Γιατί η Κίνα δεν θα κυριαρχήσει
Le Point: Η Κίνα δεν θα κυριαρχήσει ποτέ στον κόσμο
Σε αντίθεση με τις αναλύσεις που προβλέπουν ένα ηγεμονικό μέλλον για την Κίνα μπορεί κανείς κάλλιστα να πει ότι έχει ήδη αρχίσει η παρακμή της.
Οι μεγάλες δυνάμεις σπάνια σβήνουν μετά από μια αργή αγωνία, όπως έγινε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία έφερε για πολύ καιρό το προσωνύμιο «ο άρρωστος της Ευρώπης». Η ξαφνική κατάρρευση είναι συνήθως το πεπρωμένο τους. Και μερικές φορές συμβαίνει ακριβώς τη στιγμή που οι αντίπαλοί τους πιστεύουν ότι είναι ανίκητοι. Ας θυμηθούμε το δοκίμιο του Jean-François Revel «Πως τελειώνουν οι Δημοκρατίες» το 1983, ένα δοκίμιο στο οποίο θρηνούσε για το πεπρωμένο μας με συλλογισμούς του τύπου «Και αν η Δύση ήταν απλώς ένα ατύχημα ;» ενώ ήταν πεπεισμένος ότι τίποτα δεν θα μπορούσε ποτέ να κλονίσει το σοβιετικό μπλοκ.
Στη Μόσχα, ωστόσο, ο πανικός είχε ήδη καταλάβει μια δύναμη που βίωνε ήδη τον πλήρη οικονομικό, τεχνολογικό και στρατιωτικό της υποβιβασμό και ετοιμαζόταν να φέρει στην εξουσία αυτόν που επρόκειτο να θάψει την ΕΣΣΔ : τον Γκορμπατσόφ. Στη δεκαετία του 1980, η ίδια παρεξήγηση θα επαναλαμβανόταν για την Ιαπωνία. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, υπήρχε φόβος για έναν ανταγωνιστή του οποίου η άνοδος φαινόταν ακαταμάχητη. Ιαπωνία ; Χωρίς αμφιβολία, η μελλοντική βιομηχανική, οικονομική και, ίσως μια μέρα, στρατιωτική υπερδύναμη έλεγαν πολλοί τότε.
Βιβλία που γίνονταν best-sellers ανακοίνωναν την υποβάθμιση της Δύσης και τον θρίαμβο της Αυτοκρατορίας του Ανατέλλοντος Ηλίου. Μια γενιά αργότερα η Ιαπωνία έχει πλέον μόνο μία φιλοδοξία : να διαχειριστεί ομαλά την παρακμή της. Δεν τρομάζει πια κανέναν.
Δημογραφική συρρίκνωση
Οσοι θεωρούν αναπόφευκτη την άνοδο της Κίνας στην βαθμίδα της κορυφαίας παγκόσμιας δύναμης – και οραματίζονται μόνο την υποταγή ή τον πόλεμο ως αντίδραση θα πρέπει να δουν τα πράγματα με περισσότερο σκεπτικισμό. Οπως αναλύουν εξαιρετικοί γνώστες της χώρας όπως, για παράδειγμα, ο Pierre-Antoine Donnet στο L’Empire des illusions, είναι πιθανό οι ελίτ μας να κάνουν πάλι λάθος : η Κίνα θα μπορούσε κάλλιστα να έχει ήδη αρχίσει την παρακμή της.
Ας δούμε τα δημογραφικά στοιχεία. Μετά από χρόνια ψεμάτων, η κινεζική κυβέρνηση όχι μόνο παραδέχτηκε μια άνευ προηγουμένου μείωση του ποσοστού γεννήσεων από το 1949 (παρά το τέλος της πολιτικής του «ενός παιδιού»), αλλά παραδέχτηκε επίσης ότι ο ενεργός πληθυσμός της είχε μειωθεί από το 2020 και ότι ο συνολικός πληθυσμός της μειώνεται γρήγορα. Εχοντας ξεπεραστεί από την Ινδία, θα πέσει ίσως κάτω από το όριο του δισεκατομμυρίου πληθυσμού προς το τέλος του αιώνα.
Τα πράγματα είναι πιο σοβαρά : το 2019, οι ηλικίες 40-55 ετών αντιπροσώπευαν τη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα και τα άτομα άνω των 60 θα ξεπεράσουν σύντομα τα άτομα κάτω των 30 ετών. Η πραγματικότητα στην Κίνα, το 2024, είναι ότι πωλούνται περισσότερες πάνες για ηλικιωμένους παρά πάνες για βρέφη.
Και αυτή η βίαιη δημογραφική συρρίκνωση αναπόφευκτα θα υπονομεύσει ένα εμβρυακό κοινωνικό σύστημα εντελώς ανίκανο να διαχειριστεί την άφιξη εκατοντάδων εκατομμυρίων συνταξιούχων. Η παρατήρηση εδώ είναι ξεκάθαρη : η Κίνα έχει γίνει μια γερασμένη χώρα πριν ακόμα γίνει μια πλούσια χώρα.
Ας περάσουμε στη γεωγραφία. Περικυκλωμένη από δύσπιστες, αν όχι εχθρικές, χώρες, η Κίνα συνέχισε να σπαταλά το διπλωματικό της κεφάλαιο τα τελευταία χρόνια. Η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία συνεργάζονται οικονομικά και πάντα θα επιλέγουν τη Δύση, όπως η Ταϊβάν, της οποίας η ταυτότητα χτίζεται τώρα ενάντια στην Κίνα.
Οι λίγοι σύμμαχοί της (Ρωσία, Βόρεια Κορέα, Μιανμάρ, Εμιράτο του Αφγανιστάν κ.λπ.) είναι ανεξέλεγκτες και συχνά παρίες στη διεθνή σκηνή. Η Νοτιοανατολική Ασία ανέχεται τη βαρβαρότητα του Πεκίνου όλο και λιγότερο : από την εκτροπή των υδάτων του Μεκόνγκ στα στρατιωτικοποιημένα τεχνητά νησιά, ολόκληρη η περιοχή βρίσκεται σε ένταση με το Βιετνάμ και τις Φιλιππίνες.
Στην Αφρική, η «αποικιοκρατία των πρώτων υλών» προκαλεί αυξανόμενη εχθρότητα. Προσθέστε σε αυτό την αποδοκιμασία που προκαλείται από τη μεταχείριση των πληθυσμών του Θιβέτ, του Σιντζιάνγκ και του Χονγκ Κονγκ, και η υπόθεση της Κίνας ως εναλλακτικής υπερδύναμης εξασθενεί σημαντικά.
Ψέματα και δυσλειτουργίες
Γερασμένη, απομονωμένη, απολαμβάνει η Κίνα τουλάχιστον μία ιδεολογική και πολιτισμική δύναμη και μπορεί να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες στην soft power ; Για ορισμένους δικτάτορες, το μοντέλο διακυβέρνησής της είναι αναμφίβολα ελκυστικό, για τους πολίτες όμως τα πράγματα αλλάζουν. Το ολοκληρωτικό σύστημα επιτήρησης που εφαρμόζει το Πεκίνο δεν κάνει κανέναν πολίτη στη γη να ονειρεύεται.
Επιπλέον, η πανδημία έχει αποδείξει ότι το κινεζικό μοντέλο όχι μόνο δεν κατέστησε δυνατή τη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης καλύτερα από ό,τι στη Δύση, αλλά, αντίθετα, εξέπληξε πολύ δυσάρεστα με τα ψέματα και τους καταστροφικούς χειρισμούς ενώ προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους διεθνώς.
Η μόνιμη αστυνομική απειλή που βαραίνει τις επιχειρήσεις της, ανάμεσα τους τις επιχειρήσεις της υψηλής τεχνολογίας, σημαίνει ότι ούτε ένας επιχειρηματίας στον κόσμο δεν θα την επέλεγε σε σύγκριση για παράδειγμα με την Καλιφόρνια. Οι πολιτιστικές της δημιουργίες (κινηματογράφος, λογοτεχνία, μουσική), που υπόκεινται σε άγρια λογοκρισία, δεν εξάγονται σχεδόν πουθενά, σε αντίθεση με εκείνες της γειτονικής Νότιας Κορέας, της οποίας η K-Pop και ο κινηματογράφος είναι παγκόσμιες επιτυχίες.
Τα Ινστιτούτα Κομφούκιου, τα οποία συχνά θεωρούνται ως μέσα προπαγάνδας, μειώνονται, μερικές φορές κλείνουν, και η διδασκαλία της Μανδαρινικής, η οποία ανακοινώθηκε ότι σύντομα θα ανταγωνιζόταν τα Αγγλικά, μειώνεται ραγδαία στη Δύση αλλά και στον Ειρηνικό.
Σε όλες τις ηπείρους, ο κώδικας υπολογιστή είναι στα αγγλικά, συμπεριλαμβανομένης και της Κίνας. Η πραγματικότητα, πάλι, απέχει πολύ από φαντασιώσεις : Η Κίνα παραμένει νάνος σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο soft power.
Στρατιωτικές δυσκολίες
Μένει ο πόλεμος και το νεύρο του : η οικονομία. Αναμφισβήτητα, η Κίνα γνώρισε ταχεία ανάπτυξη μετά τις μεταρρυθμίσεις του Deng Xiaoping. Αλλά δεν πρέπει να υπερβάλλουμε: σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο κατά κεφαλήν πλούτος την τοποθετεί μεταξύ Σερβίας και Μαλαισίας. Μια δύναμη μπορεί να έχει πραγματικό εκτόπισμα και επιρροή μόνο όταν οι κάτοικοί της τρέφονται, στεγάζονται, εξοπλίζονται και η υποδομές της είναι βιώσιμες.
Με εκατοντάδες εκατομμύρια εργάτες σε επισφαλή κατάσταση, μερικές φορές περιπλανώμενους, ένα κοινωνικό σύστημα που θα πρέπει να απορροφήσει το σοκ της ξαφνικής γήρανσης και μια οικονομία που, μακριά από τις θριαμβευτικές στατιστικές, έχει εισέλθει στην πραγματικότητα σε έναν κύκλο ώριμης (ασθενούς) ανάπτυξης. Το κινεζικό καθεστώς δεν θα μπορέσει να εξασφαλίσει την επιβίωσή του κρατώντας ικανοποιημένο τον πληθυσμό του και να ακολουθήσει ταυτόχρονα μια ιμπεριαλιστική πολιτική.
Εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε αυτό που οι Κινέζοι ηγέτες δεν ξέχασαν ποτέ. Η Κίνα δεν κερδίζει πολέμους. Εδώ και πολύ καιρό, έχει κατορθώσει μόνο να υποτάξει εδάφη που στερούνται, αν όχι κράτους, τουλάχιστον στρατού : το ανυπεράσπιστο Θιβέτ (1950) και το Χονγκ Κονγκ. Αντιμέτωπη με αποφασιστικούς αντιπάλους (τους Ευρωπαίους και την Ιαπωνία στο παρελθόν, τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Κορέα και το Βιετνάμ το 1979), η Κίνα δυσκολεύεται…
Υποβόσκων θυμός
Υψηλή ανεργία στους νέους πτυχιούχους τέτοια που η κυβέρνηση έχει καταπνίξει τα στατιστικά στοιχεία (καθορίστηκε στο 25%), ένα τεράστιο δημόσιο χρέος και έναν στρατηγικό τομέα ακινήτων στα πρόθυρα κατάρρευσης, και η εικόνα είναι ακόμη πιο σκοτεινή, όπου η μεσαία τάξη, ήδη εξοργισμένη από την καταστροφική διαχείριση του Covid, νιώθει τώρα θυμό εναντίον αυτών που βρίσκονται στην εξουσία.
Λογικά, οι προβλέψεις που διακήρυξαν ότι η Κίνα θα ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες (το μόνο άγνωστο ήταν το έτος προσπέρασης…) αλλάζουν σταδιακά γνώμη. Ορισμένοι μάλιστα πιστεύουν ότι όχι μόνο δεν θα πλησιάσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά ότι το χάσμα διευρύνεται: το ΔΝΤ, στις τελευταίες του προβλέψεις, προβλέπει μια ελαφρά πτώση στην Κίνα.
Ο ιστορικός René Grousset πίστευε ότι τα μεγάλα έθνη είχαν το καθένα «τον χρόνο του» να αποκτήσουν ηγεμονία. Γαλλία και Αγγλία μπόρεσαν και το έκαναν αποτελεσματικά όταν σήμανε η στιγμή τους. Η Γερμανία και η Ιαπωνία δεν τα κατάφεραν. Η Κίνα, από την πλευρά της, φαίνεται να είναι μια υπερδύναμη ενάντια στην οποία ο χρόνος άρχισε να μετρά αντίστροφα. Το momentum της πέρασε, δεν θα κυριαρχήσει ποτέ στον κόσμο.
Άρθρο του γαλλικού περιοδικού Le Point με τίτλο:«La Chine ne dominera jamais le monde»