9 Μαΐου: Η «γενέθλια» ημέρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Διακήρυξη Σουμάν
Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης
Η 9η Μαΐου κάθε έτους έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως η «Ημέρα της Ευρώπης»,[i] πραγματοποιώντας πληθώρα εκδηλώσεων [ii] με σκοπό τον εορτασμό της ειρήνης και της ενότητας μεταξύ των κρατών της γηραιάς ηπείρου.
Οι εν λόγω εκδηλώσεις περιλαμβάνουν μία σειρά διαδικτυακών δραστηριοτήτων και δραστηριοτήτων φυσικής παρουσίας, μέσω των οποίων δίνεται στους συμμετέχοντες η ευκαιρία να επισκεφτούν τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, [iii]το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ,iv την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, [v] το Δικαστήριο της ΕΕ,[vi ] την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα,[vii] το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, [viii] την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης,[ix] την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, [x] την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών [xi] και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων [xii] ώστε να γνωρίσουν τον τρόπο λειτουργίας αυτών, τις ακολουθούμενες διαδικασίες και τις εφαρμοζόμενες πολιτικές της ΕΕ. [xiii]
Ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση επέλεξε τη συγκεκριμένη ημερομηνία ως ημερομηνία για τον εορτασμό των «γενεθλίων» της είναι ότι στις 9 Μαΐου 1950 ο Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ρομπέρ Σουμάν [xiv] (Robert Schuman) εξέδωσε την ομώνυμη Διακήρυξη Σουμάν, [xv] με την οποία πρότεινε τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) η οποία έμελε να εξελιχτεί στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το «Σχέδιο Σουμάν» το οποίο παρουσίασε κατά τη διακήρυξή του ήταν προϊόν συνεργασίας με τον ομοεθνή του Ζαν Μονέ [xvi] (Jean Monnet) και προέβλεπε τον κοινό έλεγχο της παραγωγής του άνθρακα και χάλυβα, δύο από τις βασικότερες πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στην αμυντική βιομηχανία, με σκοπό να καταστεί αδύνατη η μελλοντική κήρυξη πολέμου από ένα ευρωπαϊκό κράτος σε άλλο.Η Διακήρυξη Σουμάν αποτελούσε ένα κείμενο στρατηγικού χαρακτήρα, καθώς παρείχε ένα ξεκάθαρο όραμα συνδέοντας τον τελικό στόχο (end), με τους τρόπους (ways) και τα μέσα (means) επίτευξής του. [xvii] Σύμφωνα δε με την επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα σημαντικότερα αποσπάσματα της εν λόγω Διακήρυξης τα οποία αντιπροσωπεύουν τον τρόπο σκέψης αλλά και το όραμα του Γάλλου πρωτεργάτη είναι τα ακόλουθα:
-
«Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν».
-
«Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό οικοδόμημα: θα διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη».
-
«Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα … θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί μακρόν ασχολούνταν με την κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν σχεδόν μονίμως τα θύματα».
Η δημιουργία της ΕΚΑΧ – σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Λυμπερόπουλο – αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της νεολειτουργικής προσέγγισης που περιγράφει ο Ernst Haas στο «The Uniting of Europe, Political, Social and Economic Forces 1950-1967» και η οποία αφορά τον τρόπο επίτευξης της ολοκλήρωσης (integration), δηλαδή αυτό που ο David Mitrany περιγράφει στο «A Working Peace System» ως τη δημιουργία σχέσεων συνεργασίας η οποία εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα των κρατών. [xviii]
Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η σταδιακή υπαγωγή των οικονομικών και τεχνικών αρμοδιοτήτων των κρατών-μελών ενός οργανισμού στα θεσμικά όργανα αυτού, καθώς και η σταδιακή απαλλοτρίωση μικρών κομματιών της εθνικής τους κυριαρχίας θα οδηγήσει τα κράτη-μέλη στη δημιουργία μιας νέας πολιτικής οντότητας – όπως είναι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση – οι αρμοδιότητες της οποίας θα επικαλύπτουν τις αντίστοιχες εθνικές [.xix]
Όσον αφορά τη μετεξέλιξη της ΕΚΑΧ στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, αξίζει να επισημανθεί ότι το προαναφερθέν όραμα των δύο ανδρών πήρε «σάρκα και οστά» περίπου ένα έτος αργότερα στις 18 Απριλίου 1951, ημερομηνία κατά την οποία η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο υπέγραψαν τη Συνθήκη των Παρισίων, [xx] σύμφωνα με την οποία ιδρύθηκε η ΕΚΑΧ.
Στις 25 Μαρτίου 1957 με την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, [xxi] η ΕΚΑΧ μετασχηματίστηκε σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) επιτρέποντας την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, με τη δημιουργία μίας κοινής αγοράς.
Στις 7 Φεβρουαρίου 1992 υπογράφηκε στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση [xxii] (ΣΕΕ), σύμφωνα με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ενοποίησε τις προηγούμενες συνθήκες, θεσπίζοντας Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) και προωθώντας τη συνεργασία στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων των κρατών-μελών.
Στις 26 Φεβρουαρίου 2001 – περίπου μία δεκαετία αργότερα – υπογράφηκε η Συνθήκη της Νίκαιας, [xxiii] η οποία όχι μόνο βελτίωσε την αποτελεσματικότητα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, αλλά προετοίμασε και τη διεύρυνσή της.
Τέλος, στις 13 Δεκεμβρίου 2007 υπεγράφη στη Λισαβόνα η ομώνυμη συνθήκη γνωστή και ως Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), [xxiv] η οποία προσέδωσε στην ΕΕ πλήρη «νομική προσωπικότητα», αποσαφήνισε τις αρμοδιότητές της, ενίσχυσε τη Δημοκρατία και την προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καθόρισε ένα νέο θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, τον Αντιπρόεδρο της Επιτροπής/Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (ΑΕ/ΥΕ), το Συμβούλιο της ΕΕ, την Επιτροπή της ΕΕ, το Δικαστήριο της ΕΕ και τη χάραξη Πολιτικών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελείται σήμερα από ένα σύνολο 27 κρατών-μελών [xxv] τα οποία εντάχθηκαν σταδιακά σε αυτή μέσα από 8 διαδοχικές (1973, 1981, 1986, 1990, 1995, 2004, 2007, 2013) διευρύνσεις, ακολουθώντας τη σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία της προσχώρησης, [xxvi] ενώ στις 31 Ιανουαρίου 2020 τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου (BREXIT). [xxvii] Το Μαυροβούνιο, η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία, η Σερβία, η Τουρκία και μόλις πρόσφατα [xxviii ]η Ουκρανία και η Μολδαβία απέκτησαν το καθεστώς «υποψήφιας χώρας», ενώ η Βοσνία & Ερζεγοβίνη, το Κόσσοβο και η Γεωργία έχουν χαρακτηριστεί ως «δυνάμει υποψήφιες χώρες». [xxix]
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των εναπομεινάντων ευρωπαϊκών κρατών που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιθυμούν να ενταχθούν σε αυτήν, καθώς μέσα από τη συμμετοχή τους αυτήν εξασφαλίζουν ένα «προστατευτικό δίχτυ» σε μία πληθώρα τομέων, όπως η οικονομία, η γεωργία, η άμυνα, το εμπόριο, κά. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει από μόνο του τη σημασία του εν λόγω Οργανισμού, ο οποίος έχει καταφέρει όχι μόνο να αναπτύξει ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών του αλλά και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο, δικαιώνοντας με τον καλύτερο τρόπο τους εμπνευστές της.
Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι δεν υπήρξαν στο παρελθόν ή δεν θα υπάρξουν στο μέλλον διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών ή ακόμα και κάποια απομάκρυνση, όπως έπραξε το Ηνωμένο Βασίλειο. Το γεγονός αυτό όμως δεν ακυρώνει σε καμία περίπτωση όλα όσα έχει πετύχει η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα, με σημαντικότερο επίτευγμά τη δημιουργία κλίματος συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών και την επίλυση των διαφορών μέσω του διαλόγου, κάνοντας πράξη το αρχαίο ρητό «ισχύς εν τη ενώσει».
Το διαρκώς μεταβαλλόμενο, εξαιρετικά πολύπλοκο και γεμάτο προκλήσεις περιβάλλον στο οποίο ζούμε, καθιστά τη συνεργασία μεταξύ των κρατών – τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο – πιο απαραίτητη από ποτέ, αναδεικνύοντας την αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και την ανάγκη όχι μόνο διεύρυνσης αλλά και εμβάθυνσης των σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών της. Όπως είπε και ο Ζαν Μονέ: «Συνεχίστε, συνεχίστε, δεν υπάρχει άλλο μέλλον για τους λαούς της Ευρώπης εκτός από την ένωση».
i Ευρωπαϊκή Ένωση. «Ημέρα της Ευρώπης». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/symbols/europe-day_el (04/05/2023).
ii Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Ημέρα της Ευρώπης 2023: εορτασμός της ευρωπαϊκής ενότητας». 27 Απριλίου 2023 (Δελτίο Τύπου). https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_23_2262 (04/05/2023).
iii Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Πάρτε μέρος στην Ημέρα της Ευρώπης 2023». https://www.europarl.europa.eu/europe-day/el/ (04/05/2023).
iv Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. «Ημέρα της Ευρώπης 2023». https://www.consilium.europa.eu/el/events/europe-day-2023/ (04/05/2023).
v Ευρωπαϊκή Ένωση. «Ημέρα ελεύθερης προσέλευσης του κοινού στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Σάββατο, 6 Μαΐου». https://europeday.europa.eu/european-commission-2023_el (04/05/2023).
vi Court of Justice of the European Union. «The Court Opens its Doors». https://curia.europa.eu/jpo/index_en.html (04/05/2023).
vii Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. «Στο επίκεντρο». https://www.ecb.europa.eu/home/html/index.el.html (04/05/2023).
viii Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. «Τελευταία νέα». https://www.eca.europa.eu/el (04/05/2023).
ix European Union External Action. «Let’s celebrate Europe Day». https://www.eeas.europa.eu/eeas/europe-day-2023_en (04/05/2023).
x European Economic and Social Committee. «EU Open Day at the European Institutions». https://www.eesc.europa.eu/en/agenda/our-events/events/eu-open-day-european-institutions (04/05/2023).
xi European Committee of the Regions. «Europe Day». https://cor.europa.eu/en/engage/Pages/europe-day.aspx (04/05/2023).
xii European Investment Bank. «The EIB and Europe Day 2023». https://www.eib.org/en/events/eib-europe-day-2023 (04/05/2023).
xiii Ευρωπαϊκή Ένωση. «Καλώς ήρθατε στην #EuropeDay». https://europeday.europa.eu/index_el (04/05/2023).
xiv Ευρωπαϊκή Ένωση. «Ρομπέρ Σουμάν: ο αρχιτέκτονας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/eu-pioneers/robert-schuman_el (04/05/2023).
xv Ευρωπαϊκή Ένωση. «Διακήρυξη Σουμάν – Μάιος 1950». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59/schuman-declaration-may-1950_el (04/05/2023).
xvi Ευρωπαϊκή Ένωση. «Ζαν Μονέ: η ενοποιητική δύναμη πίσω από τη γέννηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/eu-pioneers/jean-monnet_el (04/05/2023).
xvii Κουκάκης Γεώργιος. «Ομιλίες που άλλαξαν τον κόσμο». Περιοδικό e-Άλληλον, Τεύχος 7 (Σεπτέμβριος 2022), σσ. 7-8. https://allilonnet.com/3d-flip-book/allilon-magazine-issue-7/ (04/05/2023).
xviii Λυμπερόπουλος Κωνσταντίνος. «Διεθνείς Σχέσεις: Η Αγγλοσαξονική Σκέψη». Παπαζήση, Αθήνα, 2006, σ. 161.
xix Λυμπερόπουλος Κωνσταντίνος. «Διεθνείς Σχέσεις: Η Αγγλοσαξονική Σκέψη». Παπαζήση, Αθήνα, 2006, σσ. 165-166.
xx Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. «Συνθήκη της Ρώμης (ΕΟΚ)». https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=legissum:xy0023 (26/06/2022).
xxi Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. «Document 11957E/TXT, Treaty establishing the European Economic Community». https://eur-lex.europa.eu/eli/treaty/teec/sign (26/06/2022).
xxii Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. «Συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση». https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=legissum:xy0026 (26/06/2022).
xxiii Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Οι ιδρυτικές Συνθήκες». https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/1/the-first-treaties (26/06/2022).
xxiv Οπ.π.
xxv Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. «Προφίλ ανά χώρα». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/country-profiles_el?page=1 (26/06/2022).
xxvi Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. «Προσχώρηση στην ΕΕ». https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/joining-eu_el (26/06/2022).
xxvii Κουκάκης Γεώργιος. «BREXIT: Δύο χρόνια μετά τη «μεγάλη έξοδο» του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ». Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 31 Ιανουαρίου 2022. https://kedisa.gr/brexit-dyo-chronia-meta-ti-megali-eksodo-tou-inomenou-vasileiou-apo-tin-ee/ (26/06/2022).
xxviii Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. «Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την Ουκρανία, τις αιτήσεις προσχώρησης της Ουκρανίας, της Δημοκρατίας της Μολδαβίας και της Γεωργίας, τα Δυτικά Βαλκάνια και τις εξωτερικές σχέσεις, 23 Ιουνίου 2022». 23 Ιουνίου 2022. https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/06/23/european-council-conclusions-on-ukraine-the-membership-applications-of-ukraine-the-republic-of-moldova-and-georgia-western-balkans-and-external-relations-23-june-2022/ (26/06/2022).
xxix Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου.
Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη στήλη του κυρίου Κουκάκη στη Huffpost Greece
