Η συμβολή του “i-voting” στην ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών

Γράφει ο Σάββας Ασικίδης

Το δημοκρατικό πολίτευμα αποτελεί έναν από τους ιδανικότερους τρόπους διακυβέρνησης, καθώς, μεταξύ άλλων, διασφαλίζει την ισότητα, την ισονομία και την ελευθερία των πολιτών. Θεμέλιος λίθος του εν λόγω πολιτεύματος είναι η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, με τον λαό να αποτελεί την μόνη πηγή εξουσίας. Η βούληση του λαού εκφράζεται μέσα από την άσκηση του δικαιώματος της ψήφου για την εκλογή εκπροσώπων στα διάφορα τοπικά ή εθνικά όργανα, αλλά και για την λήψη σημαντικών αποφάσεων σε κρίσιμα ζητήματα μέσα από διαδικασίες, όπως τα δημοψηφίσματα.

 Στην σύγχρονη εποχή, ωστόσο, παρά την αναγκαιότητα της συμμετοχής σε όλες αυτές τις δημοκρατικές διαδικασίες, παρατηρείται έντονα η τάση της πολιτικής αποστασιοποίησης των πολιτών και της αποχής από τα πολιτικά δρώμενα. Στην προσπάθεια τους να αμβλύνουν αυτά τα φαινόμενα, ορισμένα κράτη έχουν αναπτύξει διάφορες μεθόδους προκειμένου να ενισχύσουν την συμμετοχή των πολιτών τους σε αυτές τις διαδικασίες, αλλά και να καταστήσουν πολύ ευκολότερη την εκλογική διαδικασία. Ανάμεσα σε αυτές τις μεθόδους συγκαταλέγεται και η χρήση του συστήματος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, γνωστού και ως “e-voting”. Με τον όρο της “ηλεκτρονικής ψηφοφορίας” αναφερόμαστε στην διεξαγωγή μιας ψηφοφορίας μέσα από την χρήση διαφορων ηλεκτρονικών μέσων, όπως για παράδειγμα του διαδικτύου (i-voting), των ιδιωτικών ηλεκτρονικών υπολογιστών των πολιτών, των αυτόματων μηχανών εντός των εκλογικών κέντρων (AVM’s) κτλ. Τα τελευταία χρόνια, η ιδέα του “e-voting”, και συγκεκριμένα της διαδικτυακής ψήφου, έχει αρχίσει να εξαπλώνεται στην υφήλιο, με αρκετά κράτη να προχωρούν στην υιοθέτηση τέτοιων τακτικών προκειμένου να αυξήσουν την συμμετοχή των πολιτών, αλλά και να κάνουν ευκολότερο το σύνολο των εκλογικών διαδικασιών. Καταφέρνουν, όμως, να επιτύχουν τον σκοπό τους με αυτές τις μεθόδους; Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά σε μια από τις πρωτοπόρους της εισαγωγής του “e-voting”, αλλά και του “i-voting”, η οποία δεν είναι άλλη από την Εσθονία.

Ήδη από τις αρχές της νέας χιλιετίας, η ιδέα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας άρχισε να συζητείται μέσα στα σύνορα της μικρής αυτής ευρωπαϊκής χώρας. Ακολούθως, μέσα στα επόμενα χρόνια, τα όργανα του εσθονικού κράτους προχώρησαν στην εξασφάλιση και την δημιουργία όλων των απαραίτητων προϋποθέσεων για την εκπλήρωση αυτής της ιδέας. Έτσι, λοιπόν, μετα την ανάπτυξη της νομοθετικής βάσης, αλλά και του προγράμματος που θα εκτελούσε την ηλεκτρονική ψηφοφορία, επιτράπηκε η εισαγωγή της “ιντερνετικής” ψήφου στην διαδικασία των εσθονικών τοπικών εκλογών του 2005. Σύμφωνα με τις επίσημες μετρήσεις, από τους 1.059.292 ψηφοφόρους, ψήφισαν μόλις οι 502.479, με τους 9.317 εξ’ αυτών να καταθέτουν την ψήφο τους μέσω του διαδικτύου (περίπου το 1,87% του συνόλου). Ακολούθως, η δυνατότητα της “ιντερνετικής” ψήφου δόθηκε και στις εθνικές εκλογές του 2007, με τις 30.275 από τις, συνολικά, 555.463 να προέρχονται από τα ηλεκτρονικά μέσα -περίπου το 5,5% του συνόλου -.

Προκειμένου να καταγραφούν και να μελετηθούν τα αποτελέσματα της εισαγωγής των ηλεκτρονικών μέσων στην διενέργεια των εκλογικών διαδικασιών, πραγματοποιήθηκαν ορισμένες έρευνες μετά το πέρας κάθε εκλογικής αναμέτρησης. Σε κάθε μια από αυτές τις έρευνες, συμμετείχαν περίπου 1.000 άτομα που είχαν την δυνατότητα ψήφου. Το κύριο συμπέρασμα των δυο αυτών ερευνών ήταν πως ουσιαστικά το “i-voting” δεν μετέβαλε την εκλογική συμπεριφορά των ατόμων που δεν επιθυμούσαν να συμμετέχουν στην εκλογική διαδικασία. Το γεγονός αυτό επαληθεύτηκε και από την ίδια την ιστορία, καθώς ρίχνοντας μια ματιά στα ποσοστά συμμετοχής των ψηφοφόρων στις εθνικές εκλογές της Εσθονίας τα τελευταία 30 χρόνια, θα δούμε πως δεν υπήρξε σημαντική μεταβολή.

Συγκεκριμένα, στις εκλογές που διενεργήθηκαν το 1995 και το 1999, τα ποσοστά συμμετοχής άγγιζαν το 69,06% και το 57,43% αντίστοιχα. Ακολούθως, στις εκλογές του 2003, αλλά και στο δημοψήφισμα του ίδιου έτους, η συμμετοχή των ψηφοφόρων έφτασε το 58,24% και το 64,06% αντίστοιχα. Στην συνέχεια, στην εκλογική αναμέτρηση του 2007, στην οποία είχαμε και την παράλληλη χρήση της διαδικτυακής ψήφου, το ποσοστό συμμετοχής των ψηφοφόρων ανήλθε στο 61%. Έκτοτε, τα ποσοστά συμμετοχής σε όλες τις εθνικές εκλογές μέχρι και σήμερα κυμαίνονται μεταξύ του 63 και 64%. Έτσι, παρατηρήθηκε μια μικρή αύξηση περίπου 5 και 6 μονάδων, η οποία, ωστόσο, δεν μπορεί να αποδοθεί αυτή καθε αυτή στην χρήση του “i-voting”. Παράλληλα, ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα ποσοστά συμμετοχής των Εσθονών ψηφοφόρων στις ευρωεκλογές του 2019, τα οποία είναι μειωμένα κατά, σχεδόν, 25 μονάδες (μόλις 37,6%) από τα αντιστοιχα των εθνικών εκλογών, γεγονός που αποδεικνύει πως η χρήση της ιντερνετικής ψήφου δεν είναι από μόνη της ικανή να μεταβάλει σημαντικά τα ποσοστά συμμετοχής των εκλογέων.

Παρόλα αυτά, το μεγάλο προτέρημα εντοπίζεται στο γεγονός πως προσέφερε την δυνατότητα της ψήφου από απόσταση σε όσους επιθυμούσαν να ψηφίσουν, αλλά δεν μπορούσαν να μεταβούν στα εκλογικά κέντρα για οποιοδήποτε λόγο. Δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως αρκετοί άνθρωποι ενδεχομένως λόγω της εργασίας τους, λόγω της διαμονής τους μακριά από τον τόπο καταγωγής τους ή την χώρα τους, αλλά και ίσως λόγω κάποιου προβλήματος υγείας, δεν μπορούν να προσέλθουν στις κάλπες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η χρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών μέσων και, συγκεκριμένα, της ιντερνετικής ψήφου, είναι ικανή να συμβάλλει στην εκπλήρωση της καθολικότητας της ψηφοφορίας, διευκολύνοντας την συμμετοχή όλων των ανθρώπων στις εκλογικές διαδικασίες.

Στην χώρα μας, μέχρι στιγμής, η δυνατότητα της διαδικτυακής ψήφου παρέχεται μόνο στα Ελληνικά Πανεπιστήμια μέσω του συστήματος “Ζευς”. Το εν λόγω σύστημα παρουσιάστηκε το 2012 ως μια λύση στα βίαια φαινόμενα και τα επεισόδια που εκδηλώνονταν για αρκετά χρόνια στα Πανεπιστήμια της χώρας κατά τις περιόδους των φοιτητικών εκλογών. Το “Ζευς” κατάφερε να παρέχει την δυνατότητα της εξ αποστάσεως ψήφου, εξασφαλίζοντας παράλληλα το αδιάβλητο της διαδικασίας, αλλά και την μυστικότητα της ψήφου. Βέβαια, η χρήση ενός τέτοιου προγράμματος στην κλιμακα εθνικών ή και τοπικων εκλογών απαιτεί κάποιες προϋποθέσεις για να είναι προστατευμένη από τον κίνδυνο οποιασδήποτε αλλοίωσης των αποτελεσμάτων. Την στιγμή, όμως, που οι ηλεκτρονικές ψηφοφορίες στην χώρα μας περιορίζονται μόνο σε πανεπιστημιακό επίπεδο, η Εσθονία κατάφερε να προωθήσει ακόμα περισσότερη την ψηφιοποίηση των δικών της εκλογικών διαδικασιών. Από την πρώτη εθνική εκλογική αναμέτρηση και την μικρή ψηφιακή συμμετοχή των ψηφοφόρων (5,5%), φτάνουμε στις πρόσφατες εθνικές εκλογές του 2023 και το άκρως εντυπωσιακό 51,15%, με τις 321.181 ψήφους από το σύνολο των 610.320 να προέρχονται από το διαδίκτυο. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η μεταβολή των συνολικών ποσοστών συμμετοχής δεν ήταν εξίσου εντυπωσιακή.

Εν κατακλείδι, η τεχνολογική ανάπτυξη έχει καταφέρει να διαφοροποιήσει σημαντικά όχι μόνο την διενέργεια των εκλογικών διαδικασιών και των ψηφοφοριών, αλλά και την ανθρώπινη καθημερινότητα στο σύνολο της. Η εισαγωγή της ιντερνετικής ψήφου, αλλά και των υπόλοιπων ηλεκτρονικών μέσων, σε αυτές τις διαδικασίες καταφέρνει να καταστήσει πολύ ευκολότερη την συμμετοχή των ψηφοφόρων, αλλά και να συμβάλλει στην απλοποίηση των ίδιων των εκλογικών διαδικασιών. Βέβαια, παρά τις συνολικές ευκολίες που παρουσιάζουν, το σίγουρο είναι πως τα ηλεκτρονικά μέσα και συστήματα δεν μπορούν από μόνα τους να επηρεάσουν τους εκλογείς που δεν επιθυμούν να ψηφίσουν.

Βιβλιογραφία:

1. Α. Κατσιάνης, Κ. Ζλάτος. 2009. “Ηλεκτρονική ψηφοφορία εξελίξεις και εφαρμογές”
2. Εμμανουήλ Μάγκος, Βασίλειος Χρυσικόπουλος, Νίκος Αλεξανδρής και Μάριος Πούλος. n.d. “Ηλεκτρονική ψηφοφορία μέσω Internet: Ουτοπία ή Πραγματικότητα;”
3. Buchsbaum, Thomas M. n.d. “E-Voting: International Developments and Lessons Learnt.”
4. Breuer, Fabian, and Alexander H. Trechsel. “E-Voting in the 2005 Local Elections in Estonia.”
5. Mitrou, Lilian. 2004. “ELECTRONIC VOTING OBSERVATORY II VOTOBIT”
6. Δημήτρης Ιατρού. 2016. “e-voting: Νομικά και τεχνικά ζητήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Case-study: ηλεκτρονική ψηφοφορία για την ανάδειξη πανεπιστημιακών οργάνων”
7. Rīga Stradiņs University, and Martins Vargulis. “Digital Civic Engagement in the EU: Analysing Examples, Tools, and Sentiment in Latvia and Estonia.” Studia Europejskie – Studies in European Affairs
8. n.d. “IFES Election Guide | Country Profile: Estonia.” (https://www.electionguide.org)
9. ERR News. 2023. “Estonia sets new e-voting record at Riigikogu 2023 elections”. Ανακτήθηκε από: Estonia sets new e-voting record at Riigikogu 2023 elections | News | ERR
10. n.d. “Riigikogu Elections | Elections in Estonia.” (Riigikogu Elections | Elections in Estonia (valimised.ee)

*Φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης