Single Point of Failure: Η «Αχίλλειος πτέρνα» στην ασφάλεια

S P o F (Single Point of Failure)- Ο ανθρώπινος παράγοντας και οι δικλείδες ασφαλείας

Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας

Η φράση «Αχίλλειος πτέρνα» προήλθε από το ομηρικό έπος όταν ο κύριος ήρωας της Ιλιάδας, ο  Αχιλλέας σκοτώνεται από τον Πάρη καθώς το βέλος του δεύτερου βρίσκει την πτέρνα του Αχιλλέα, το μοναδικό αδύναμο σημείο του. Σύμφωνα με τον μύθο, η Θέτιδα, μια από τις Νηρηίδες και μητέρα του Αχιλλέα, όταν τον βουτούσε στα ύδατα της Στυγός για να τον κάνει αθάνατο τον κρατούσε από την πτέρνα, η οποία δεν μπήκε στο νερό και έτσι έγινε το μόνο τρωτό σημείο του ήρωα. Εκείνο το σημείο που ήταν ικανό να του επιφέρει τον θάνατο. 

Έκτοτε η  φράση «Αχίλλειος πτέρνα» χρησιμοποιείται μεταφορικά για να τονίσουμε το αδύναμο σημείο μας. Γενικά την χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να υποδείξουμε μια αδυναμία παρά την συνολική δύναμη, που μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη αποτυχία. 

Στην ασφάλεια για να υποδείξουμε την «Αχίλλειο πτέρνα», χρησιμοποιούμε έναν αγγλικό τεχνικό όρο. Πρόκειται για τον όρο S P o F, δηλαδή Single Point of Failure που  μεταφράζεται στα ελληνικά ως το μοναδικό σημείο αποτυχίας το οποίο μπορεί να επιφέρει ολική κατάρρευση ενός συστήματος.

Για να αποφύγουμε την κατάρρευση και να μην βρεθούμε στη δυσχερή αυτή θέση όπου οι απώλειες θα είναι ανυπολόγιστες για μια εταιρεία/οργανισμό, οι ειδικοί ελέγχοντας όλες ρις παραμέτρους, κάνουν εκτίμηση ρίσκου λειτουργίας και όταν εντοπίσουν το συγκεκριμένο σημείο S P o F, τότε προσπαθούν με πρόσθετα μέτρα να καλύψουν τυχόν ευπάθειες που μπορεί θα προκύψουν σε περίπτωση που όλα πάνε στραβά και το πρόβλημα που εντοπίζεται από τους ειδικούς- αυτό που στην καθομιλουμένη λέγεται ως μια στραβή στη βάρδια- γίνει πραγματικότητα.

Στη περίπτωση της τραγωδίας στα Τέμπη με την μετωπική σύγκρουση των δυο αμαξοστοιχιών, το SPoF ήταν ο ανθρώπινος παράγοντας – στην προκειμένη περίπτωση ο σταθμάρχης- που λειτουργούσε μια κρίσιμη υπηρεσία μόνος  του με στόχο να ελέγχει ότι αυτή κινείται σωστά και με βάση το πλαίσιο που έχει ορισθεί. Ο ανθρώπινος παράγοντας στις διασταυρώσεις, όπως προκύπτει από όσα λένε οι ειδικοί αλλά και από την κατάθεση του ίδιου, έδωσε το σήμα και  από εκείνη την στιγμή όλα ξεκίνησαν παίρνοντας λάθος πορεία και επιφέροντας τη σύγκρουση. 

Περίπου ένα χρόνο πριν, αυτό το σημείο ευπάθειας, το μοναδικό σημείο αποτυχίας, το είχαν εντοπίσει με σχετική έκθεση. Η άρνηση αντιμετώπισης του έστω και με πρόσθετα μέτρα έφερε την παραίτηση μεγαλοστελέχους του οργανισμού. Αναφέρομαι φυσικά στην παραίτηση του κυρίου Χρήστου Κατσιούλη, ο οποίος ήταν πρόεδρος της επιτροπής ETCS και παραιτήθηκε λόγω αδικαιολόγητων καθυστερήσεων, κακοδιαχείρισης συμβάσεων, αλλά κυρίως κρίσιμων ζητημάτων που άπτονται της ασφαλούς εκτέλεσης των σιδηροδρομικών δρομολογίων στις 27 Απριλίου του 2022.

Ένα χρόνο μετά, η ζημιά έγινε και μάλιστα με κόστος ανυπολόγιστο, καθώς μιλάμε για ανθρώπινες ζωές.

Το παραπάνω είναι μια οπτική της μετωπικής σύγκρουσης στα Τέμπη από πλευράς ασφαλείας. Εκεί δηλαδή που εκτιμάει κάποιος το ρίσκο, τις απειλές, τις πιθανές απώλειες και τις ζημιές. Διότι αυτό ακριβώς κάνει η ασφάλεια, προβλέπει εκ των προτέρων όλα αυτά και προσπαθεί να τα αποφύγει. 

Όταν λοιπόν μετά από σχετικές έρευνες ειδικών η απειλή εντοπίζεται, αναφέρεται και προσδιορίζεται ακόμα και ο αντίκτυπος της ευπάθειας αν γίνει πραγματικότητα το μοναδικό σημείο αποτυχίας και ουδείς μπορέσει να το αντιμετωπίσει, η εκαστοτε διοίκησης μιας εταιρείας/οργανισμού οφείλει να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε ακόμη κι αν συμβεί, να μπορέσει να εκτελεσθεί το πλάνο και να ξεπερασθεί το μοναδικό σημείο αποτυχίας χωρίς απώλειες. 

Σε περίπτωση που από την κεντρική διοίκηση δεν ορισθούν πρωτόκολλα και δικλείδες ασφαλείας προκειμένου να μπορούν να αντιμετωπισθούν οι συνέπειες ενός μοναδικού σημείου αποτυχίας, δεν έχει ευθύνη ούτε ο ειδικός ασφαλείας, ούτε ο συντελεστής που εκτελεί τις υπηρεσίες. Ευθύνη έχει καθόλα η διοίκηση μιας εταιρείας, όσο ψηλά και αν φτάνει.

Το ανθρώπινο λάθος είναι στατιστικά εξαιρετικά πιθανό να συμβεί. Είναι μέσα στο υπολογισμένο ρίσκο. Εκείνο που δεν μπορεί να γίνεται ανεκτό όμως είναι να ξέρεις το ρίσκο και να αδιαφορείς χωρίς να έχεις προνοήσει να το περιορίσεις. Δυστυχώς στη χώρας μας υπάρχει ένα γενικότερο θέμα με την κουλτούρα της ασφάλειας, καθώς κυριαρχεί η άποψη ότι δεν θα συμβεί σε μας.  Όμως, η ασφάλεια δεν είναι πολυτέλεια. Δεν είναι επιπρόσθετο κόστος που μπορεί να μειωθεί. Δεν είναι κάτι που θα το φτιάξεις μετά.

Η ασφάλεια δημιουργείται από την πρώτη ώρα ενός σχεδίου/ενός οργανισμού/μιας εταιρείας. Δημιουργείται από τα θεμέλια υλοποίησης, με κόστος μελετημένο και χωρίς περικοπές. Είναι ζωτικό κομμάτι σε κάθε πτυχή της ζωής μας, στην καθημερινότητα μας, σε ό,τι κάνουμε, σε ό,τι φτιάχνουμε, σε ό,τι λειτουργούμε. Ειδάλλως, όταν θα γίνει το κακό δεν θα υπάρχει τρόπος να επανορθώσεις ή θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό να επαναφέρεις τα πάντα σε ορθή κατάσταση.

Οπότε πέρα από την ευθύνη του χεριού που προκάλεσε το λάθος και είναι προφανώς μεγάλη, η ευθύνη της διοίκησης είναι πολύ μεγαλύτερη και ενίοτε και ποινικώς κολάσιμη.