Ο Μακρόν, η Κίνα και το μέλλον της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ

Alexander Brotman
Geopolitical Monitor 

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ολοκλήρωσε πρόσφατα μια κρατική επίσκεψη στην Κίνα μαζί με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για να συζητήσουν τις σχέσεις ΕΕ-Κίνας και τον ρόλο της Κίνας στον πόλεμο στην Ουκρανία. Το ταξίδι προσέφερε αξιοσημείωτες πληροφορίες για το πώς ο Μακρόν βλέπει την ΕΕ ως γεωπολιτικό παράγοντα σε μια ανανεωμένη εποχή ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου. Σημειωτέον, το ταξίδι του πραγματοποιήθηκε επίσης αφότου η πρόεδρος της Ταϊβάν Τσάι Ινγκ-Γουέν ταξίδεψε στην Κεντρική Αμερική και την Καλιφόρνια για να συναντηθεί με τον πρόεδρο της Βουλής των ΗΠΑ Κέβιν Μακάρθι και μια δικομματική αντιπροσωπεία του Κογκρέσου. Μετά την αποχώρηση του Μακρόν από την Κίνα, οι Κινέζοι ξεκίνησαν τρεις ημέρες στρατιωτικών ασκήσεων με πραγματικά πυρά, σηματοδοτώντας την αυξανόμενη ένταση στα στενά της Ταϊβάν που πρόκειται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια.

Ενώ η φον ντερ Λάιεν έκανε πιο κατηγορηματικά σχόλια προς την Κίνα, ο Μακρόν ήταν πρόθυμος να δώσει έναν πιο συμβιβαστικό τόνο. Σε μια συνέντευξη του στο Politico Europe, ο Γάλλος πρόεδρος προώθησε τη μακροχρόνια πίστη του στη στρατηγική αυτονομία και μίλησε για την ανάγκη η Ευρώπη να μην είναι «οπαδός της Αμερικής», βαδίζοντας τυφλά σε κρίσεις που δεν είναι δικές της. Για τον Μακρόν, αυτό περιλαμβάνει την Ταϊβάν, ένα ζήτημα που πιστεύει ότι δεν είναι προς τα βασικά συμφέροντα ασφάλειας της Ευρώπης και το οποίο έχει πέσει θύμα μιας εχθρικής ατζέντας των ΗΠΑ προς την Κίνα που αυξάνει μόνο τον κίνδυνο λανθασμένου υπολογισμού και υπερβολικής αντίδρασης. Σε απάντηση στα σχόλια του Μακρόν, κορυφαίοι Ρεπουμπλικάνοι της Βουλής επέκριναν την «προδοσία» του Γάλλου προέδρου προς την Ταϊβάν, με τον βουλευτή Μάικ Γκάλαχερ, πρόεδρο της Επιλεγμένης Επιτροπής της Βουλής για την Κίνα, να φτάνει στο σημείο να χαρακτηρίζει τα σχόλιά του «ντροπιαστικά, επαίσχυντα και γεωπολιτικά αφελή». Η Ουάσιγκτον και το Παρίσι έχουν συγκρουστεί στο παρελθόν για ευαίσθητα γεωπολιτικά ζητήματα, κυρίως για την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Από την οπτική της Ουάσιγκτον, η στρατηγική αυτονομία αποδυναμώνει περαιτέρω, αντί να ενισχύει την αποφασιστικότητα της ΕΕ όσον αφορά την αντιμετώπιση της Κίνας, προκαλώντας περιττές πιέσεις στη δυτική συμμαχία.

Η Γαλλία πάντα επιζητούσε έναν βαθμό ανεξαρτησίας από την Ουάσιγκτον και δομές εξουσίας όπως το ΝΑΤΟ που θεωρεί ότι επηρεάζονται αδικαιολόγητα από τα αμερικανικά συμφέροντα σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά στρατηγικά συμφέροντα. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ του εναγκαλισμού της στρατηγικής αυτονομίας και της οικοδόμησης της ΕΕ σε μια «τρίτη υπερδύναμη», σύμφωνα με τα λόγια του Μακρόν. Η Γαλλία έχει στην πραγματικότητα ελάχιστη δύναμη να προβάλει στον Ινδο-Ειρηνικό και η Ουάσιγκτον οικοδομεί και ενισχύει γρήγορα τις συνεργασίες της με κράτη όπως οι Φιλιππίνες, φιλοξενώντας πρόσφατα τις μεγαλύτερες κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τη Μανίλα. Η Ουάσιγκτον παραμένει ο διαμεσολαβητής ισχύος, αλλά η Γαλλία απέχει πολύ από το να καταστρέψει τις φιλοδοξίες της στην περιοχή. Ομοίως, το Παρίσι δεν είναι «δεσμευμένο να εγκαταλείψει τα δημοκρατικά έθνη υπέρ ενός βάναυσου κομμουνιστικού καθεστώτος», όπως πρότεινε ο βουλευτής Κρις Σμιθ, πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Κογκρέσου για την Κίνα. Είναι σημαντικό για την Ουάσιγκτον και το Παρίσι να διατηρήσουν τους στενούς πολιτικούς δεσμούς και τους δεσμούς ασφαλείας, και οι πολιτικοί των ΗΠΑ θα πρέπει να είναι τυχεροί που ο Μακρόν είναι στην εξουσία και όχι ένας από τους αντιπάλους του που ανήκουν στην ακροαριστερά ή ακροδεξιά και που θα ήταν ακόμη πιο εχθρικοί προς την ΗΠΑ και ΝΑΤΟ.

Για τη Γαλλία και πολλά άλλα κράτη της ΕΕ, η Κίνα δεν είναι ακόμη ο οικονομικός και στρατιωτικός μπαμπούλας που έχει γίνει για τις ΗΠΑ. Η Κίνα θεωρείται σίγουρα απειλή και γεωστρατηγικός ανταγωνιστής, αλλά η υποστήριξη προς την Ταϊβάν δεν αξίζει ακόμη να διακινδυνεύσει τους σπόρους μιας γόνιμης οικονομικής σχέσης που θα μπορούσε να χτιστεί με την ΕΕ.  Σε παρόμοιο πνεύμα με τις ΗΠΑ, όπως αποκάλυψε η σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι αναμφισβήτητα τα μικρότερα κράτη πρώτης γραμμής της Ευρώπης, όπως η Λιθουανία, που είναι πιο πιθανό να βρουν κοινή αιτία με την Ταϊβάν υποστηρίζοντας τον αγώνα της ενάντια στις επιθετικές και αλυτρωτικές τάσεις του πολύ μεγαλύτερου γείτονά της. Για τη Γαλλία και τη Γερμανία, η σχέση με την Κίνα αφορά σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά, ενώ για τη Λιθουανία, αφορά την ασφάλεια και τις αρχές της διεθνούς τάξης πάνω από την επιθυμία να επιδιώξουν οικονομικές ευκαιρίες με κάθε κόστος. Επομένως, η στρατηγική αυτονομία απαιτεί τον επιτυχημένο συνδυασμό ισχύος και αρχών, κάτι από το οποίο η Γαλλία και η Γερμανία είναι πιο διαλλακτικές λόγω των πολλών χρόνων φλερτ ή ακόμα και κατευνασμού με τη Ρωσία χωρίς να σταθμίζουν το πλήρες κόστος ασφάλειας για τους γείτονές τους στην Ευρώπη. Το παράδοξο είναι ότι ο αγώνας για στρατηγική αυτονομία δεν βρίσκεται αναμφισβήτητα στα παλαιότερα και πιο ισχυρά κράτη μέλη της ΕΕ, όπως η Γαλλία, αλλά στα νεότερα και πιο ευάλωτα κράτη μέλη της, όπως τα έθνη της Βαλτικής, όπου η ιστορία είναι πάντα παρούσα  στο ρόλο πυξίδας για τις τρέχουσες κρίσεις.

Ενισχύοντας τις αμυντικές τους δαπάνες και προτείνοντας το κοινό σχέδιο προμήθειας πυρομαχικών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, τα κράτη της Βαλτικής κάνουν απτά βήματα προς τη στρατηγική αυτονομία, ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν τους δεσμούς τους με τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Κράτη όπως η Πολωνία, η Τσεχία και τα έθνη της Βαλτικής πιστεύουν ότι η αμερικανική παρουσία στην Ευρώπη είναι απαραίτητη και δεν πρέπει να αντικαταστήσει την ανάγκη να αυξήσουν και τις δικές τους αμυντικές δαπάνες, ώστε να μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικοί εταίροι στη διατλαντική συμμαχία. Αυτή είναι η ιδανική δυαδικότητα της στρατηγικής αυτονομίας, που συγκεντρώνει στρατιωτικούς πόρους ανεξάρτητους από την Ουάσιγκτον αλλά ενώνει την Ουάσιγκτον για να αντισταθεί τόσο στη ρωσική όσο και στην κινεζική επιθετικότητα.

Κατά την αντιμετώπιση της Κίνας και την προσπάθεια να γίνει η ΕΕ μια «τρίτη υπερδύναμη», ο Μακρόν βλέπει την Ευρώπη να έχει μια κληρονομική παράδοση στη διαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης και την άσκηση επιρροής με τους δικούς της όρους. Ο Μακρόν δεν επιθυμεί η ΕΕ να γίνει πιόνι στον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, και αυτή είναι μια αξιοθαύμαστη και απολύτως δικαιολογημένη θέση για ένα οικονομικό μπλοκ του μεγέθους του. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποκαλύψει έναν βαθμό ηθικής αδυναμίας στα μεγαλύτερα κράτη μέλη του μπλοκ όπως η Γαλλία, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τη στρατηγική βεβαιότητα που υπάρχει σε μικρότερα κράτη μέλη όπως η Εσθονία και η Λιθουανία. Για να μπορέσει η Γαλλία να ηγηθεί αποτελεσματικά στη στρατηγική αυτονομία, πρέπει να επιτραπεί σε όλη την Ευρώπη να συμμετάσχει, χωρίς άλλο περιθώριο για την περιθωριοποίηση των κρατών πρώτης γραμμής της ΕΕ. Στρατηγική αυτονομία σημαίνει επίσης αναγνώριση ότι η Γαλλία, παρά τη μακρά ιστορία της, δεν μιλά για ολόκληρη την ΕΕ, κάτι που συχνά τονίζουν τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία. Η μεγαλοπρέπεια δεν υποκαθιστά την προνοητικότητα και μόνο με την αξιοποίηση του τεράστιου φάσματος των ιστορικών αναμνήσεων της Ευρώπης μπορεί η στρατηγική αυτονομία να υπηρετήσει τόσο τις αρχές της ΕΕ όσο και την ορμή της για ισχύ ως τρομερός γεωπολιτικός παράγοντας.