Από τα Σεπτεμβριανά στη «νεκρή Μαρία»
Γράφει ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος*
Η υπόθεση με τη «νεκρή Μαρία» στον Έβρο έληξε οριστικά την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όταν και η εφημερίδα Spiegel απέσυρε το σχετικό άρθρο και απολογήθηκε για τα εσφαλμένα δημοσιεύματα. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε δικαίωση για την Ελλάδα, αλλά μας υπενθυμίζει πως τα fake news αποτελούν ένα από τα πολλά βέλη στην φαρέτρα της Τουρκίας. Υπενθυμίζεται εδώ πως ο Τούρκος Πρόεδρος στην ομιλία του στην περασμένη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, είχε κατηγορήσει την ελληνική κυβέρνηση πως έχει μετατρέψει το Αιγαίο σε «νεκροταφείο προσφύγων». Στη συγκεκριμένη ομιλία, μάλιστα, ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν εμφάνισε και μια φωτογραφία δυο πνιγμένων παιδιών, που κατ’ ισχυρισμό πάντα του Ερντογάν, έπνιξε το ελληνικό λιμενικό. Και στις δυο περιπτώσεις, σκοπός φαίνεται πως ήταν η δημιουργία εντυπώσεων για να ανατραπεί η εικόνα της «Ελλάδας που προστατεύει τα σύνορα της Ευρώπης» και να αντικατασταθεί με την εικόνα της «Ελλάδας που φέρεται απάνθρωπα στους πρόσφυγες και πνίγει γυναικόπαιδα».
Δυστυχώς δεν είναι ούτε η πρώτη αλλά δεν θα είναι ούτε και η τελευταία φορά που η Τουρκία χρησιμοποιεί fake news εναντίον της Ελλάδας. Αν κοιτάξει κάποιος προσεχτικά την Ιστορία, θα διαπιστώσει πως το πογκρόμ των Ελλήνων της Πόλης, τα λεγόμενα «Σεπτεμβριανά», ξεκίνησαν από την διασπορά fake news. Τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου του 1955, σημειώθηκε μια έκρηξη στον κήπο στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη, όπου στεγαζόταν το Τουρκικό Προξενείο. Από την έκρηξη προκλήθηκαν μικρές ζημιές. Οι υπαίτιοι συνελήφθησαν, αλλά στην Τουρκία το γεγονός πήρε άλλες διαστάσεις. Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου, η εφημερίδα İstanbul Ekspres κυκλοφόρησε έκτακτα, με πολλά περισσότερα φύλλα από ότι συνήθως. Στα φύλλα της εφημερίδας εμφανιζόταν παραποιημένες φωτογραφίες, όπου η ζημία που είχε προκληθεί φαινόταν μεγαλύτερη από την πραγματική, ενώ παράλληλα δόθηκε η εντύπωση πως πίσω από την έκρηξη κρύβονταν Έλληνες.
Αυτό το γεγονό αποτέλεσε και την αφορμή για να ξεκινήσει το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων της Πόλης. Στη δική μας εκδοχή της «Νύχτας των Κρυστάλλων», ο τουρκικός όχλος λεηλάτησε οτιδήποτε ελληνικό: σπίτια, ναούς, μαγαζιά, μέχρι και νεκροταφεία. Ο Μεντερές και η κυβέρνηση του, έδειξαν ως εξιλαστήριο θύμα για τα «Σεπτεμβριανά» τους κομμουνιστές, χωρίς φυσικά αυτό να γίνεται πιστευτό. Πέραν του ό,τι οι Κομμουνιστές δεν συνδέονταν με την ιδεολογία του Κεμάλ, επικρατούσε για αρκετά χρόνια στην Τουρκία ανθελληνική προπαγάνδα με τις «ευλογίες» της κυβέρνησης, κυρίως λόγω του Κυπριακού ζητήματος. Εκτός αυτού, οι τουρκικές αρχές δεν επέβαλλαν κάποια προσπάθεια για να σταματήσει ο όχλος την λεηλασία. Η αντίδραση της Ελλάδας ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, κατά κύριο λόγο επειδή ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος έπνεε τα λοίσθια και η Ελληνική Κυβέρνηση αδυνατούσε να δράσει χωρίς τον αρχηγό της.
Δεδομένου πως τα fake news είναι μέρος της στρατηγικής της Τουρκίας, κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει και ένα πλάνο για την άμεση αντιμετώπιση τους. Και αν λάβουμε υπόψη την πολιτική αναταραχή που προκλήθηκε στην Ελλάδα από αυτή την είδηση, δεν θα ήταν παράλογος ο ισχυρισμός, πως τα fake news αποτελούν και ένα είδος «υβριδικού πολέμου». Για να αντιμετωπιστεί ένα τέτοιο φαινόμενο, χρειάζονται ικανοί fact checkers, που θα μπορούν άμεσα να εξακριβώνουν για το εάν κάποιο περιστατικό είναι αληθινό ή όχι. Αυτοί μπορεί να είναι αξιωματικοί, αστυνομικοί αλλά και δημοσιογράφοι, κατά κύριο λόγο ντόπιοι. Καλώς ή κακώς, ένας ντόπιος κάτοικος, για παράδειγμα στον Έβρο, έχει σαφέστερη εικόνα της περιοχής απ’ έναν Αθηναίο, πόσο μάλλον από έναν δημοσιογράφο από το εξωτερικό.
Το πιο σημαντικό όμως, είναι η αυτοσυγκράτηση. Το πρόβλημα δεν ήταν τόσο ότι μια γερμανική εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο για ένα νεκρό παιδί στον Έβρο. Το πρόβλημα ήταν πόσο γρήγορα ήταν διατεθειμένη η αντιπολίτευση της χώρας μας να υιοθετήσει το άρθρο, για τα δικά της κομματικά συμφέροντα, αδιαφορώντας ενδεχομένως πως υιοθετούσε και αναπαρήγαγε την ρητορική της Τουρκίας. Το εξίσου προβληματικό ήταν η ταχύτητα με την οποία αυτή η είδηση διαδόθηκε στα social media και βρήκε ένθερμους υποστηρικτές. Σε μια εποχή όπου είναι εξαιρετικά εύκολο να δημιουργηθεί μια ψευδής είδηση, τόσο η Κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση, οφείλουν να εξετάζουν κάθε στοιχείο που έχουν στη διάθεση τους, προκειμένου να οδηγηθούν στην αλήθεια.
Πάντως, δεν θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση αν υπάρξουν και άλλα fake news, πόσο μάλλον αυτών που σχετίζονται με το μεταναστευτικό, για να υπάρξει πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό της χώρας μας ή για να πληγεί η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό. Όσο πλησιάζουμε στις τουρκικές εκλογές, θα πρέπει να αναμένουμε παρόμοια περιστατικά. Ο Ερντογάν γνωρίζει πως εάν δεν κερδίσει τις εκλογές, είναι πιθανό να έχει την ίδια μοίρα με τον Μεντερές. Για αυτό και θα χρησιμοποιήσει κάθε ρητορικό μέσο στη διάθεση του για να κερδίσει ψηφοφόρους. Η χώρα μας όμως δεν έχει περιθώρια να ζήσει νέα «Σεπτεμβριανά». Για αυτό το λόγο πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση.
*Ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος είναι απόφοιτος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Αρθρογράφος και μέλος του Ελληνικού Τμήματος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων.