Cyberwar και εξέλιξη του πολέμου

Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας

Ο πόλεμος είναι συνυφασμένος με την ανθρώπινη ύπαρξη. Αποτελεί λίκνο και καθαρτήριο συγχρόνως για την ανθρώπινη ιστορία έναντι κάθε εξέλιξης της. Ο ίδιος ο πόλεμος όμως , αν και μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, δεν θα σταματήσει ποτέ να υπάρχει, απλά θα αλλάζει μορφή συνεχώς.

Στο νέο πεδίο συγκρούσεων της Ουκρανίας, η σημερινή μορφή του πολέμου μοιάζει με ένα ιστορικό υβρίδιο αναφοράς σε σχέση με τους εξοπλισμούς που χρησιμοποιούνται. Από την συμπλοκή με ρόπαλα, μαχαίρια και κυνηγετικά όπλα εντός των πόλεων και των αστικών ιστών μεταξύ εθνοτικών ομάδων, πολυβόλα και τεθωρακισμένα συμμορφωμένα στο μοτίβο τακτικών του Β Παγκοσμίου Πολέμου μαζί με πυραύλους και πυροβολικό προς εκπλήρωση του δόγματος για την ισοπέδωση του αντιπάλου μέχρι και τις νέες μορφές εξοπλισμών και συγκρούσεων που αφορούν τον κυβερνοπόλεμο, τα drones και τα ρομποτικά τεθωρακισμένα που σπεύδει να κινητοποιήσει η ρωσική μεριά.

Σε όλη αυτή την εικόνα, υπάρχουν προφανώς άνθρωποι που έχοντας ειδικό αντικείμενο την στρατιωτική ανάλυση των εξελίξεων που αναφέρονται, σχεδιάζουν και εφαρμόζουν τις τακτικές που χρησιμοποιούνται και από τις δυο πλευρές. Όμως πλέον δεν επαρκούν οι ικανότητες τους. Κυρίως γιατί οι νέες εισροές ηλεκτρονικών μέσων, απέχουν πάρα πολύ από τις γνώσεις και τις ικανότητες του κλασικού ειδικού στρατιωτικών αντικειμένων. Μπορούν φυσικά να αναφέρουν πώς και πού μπορούν να επιφέρουν πλήγμα σαν όπλο τα νέα μέσα, όμως είναι μάλλον άγνωστη περιοχή για τους ίδιους το πώς λειτουργούν, τί είναι ικανά να κάνουν σε μέγιστη ισχύ, και κυρίως  το πώς θα εξελιχθούν τόσο αυτά όσο και το πεδίο γύρω τους.

Δεν είναι τυχαίο πώς η DARPA εδώ και αρκετό καιρό έχει βγάλει ανακοινώσεις για προσλήψεις ειδικών επιστημόνων ρομποτικής, ενώ και το Πεντάγωνο των ΗΠΑ στην πρόσφατη ανάλυση ρίσκου του 2022 που δημοσιοποίησε, επισημαίνει το τεράστιο κενό τεχνογνωσίας στις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ και πώς αυτό ενδέχεται να επηρρεάσει τις ισορροπίες ισχύος ως και το 2030. Αναφέρω αυτές τις δύο οντότητες (DARPA & Πεντάγωνο ΗΠΑ), καθώς είναι αυτές που θεωρούνται ως πρωτοπόρες και καινοτόμες στην χρήση υψηλής τεχνολογίας σε μάχιμο πεδίο.

Με αυτό ως δεδομένο, και καθώς το αντικείμενο στη συγκεκριμένη αναφορά δεν είναι να γραφτεί μια πολυσέλιδη ανάλυση γύρω από τις νέες μορφές πολέμου, θα παρουσιάσω όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά τις τρεις εξελίξεις στην τεχνολογία που θα ορίζουν πλέον και το νέο πεδίο συγκρούσεων. Δεν θα είναι επισημάνσεις πάνω σε ειδικούς τομείς ,όπως λ.χ. η πραγματοποίηση ψυχολογικής επιχείρησης με υβριδικό τρόπο διαχείρισης ηλεκτρονικών μέσων (βλ. Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για παράδειγμα), ούτε το πώς μπορεί να πληγεί μια σειρά ήπιων στόχων που αφορούν την υποδομή μιας χώρας. Θα εστιάσω σε ακόμα πιο θεμελιώδεις πτυχές γύρω από αυτό που ονομάζεται κυβερνοχώρος και ηλεκτρονικά μέσα πολέμου που χρειάζονται μια ειδική προσέγγιση, όπου θα διαφοροποιείται από τις κλασσικές περιγραφές και αναλύσεις άλλων μέσων και όπλων. Οι παρακάτω πτυχές θεωρούνται πλέον ο εξελικτικός πυρήνας που θα οδηγήσει την νέα μορφή συγκρούσεων από τα μέσα του 21^ου αιώνα και αργότερα.

Πεδία ανάπτυξης τεχνολογίας

• Κβαντική τεχνολογία

Η τεχνολογία με ικανότητα κβαντικής υπολογιστικής δύναμης είναι το κύριο σημείο αναφοράς. Η εξέλιξη των microchips και του ενεργειακού συσχετισμού (εντροπία) σε σχέση με αυτά, φέρνει πολύ κοντά την κβαντική τεχνολογία. Τι σημαίνει αυτό; Πρόκειται ουσιαστικά για ένα άλμα εξέλιξης βασισμένο πάνω στον νόμο του Μουρ, όπου οι γνωστοί σε όλους Η/Υ και microchips θα μετατραπούν σε υπερ-υπολογιστές σε μια απλή περιγραφή για τον μέσο αναγνώστη. Ένα απλό παράδειγμα αυτής της εξέλιξης ειδικά για τον τομέα ασφαλείας είναι πώς η χρήση κωδικών θα είναι πλέον ανώφελη, αφού ένα κωδικός με ισχυρή πολυπλοκότητα μπορεί να θέλει ως και 100.000 χρόνια για να «σπάσει» με τα σημερινά μέσα και ικανότητες. Με την κβαντική τεχνολογία αυτό θα μπορεί να επιτυγχάνεται εντός δεκαλέπτου.

Μια τέτοια αλματώδη ανάπτυξη προφανώς θα φέρει και εξέλιξη αλλά και προσθήκη δυνατοτήτων σε καινοτόμα τεχνολογία, ικανή να αλλάξει τα πάντα στον πλανήτη. Ακόμα και στο πολεμικό πεδίο καθώς τα «έξυπνα όπλα» θα γίνουν ακόμα «εξυπνότερα» άρα και πιο ικανά να φέρουν εις πέρας το έργο τους έναντι αντιπάλων. Επιπρόσθετα θα είναι δύσκολο να υπάρξει ακόμα και ασφαλή τηλεπικοινωνία που μέχρι και σήμερα βασίζεται σε συγκεκριμένα πλαίσια και κανόνες κρυπτογράφησης.

• Α.Ι. (Artificial intelligence) – Τεχνητή Νοημοσύνη

Στον «κόσμο» της τεχνολογίας το τελευταίο διάστημα έχει έρθει μια συνταρακτική εξέλιξη με το ChatGPT που ουσιαστικά είναι μια έξυπνη μηχανή διαλόγου που τραβάει πληροφορίες από το διαδίκτυο και δίνει προσαρμοσμένη απάντηση στον χρήστη που ρωτάει, χωρίς να πετάει πίσω δεκάδες ιστοσελίδες αναλόγως βαθμού σχέσης με το ερώτημα όπως κάνουν οι κλασσικές μηχανές αναζήτησης. Ήδη υπάρχει αναταραχή σε παραδοσιακές εταιρίες του χώρου (όπως Google & Microsoft) που αναγνωρίζουν μια εξέλιξη που ίσως δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα, ακόμα και ύπαρξης τους, ανάμεσα στο νέο κυβερνοχώρο.

Φυσικά αυτό είναι μόνο η αρχή. Αν σκεφτεί κάποιος πώς μιλάμε σήμερα μόνο για ένα κύκλο αυτό-προγραμματισμού/ αυτό-εκμάθησης μιας μηχανής και όχι συνειδητοποιήση της ύπαρξης της. Αν επέλθει η κβαντική τεχνολογία, είναι προφανές πώς η τεχνητή νοημοσύνη θα αναπτύξει ισχυρότατες ικανότητες ακόμα και συναίσθησης της ύπαρξης της, θέτοντας σε κίνδυνο μέχρι και το σκεπτικό του δόγματος του Isaak Asimov και των τριών κανόνων για τον «ασφαλή εξανθρωπισμό των μηχανών».

Κανόνες Ρομποτικής του Asimov:

• Ένα ρομπότ δεν μπορεί να τραυματίσει έναν άνθρωπο ή, μέσω αδράνειας του, να επιτρέψει τον τραυματισμό ενός ανθρώπου.
• Ένα ρομπότ πρέπει να υπακούει στις εντολές που του δίνονται από τα ανθρώπινα όντα, εκτός εάν τέτοιες εντολές θα έρχονταν σε αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο.
• Ένα ρομπότ πρέπει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτή η προστασία δεν έρχεται σε αντίθεση με τον Πρώτο ή τον Δεύτερο Νόμο.

Η αντιπαράθεση δηλαδή με τους παραπάνω κανόνες μπορεί να γίνει με την χρήση ενός οπλισμένου ρομποτικού μηχανισμου (drone οποιουδήποτε είδους) που θα αγνοήσει όλα τα παραπάνω και θα μπορεί να συνδυάσει χιλιάδες επιλογές και τακτικές σε millisecond για να κάνει χρήση των καταλληλότερων για επιτυχία του στόχου, ενώ ταυτόχρονα θα φέρει όλα τα μέτρα προστασίας καθιστώντας το σχεδόν άτρωτο (θωράκιση, αντίμετρα ηλεκτρονικά, αυτονομία κτλ. θα είναι πιθανόν στο μέλλον η φονικότερη ύπαρξη στον πλανήτη από καταβολής ανθρώπινης ύπαρξης.

Η πρόσφατη προσπάθεια στο να υπάρξει ένα πλαίσιο ανάπτυξης για αυτό που αποκαλείται WAR A.Ι. μέσα από τις συναντήσεις του REAIM ( Responsible AI in the Military Domain – REAIM ) εκφράζει στο απόλυτο αυτές τις ανησυχίες.

• 5G – Τηλεπικοινωνίες

Το άλμα της εξέλιξης της ασύρματης μετάδοσης των δεδομένων έχει δημιουργήσει πρόσθετα προβλήματα ασφαλείας στον κυβερνοχώρο, αφού η δυνατότητα μεταφοράς μεγάλου όγκου δεδομένων σε ρεαλιστικό χρόνο, σχεδόν όπου υπάρχει δίκτυο μετάδοσης ή ακόμα και σε συνδυαστική χρήση δορυφορικού δικτύου (βλ. Star Link και το πώς εφαρμόζεται στις συγκρούσεις στην Ουκρανία ), δημιουργεί μια δυνατότητα μεταφοράς στρατιωτικών διαταγών, μεγάλου όγκου δεδομένων, μέσα από μια επικοινωνία διά «ηλεκτρονικής κυψέλης συλλογιστικής σκέψης» που αν προστεθεί στα δύο πρώτα σημεία αναφοράς, η δυναμική που θα αναπτυχθεί θα είναι ανεξάντλητων δυνατοτήτων.

Το 5G ως πρωτόκολλο ασύρματης μετάδοσης δεδομένων, μπορεί να είναι ουσιαστικά μια εξέλιξη «μη στρατιωτική» αλλά έχει σίγουρα όλα τα εχέγγυα εκείνα για να υποστηρίξει μια πολεμική επιχείρηση με απίστευτη ταχύτητα και ικανότητα, ακόμα και σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές. Μια σύγχρονη αντίληψη είναι η μετάδοση δεδομένων στην Ουκρανία από το κινητό χρήστη σε live stream προς δορυφόρο StarLink και απο εκεί να καταλήγει η μετάδoση στο NOC (Network Operation Center) και την ανάλυση μιας τακτικής κατάστασης σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, όταν κάτι τέτοιο μόλις 10 χρόνια πριν φάνταζε εξωπραγματικό με άλλα μέσα.

Ασφάλεια

Σε πρόσθεση των παραπάνω υπάρχει και κάτι εντελώς καινούριο όσον αφορά την ασφάλεια όλων αυτών. Το πώς θα διασφαλίσει κάποιος, δηλαδή, τόσο την προστασία όλων αυτών (σ.σ. μέχρι ίσως να το κάνει και μόνη της η τεχνολογία στο απώτερο μέλλον συνειδητοποιώντας την ύπαρξη της και την αξία της), αλλά κυρίως πώς θα διασφαλίσει ότι οι τρεις κανόνες του Asimov θα συνεχίσουν να είναι εν ισχύ ειδικά έναντι αμάχων, ακόμα και κατά την διάρκεια της στρατιωτικής χρήσης της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Θεωρείται σίγουρο πώς τα επερχόμενα χρόνια, αρχής γενομένης από τώρα αν κρίνουμε από τα όσα έξυπνα όλα έχουμε δεί,  η ανάπτυξη του τομέα της τεχνολογίας θα γίνει σε ρυθμό τέτοιο που κάθε τι που γνωρίζαμε θα είναι ουσιαστικά πεπερασμένο όσον αφορά την αξία και την χρηστικότητα του στο πεδίο συγκρούσεων.

Ως επίλογος θα αναφερθεί πώς τα πολεμικά πεδία ήδη έχουν αλλάξει και όποιος δεν ακολουθήσει τις τεχνολογικές αλλαγές ώστε να έχει την δυνατότητα χρήσης τος ως εργαλείο, το πιθανότερο είναι να βρεθεί σε πολύ υποδέεστερη θέση ισχύος έναντι άλλων. Με άλλα λόγια οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ήδη εδώ.  Μένει μόνο να δούμε το πόσο γρήγορα θα ολοκληρωθούν.

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο «Forecast2023: Οι γεωπολιτικές προκλήσεις σε μια εποχή χωρίς δεδομένα» του Geopolitics & Daily News