Γιατί οι Ρώσοι θέλουν ακόμα να πολεμούν;

Από τη σκοπιά ενός Ρώσου στρατιώτη, ο πόλεμος στην Ουκρανία πρέπει να μοιάζει εφιαλτικός. Σε περισσότερο από ένα χρόνο μάχης έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί σχεδόν 200.000 Ρώσοι στρατιώτες, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, σε μία στρατιωτική επιχείρηση που έχει αποδειχθεί τόσο ανεπαρκής όσο και ελλιπώς εξοπλισμένη. Το ηθικό μεταφέρεται ότι είναι χαμηλό και τα παράπονα διευρυμένα. Και όμως, ένας σημαντικός αριθμός Ρώσων ανδρών εξακολουθεί να είναι πρόθυμος να πολεμήσει – για την ακρίβεια, περισσότεροι από ό,τι στις αρχές του πολέμου. Τι εξηγεί αυτή την ασυνέπεια;

Ένας προφανής λόγος είναι ο φόβος. Οι άνδρες που καλούνται στον στρατό δεν έχουν άλλη επιλογή από το να υπακούσουν, επειδή η εναντίωση στον πόλεμο έχει ουσιαστικά τεθεί εκτός νόμου. Σε ένα τέτοιο πιεστικό κλίμα, που τροφοδοτείται από μία απ’ άκρου εις άκρον προπαγάνδα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η δυσαρέσκεια μοιάζει ελάχιστη. Ωστόσο, ενώ ο φόβος και η καταστολή καθορίζουν την ανταπόκριση στον πόλεμο, αυτό δεν εξηγεί την ετοιμότητα – ακόμα και την προθυμία – ορισμένων Ρώσων ανδρών να υπηρετήσουν στο μέτωπο. Περίπου το 36% των Ρώσων ανδρών είναι ικανοποιημένοι με τη στρατολόγηση, με πιο υποστηρικτική την ηλικιακή ομάδα των ανδρών από 45 ετών και άνω.

Αυτό δεν είναι τυχαίο. Στις τρεις δεκαετίες από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι άνδρες αυτοί ήρθαν αντιμέτωποι με τη βιομηχανική κατάρρευση, την εξάλειψη εκατομμυρίων θέσεων εργασίας και τη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Ο πόλεμος υπόσχεται να αλλάξει αυτή την καθοδική πορεία, μεταμορφώνοντας τους ηττημένους των τελευταίων τριών δεκαετιών σε νέους ήρωες – ακόμα και ως νεκρούς ή τραυματίες. Για πολλούς Ρώσους άνδρες και τις οικογένειές τους, ο πόλεμος μπορεί να είναι φρίκη. Αλλά είναι επίσης και η τελευταία ευκαιρία να φτιάξουν τις ζωές τους.

Πρώτον, είναι τα χρήματα. Ο ομοσπονδιακός βασικός μισθός ενός στρατιώτη είναι περίπου 2.500 δολάρια τον μήνα, με καταβολή 39.000 δολ. για τραυματισμό και έως 65.000 δολ. σε περίπτωση θανάτου. Σε σύγκριση με έναν μέσο μηνιαίο μισθό των 545 δολαρίων είναι μία ελκυστική ανταμοιβή – και ακόμα περισσότερο για τα περίπου 15,3 εκατ. Ρώσων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

Αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα που προσφέρονται, επίσης. Για όσους επιστρέφουν από το μέτωπο, το κράτος υπόσχεται fast-track διορισμό στο δημόσιο, ασφάλεια υγείας, δωρεάν πρόσβαση στις δημόσιες μεταφορές, καθώς και δωρεάν πανεπιστημιακή εκπαίδευση και δωρεάν φαγητό στο σχολείο για τα παιδιά τους. Και για όσους ήταν φυλακισμένοι και εντάχθηκαν στην ιδιωτική στρατιωτική οργάνωση Wagner, το κράτος τους χορηγεί την ελευθερία τους.

Οι υποσχέσεις αυτές δεν εκπληρώνονται εντελώς, φυσικά. Πολλοί στρατιώτες δεν έχουν πληρωθεί πλήρως και οι γυναίκες τους παραπονιούνται συχνά σε δημόσια φόρουμ για μη καταβολή πληρωμών. Συνεντεύξεις με τρεις τραυματίες στρατιώτες και τις οικογένειές τους στο επικριτικό του Κρεμλίνου δίκτυο TV Rain, σκιαγράφησαν μία απελπιστική εικόνα της ζωής στο μέτωπο: χωρίς αμοιβή, χωρίς εκπαίδευση και με πλήθος απωλειών. Ακόμα και έτσι όμως, οι συνεντευξιαζόμενοι συνέχιζαν να θεωρούν δίκαιο τον πόλεμο και επιθυμούσαν να επιστρέψουν στο μέτωπο ή να συνδράμουν τις πολεμικές προσπάθειες ως εθελοντές.

Ένας άλλος πόλεμος δίνει την εξήγηση. Οι σημερινοί στρατιώτες ζουν στη σκιά της γενιάς που νίκησε στον πόλεμο κατά του ναζισμού. Στη λαϊκή κουλτούρα της Ρωσίας καμία τιμή δεν είναι μεγαλύτερη από το να είσαι βετεράνος του “Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου”, κάτι που κεφαλαιοποίησε το καθεστώς παρουσιάζοντας τον σημερινό πόλεμο ως ένα είδος ιστορικής αναπαράστασης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η συνένωση αυτή είναι ξεκάθαρο ότι λειτουργεί. Όπως έγραψε ένας στρατιώτης στο Telegram τον Φεβρουάριο, ο πόλεμος παρέχει “την αίσθηση του ανήκειν στο υπέρτατο ανδρικό εγχείρημα, στο εγχείρημα της υπεράσπισης της πατρίδας μας”.

Η φράση είναι αποκαλυπτική. Επιτρέποντας στους άνδρες να ξεφύγουν από τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής – με τους χαμηλούς μισθούς και τις συνήθεις απογοητεύσεις – ο πόλεμος προσφέρει μία αποκατάσταση της ανδρικής αυτοεκτίμησης. Αυτοί οι άντρες, επιτέλους, έχουν σημασία. (Για τις γυναίκες, που υποφέρουν από τις συνέπειες του πολέμου, είναι πιο απογοητευτικό – αλλά παρά τις δυσκολίες πολλές κατανοούν και υποστηρίζουν την απόφαση των ανδρών να υπηρετήσουν). Τα αισθήματα κατωτερότητας επίσης παραμερίζονται στην αδελφική ατμόσφαιρα του μετώπου. “Δεν έχει σημασία ποιος είσαι, πώς μοιάζεις”, όπως το έθεσε ένας στρατιώτης. Στην αλληλεγγύη της ζωής στη μάχη εξαλείφονται πολλές από τις διακρίσεις που έχει η ζωή των πολιτών. Ο πόλεμος εξισώνει.

Αυτό σίγουρα εξηγεί τη γοητεία που ασκεί σε άτομα από κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Ενώ ορισμένες από τις μεσαίες και ανώτερες αστικές τάξεις έχουν εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για τον πόλεμο μεταναστεύοντας, τα φτωχότερα τμήματα της ρωσικής κοινωνίας βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά. Δυσπιστία προς τους πλούσιους, πεποίθηση ότι οι κυρώσεις στην πραγματικότητα ενισχύουν την οικονομία και περιφρόνηση για τους μετανάστες, όλα επικυρώνονται στην ταξική εμπειρία της σύγκρουσης. Συμμετέχοντας στον πόλεμο, εκατομμύρια Ρώσοι στα κατώτερα επίπεδα της κοινωνικής κλίμακας μπορούν να αναδειχθούν ως αληθινοί ήρωες της χώρας, έτοιμοι για την απόλυτη θυσία. Ο κίνδυνος μπορεί να είναι θανάσιμος και η οικονομική ανταμοιβή αβέβαιη. Αλλά η ευκαιρία ανέλιξης σε υπόληψη και σεβασμό κάνει την προσπάθεια να αξίζει τον κόπο.

Μια τέτοια υποστήριξη, φυσικά, είναι σχετική. Όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, οδηγώντας σε περισσότερα θύματα, απώλειες και αθετημένες υποσχέσεις, τόσο πιο δύσκολη μπορεί να γίνει η διατήρηση τέτοιων επιπέδων αποδοχής. Αλλά και πάλι, μπορεί και όχι. Ο συλλογικός συναισθηματικός αναβρασμός θα μπορούσε να εμβαθύνει την αίσθηση ότι ο πόλεμος πρέπει να κερδηθεί, πάση θυσία. Ελλείψει εναλλακτικού οράματος για το μέλλον, ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πόλεμος του θα συνεχίσουν να κυριαρχούν.

* Η Marlene Laruelle είναι διευθύντρια του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών, Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο George Washington, στο οποίο ο Ivan Grek είναι αναπληρωτής διευθυντής του Ρωσικού Προγράμματος.