οι επενδυτές, να μην κρατούν όλα τα αυγά τους σε ένα καλάθι.

Ως εκ τούτου, η Γεωργία, για παράδειγμα, έλαβε 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από τη Ρωσία σε 11 μήνες του 2022 σε σχέση με ολόκληρο το 2021 και η Αρμενία 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα.

Μεγάλες ελπίδες

Για τις μικρές οικονομίες της Αρμενίας και της Γεωργίας, αυτά τα δισεκατομμύρια είναι ένα κολοσσιαίο ποσό. Το ΑΕΠ της Αρμενίας το 2021 ήταν 14 δισεκατομμύρια δολάρια, της Γεωργίας 19 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή η πρόσθετη εισροή χρημάτων από τη Ρωσία ανήλθε στο 17% και 7% του ΑΕΠ τους αντίστοιχα.

Οι τράπεζες των χωρών στις οποίες κατέφυγαν οι Ρώσοι έλαβαν ξαφνικά τεράστια χρηματικά ποσά, για τα οποία δεν είχαν ξοδέψει ούτε δεκάρα για να προσελκύσουν. Οι αεροπορικές εταιρείες αυτών των χωρών αυξάνουν τον αριθμό των πτήσεων και ανοίγουν νέα δρομολόγια. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες μεταφέρουν την παραγωγή από τη Ρωσία στο Καζακστάν.

Οι Ρώσοι που έρχονται ξοδεύουν χρήματα – αγοράζουν αγαθά, νοικιάζουν κατοικίες και αφού ζήσουν για έξι μήνες, γίνονται φορολογικοί κάτοικοι και αρχίζουν να πληρώνουν φόρους. Φέτος, οι Ρώσοι  άνοιξαν περίπου 5.000 εταιρείες στην Αρμενία, κυρίως στον τομέα της πληροφορικής. Οι περισσότεροι από αυτούς που έφυγαν είναι ευκατάστατοι και πάνω από το μέσο όρο μορφωμένοι. Πολλοί συνεχίζουν να εργάζονται εξ αποστάσεως για ρωσικές εταιρείες ή οι εταιρείες μετεγκαταστάθηκαν μαζί τους  γεγονός που αποτελεί σημαντικό ποσοστό όσων έχουν μετακομίσει. Πολλοί από αυτούς είναι ελεύθεροι επαγγελματίες (επιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενοι).

Αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου, οι ειδικοί «υποσχέθηκαν» στις οικονομίες των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών προβλήματα μετά την οικονομία της Ρωσίας, με την οποία συνδέονται στενά. Αλλά γρήγορα έγινε σαφές ότι ορισμένες χώρες, αντίθετα με ό,τι έλεγαν οι ειδικοί, περιμένουν ανάπτυξη. Με την έναρξη του πολέμου, η Εθνική Τράπεζα της Αρμενίας μείωσε την πρόβλεψη για την οικονομική ανάπτυξη από 5 σε 1,6%, αλλά τον Οκτώβριο την αύξησε στο 13%. Το ΔΝΤ αναμένει ανάπτυξη μόνο 7%, αλλά και πάλι πρόκειται για ένα τεράστιο ποσό.  Η Γεωργία περιμένει τώρα ανάπτυξη 10 %.Τα επίσημα αποτελέσματα δεν έχουν συνοψιστεί, αλλά οι ηγέτες των χωρών κατονομάζουν ήδη τα στοιχεία. Το 2022, η ανάπτυξη της οικονομίας του Καζακστάν ανήλθε σε 3,1%, δήλωσε ο υπουργός Οικονομίας Alibek Kuantirov. Η οικονομία της Αρμενίας αναπτύχθηκε κατά 12,5-13%, δήλωσε ο πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν, σημειώνοντας τη συμβολή της «εισροής Ρώσων πολιτών».

Η Γεωργία και η Αρμενία είναι μικρές οικονομίες, περισσότερο τύπου υπηρεσιών. ‘Όπως εξηγεί η Sofya Donets, επικεφαλής οικονομολόγος για τη Ρωσία και την CIS + στο Renaissance Capital, και οι δύο χώρες αύξησαν την τουριστική τους ικανότητα αλλά εξαιτίας της πανδημίας παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό υποχρησιμοποίητες. Ως εκ τούτου, ολόκληρη η εισροή των Ρώσων που ήρθαν σε αυτές τις χώρες, δεν τις βρήκε απροετοίμαστες καθώς υπήρχαν δομές. «Ο υποχρησιμοποιούμενος τομέας της φιλοξενίας έχει λάβει μια τόσο ισχυρή ώθηση» τονίζει χαρακτηριστικά.

Η οικονομία του Καζακστάν είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερη από την αρμενική ή τη γεωργιανή και ο ρόλος των εξαγωγών πρώτων υλών είναι μεγάλος σε αυτήν, επομένως, γενικά, ο αντίκτυπος του μεταναστευτικού κύματος δεν είναι τόσο αισθητός. Βέβαια υπήρξαν εντυπωσιακές αλλαγές στα ζητήματα κατοικίας.

«Για διαμερίσματα που ένας ντόπιος είναι έτοιμος να νοικιάσει για 450–500 $, ένας Ρώσος πληρώνει εύκολα 800–900 $ και η αμοιβή μου έχει αυξηθεί ανάλογα. Στο αποκορύφωμα της μετανάστευσης, δεχόμουν έως και 50 κλήσεις την ημέρα, άνθρωποι τηλεφωνούσαν απευθείας από τα σύνορα και νοίκιαζαν διαμερίσματα χωρίς να κοιτάζουν», λέει ο Βίκτορ Τσόι, κτηματομεσίτης από το Αλμάτι.

Μεγάλα προβλήματα

Ωστόσο, όπως λένε, το πολύ καλό μπορεί να είναι και κακό. Το εύκολο χρήμα, και μάλιστα σε αυτό το ποσό, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα.

Το πιο προφανές είναι ο πληθωρισμός. Μαίνονταν πολύ πριν από τον πόλεμο – η αύξηση των τιμών σε όλο τον κόσμο άρχισε να επιταχύνεται στα τέλη του 2020 λόγω, αλλά η εισβολή των Ρώσων με τα χρήματά τους δυσκόλεψε πολύ τις γειτονικές χώρες να την καταπολεμήσουν. Στη Γεωργία, η μέγιστη αύξηση των τιμών καταναλωτή ήταν τον Μάρτιο, στην Αρμενία η κορύφωση ήταν τον Ιούνιο, στο Καζακστάν ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 20%. Για την καταπολέμησή του, η Εθνική Τράπεζα του Καζακστάν αύξησε το επιτόκιο στο 16,75% ετησίως. Τα ποσοστά αυξάνονται επίσης σε άλλες χώρες, ειδικά στην Αρμενία και το Κιργιστάν – κατά περίπου 1,5 φορές πάνω. Όσο υψηλότερο είναι το επιτόκιο, τόσο πιο ακριβά είναι τα χρήματα, συμπεριλαμβανομένων των δανείων για εταιρείες και ιδιώτες.Οι τιμές ανεβαίνουν άνισα. Ένας από τους πιο καυτούς τομείς είναι τα ακίνητα. Οι νεοφερμένοι χρειάζονται κάπου για να ζήσουν και οι τιμές των ενοικίων έχουν αυξηθεί τόσο  που πολλοί κάτοικοι της περιοχής δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα ή αναγκάζονται να νοικιάσουν αισθητά χειρότερες κατοικίες για τα ίδια χρήματα.

Στο Καζακστάν, όπου οι Ρώσοι έσπευσαν να ξεφύγουν από την κινητοποίηση, η ενοικίαση κατοικιών αυξήθηκε κατά 1,5 φορές τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Στη συνέχεια, οι τιμές επέστρεψαν σχεδόν στο κανονικό, αλλά όχι παντού: η διαφορά με τους χρόνους πριν από την ρωσική μετανάστευση παραμένει στο Αλμάτι, την Αστάνα και άλλες μεγάλες πόλεις που είναι δημοφιλείς στους Ρώσους. Αλλά εδώ πηγαίνει η εσωτερική μετανάστευση: υπάρχουν περισσότερες θέσεις εργασίας στις μεγάλες πόλεις, οι φοιτητές πηγαίνουν εκεί για σπουδές, έτσι το ακριβό ενοίκιο πλήττει τον πληθυσμό αυτών των χωρών.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία αυξάνει τον κίνδυνο αυξημένης φτώχειας στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, όπως σημειώνει το ΔΝΤ. Ο πληθωρισμός πλήττει περισσότερο τα άτομα με χαμηλό εισόδημα: όταν ένα άτομο με μέσο εισόδημα επιλέγει απλώς μια φθηνότερη μάρκα, οι φτωχοί θα πρέπει να αρνηθούν στον εαυτό τους τα απαραίτητα.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η ροή ρωσικού χρήματος ενίσχυσε τα νομίσματα των γειτονικών χωρών. Οι άνθρωποι έφυγαν από τη Ρωσία με ρούβλια, δολάρια ή ευρώ, αλλά όχι με τένγκε, δράμια ή λαρί. Και για να ζήσεις στη χώρα χρειάζεσαι τοπικό νόμισμα. Η ζήτηση γι’ αυτό αυξάνεται, και μαζί της και η συναλλαγματική ισοτιμία. Το αρμενικό ντραμ (+22% έναντι του δολαρίου) και το λαρί Γεωργίας (+16%) είναι μεταξύ των τριών κορυφαίων νομισμάτων φέτος όπως και το σομόνι του Τατζικιστάν (+10%). Ένα νόμισμα που είναι πολύ ισχυρό βλάπτει την οικονομία: η ανταγωνιστικότητα μιας χώρας στην παγκόσμια αγορά μειώνεται, επειδή τα αγαθά της γίνονται πολύ ακριβά σε σύγκριση με αυτά που παράγονται σε άλλες χώρες. Οι εξαγωγείς χάνουν τις αγορές τους και τα προϊόντα των τοπικών παραγωγών χάνουν από τους εισαγόμενους ομολόγους τους.

Η επόμενη μέρα

Έτσι, ήρθε κόσμος, εισπράχθηκαν τα χρήματα, οι επιτυχίες και τα προβλήματα που σχετίζονται με την εισροή χρημάτων επίσης. Αλλά ίσως ο κύριος κίνδυνος: οι άνθρωποι και τα χρήματα μπορούν να φύγουν τόσο ξαφνικά όσο ήρθαν.

Πολλοί από τους Ρώσους μετανάστες δεν θεωρούσαν  τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία ως μόνιμη κατοικία. Για αυτούς, αυτό είναι ένα σημείο διέλευσης όπου μπορούν να μείνουν για να αποφύγουν τον πόλεμο και να  προετοιμάσουν τη μετάβαση τους στο τελικό σημείο της διαδρομής. Πολλοί έφτασαν χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο και ψάχνουν ευκαιρία να προχωρήσουν. Αν το βρουν, φεύγουν, και παίρνουν τα χρήματα (αν όχι όλα, τότε μερικά). «Πολλοί θα επιστρέψουν όταν τελειώσουν τα χρήματα», είπε η Natalya Zubarevich, καθηγήτρια στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Ή για άλλους λόγους.

Εδώ είναι ένα παράδειγμα. Ένας Ρώσος επιχειρηματίας πληροφορικής έλαβε βρετανική βίζα στο πλαίσιο του προγράμματος Global Talent. Πέρασε αρκετούς μήνες στο Καζακστάν, όπου ολοκλήρωσε τα χαρτιά του, άνοιξε λογαριασμούς σε πολλές τράπεζες και κατέθεσε μέρος των μετρητών εκεί. Στη συνέχεια πήγε στο γειτονικό Τατζικιστάν, όπου περιποιήθηκε τα δόντια του ανέξοδα και άνοιξε επίσης λογαριασμό. Μετά πέταξε στο Ντουμπάι και στο τελευταίο στάδιο πήγε να ανοίξω λογαριασμούς και να γιορτάσει την Πρωτοχρονιά στο Ερεβάν. Ως αποτέλεσμα, έχοντας εισέλθει επίσημα σε τρεις μετασοβιετικές χώρες (και μια αραβική), δεν θα μείνει ποτέ σε καμία από αυτές.

Ένα τυπικό σενάριο κρίσης: τα χρήματα μπαίνουν, τα πάντα μεγαλώνουν και μετά τα χρήματα φεύγουν, αφήνοντας πίσω μια ύφεση, απώλειες και αναμνήσεις από μια καλή ζωή. Για παράδειγμα, οι τράπεζες. Τώρα το πρόβλημά τους είναι να επισυνάψουν τα χρήματα που έλαβαν, να τα τοποθετήσουν έτσι ώστε να λειτουργούν και να δημιουργούν εισόδημα: είναι δύσκολο για τις μικρές οικονομίες να τα χωνέψουν. Αλλά από τη στιγμή που αυτά τα χρήματα είναι στη θέση τους, η εκροή τους δημιουργεί ένα πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα: η γρήγορη μετατροπή των περιουσιακών στοιχείων σε χρήματα είναι γεμάτη απώλειες, αν όχι αθετήσεις.

Ως εκ τούτου, οι χώρες που κατακλύζονται από Ρώσους λαμβάνουν μέτρα για να τους κρατήσουν. Οι αρμενικές αρχές σκοπεύουν να κάνουν τα πάντα ώστε οι Ρώσοι που έχουν μετακομίσει και εργάζονται στην Αρμενία να παραμείνουν στη δημοκρατία όσο το δυνατόν περισσότερο. Οι αρχές του Καζακστάν ισχυρίζονται ότι έχουν δεχθεί μεγάλη εισροή ειδικών πληροφορικής, καθώς και δασκάλων και γιατρών, οι οποίοι βρίσκονται σε έλλειψη στη χώρα. Οι δάσκαλοι των δημόσιων σχολείων, όπως και οι γιατροί, πρέπει κάθε χρόνο να επιβεβαιώνουν τα προσόντα τους – επομένως, τροποποιήσεις του νόμου αναπτύσσονται ήδη ώστε να μπορούν να προσληφθούν αλλοδαποί σε σχολεία και νοσοκομεία.

Το πώς θα εξελιχθεί η επόμενη μέρα, θα φανεί μετά το τέλος του πολέμου. Εν αναμονή λοιπόν.