Πόσο σημαντική είναι η θαλάσσια διπλωματία για την εθνική πολιτική;

Δημήτριος Τσαϊλάς*

Η Θαλάσσια διπλωματία είναι ένα πλήρως ανεπτυγμένο πεδίο στρατηγικής. Ωστόσο, βρίσκεται στο περιθώριο ευρύτερων συζητήσεων για τη διεθνή ασφάλεια. Στην πατρίδα μας η απουσία της είναι αξιοσημείωτη ενώ δεχόμαστε απειλές με μηχανισμό θαλάσσιου εξαναγκασμού (Casus Belli) για τη μη συμμόρφωση με τα ορισθέντα στο Διεθνές Δίκαιο (UNCLOS), ειδικά σε εκείνες που αναφέρονται στις δραστηριότητες της λεγόμενης «γκρίζας ζώνης». Πράγματι, η θαλάσσια διπλωματία φαινομενικά περιορίζεται επί του παρόντος αποκλειστικά στη συζήτηση για τη ναυτική συμβολή στην αμυντική εμπλοκή. Ωστόσο το πλαίσιο της Θαλάσσιας Διπλωματίας, πρέπει να μετατοπισθεί prow μια ευάλωτη παγκόσμια τάξη στη θάλασσα.

Γιατί λοιπόν είναι απαραίτητο να επανεκτιμηθεί και να μεταβεί ο Ελληνισμός με τη συμβατική έννοια της Θαλάσσιας διπλωματίας σε ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο που εφαρμόζει ένα Ναυτικό Κράτος;

 Οι απαντήσεις είναι προφανείς. Πρώτον, διότι πρέπει να εμβαθύνει την εξελισσόμενη δυναμική της παγκόσμιας τάξης στη θάλασσα, τονίζοντας την ευπάθεια στην ελευθερία θαλασσίου εμπορίου και των ευθυνών μας, λόγω της κορυφαίας στον κόσμο ελληνόκτητης ναυτιλίας. Δεύτερον, υπογραμμίζει την απαίτηση για μια αναθεωρημένη έννοια του ναυτικού κράτους για να διαμορφώσει κατάλληλα τις διεθνείς υποθέσεις.

Είναι πράγματι αυτό το θέμα της Θαλάσσιας διπλωματίας;

Αναγνωρίζω ότι η πιο πρόσφατη εμπειρία μας στον τομέα της Θαλάσσιας διπλωματίας έχει επικεντρωθεί κυρίως στην καταγραφή του τρόπου με τον οποίο το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) μπορεί να αποτελέσει διπλωματικό εργαλείο στη σύγχρονη εποχή, με τη λεγόμενη διπλωματία των κανονιοφόρων. Αυτή η εστίαση, είναι ανεκτίμητη για να διατυπωθεί τι κάνουν τα ναυτικά, έχει ωστόσο αποβεί εις βάρος της διερεύνησης ενεργειών εάν και σε ποιο βαθμό οι μη πολεμικές δραστηριότητες των ναυτικών λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται –τη θάλασσα– πρέπει να θεωρούνται ευκαιρία για να καθορίσει πώς ένα κράτος προσεγγίζει την αμυντική εμπλοκή αρχικά. Το ερώτημα, επομένως, θα πρέπει να αφορά το πώς τα ναυτικά μπορούν να υποστηρίξουν τη διπλωματία.

Ας ακολουθήσουμε μια διαφορετική προσέγγιση στη Θαλάσσια διπλωματία, αρχικά με αναφορά σε τρείς προϋποθέσεις.

Πρώτον, ότι ένας πιο επιθυμητός τρόπος να σκεφτούμε την αξία των μη πολεμικών δραστηριοτήτων του Πολεμικού Ναυτικού είναι μέσω της έννοιας του «Ναυτικού Κράτους».

Δεύτερον, ότι σήμερα ζούμε σε έναν ναυτικό αιώνα, στον οποίο η Θάλασσα είναι κεντρικός παράγοντας για τον τρόπο ευημερίας και προόδου των ανοιχτών κοινωνιών.

Και τρίτον, ότι ένας τέτοιος θαλάσσιος αιώνας στηρίζεται σε μια παγκόσμια τάξη στη θάλασσα στην οποία οι δυνατότητες του ΠΝ και η κανονιστική συμπεριφορά, δηλαδή μια συμπεριφορά που συνάδει και ενισχύει το υπάρχον σύνολο κανόνων και αρχών που κατοχυρώνονται στην UNCLOS, είναι και τα δύο κεντρικά θέματα για την επίτευξη των εθνικών στόχων.

Με αυτό τον τρόπο, η υιοθέτηση της έννοιας του ναυτικού κράτους επιτρέπει να μετατοπιστεί η συζήτηση για τη χρησιμότητα των ναυτικών μονάδων μακριά από μια περιγραφή, του τι κάνουν, προς μια δέσμευση με το πώς αυτό που κάνουν σχετίζεται με μια στρατηγική που εξηγεί τον ρόλο της θάλασσας στην εθνική ασφάλεια και ευημερία. Για να κατανοήσουμε γιατί πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά και να ενισχύσουμε τη Θαλάσσια διπλωματία, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τον βαθμό στον οποίο έχει αλλάξει ο ρόλος της θάλασσας στις σύγχρονες κοινωνίες.

Σήμερα ζούμε σε έναν ναυτικό αιώνα ως αποτέλεσμα τριών αλληλένδετων παραγόντων.

Πρώτον, η θαλάσσια συνδεσιμότητα είναι συνάρτηση και ο μοχλός πίσω από τη σύγχρονη ευημερία. Περίπου το 90% του παγκόσμιου εμπορίου μεταφέρεται δια θαλάσσης. Είναι λιγότερο γνωστό ότι το 99% των παγκόσμιων επικοινωνιών παρέχεται από υποθαλάσσια καλώδια μήκους 1,4 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Η υποθαλάσσια υποδομή σήμερα περιλαμβάνει επίσης αγωγούς που σε πολλές περιπτώσεις είναι κρίσιμοι για τις εθνικές εισαγωγές ενέργειας. Φυσικά, η θαλάσσια συνδεσιμότητα ευνοούσε σταθερά, σε όλη την ιστορία, την ανάπτυξη των κοινωνιών. Ωστόσο, η εξάρτηση των κοινωνιών από παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και ψηφιακές υπηρεσίες είναι σήμερα απαράμιλλη.

Δεύτερον, η διαχείριση των ωκεανών είναι ένα εγγενές στοιχείο του τρόπου με τον οποίο οι κοινωνίες επανεξετάζουν το βιώσιμο βιοτικό επίπεδο. Περίπου 56 εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου το διπλάσιο του πληθυσμού της Αυστραλίας, εργάζονται σε αλιευτικά σκάφη για να καλύψουν τις παγκόσμιες απαιτήσεις τροφίμων. Ο μισός πληθυσμός της γης ζει σε απόσταση εκατό μιλίων από οποιαδήποτε ακτή. Σήμερα, ο ωκεανός αντιπροσωπεύει περισσότερο από το μισό του οξυγόνου που υποστηρίζει την ανθρώπινη ζωή και τροφοδοτεί τους κύκλους του νερού που παρέχει γλυκό νερό. Υποστηρίζει πρωτοποριακές προσπάθειες για την παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως η υπεράκτια αιολική τεχνολογία, και είναι σε θέση να αποθηκεύει περισσότερο άνθρακα ανά μονάδα από τα δάση. Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι ο ωκεανός βρίσκεται στην καρδιά οποιουδήποτε περιβαλλοντικά βιώσιμου μέλλοντος.

Τρίτον, η διακυβέρνηση των ωκεανών δεν μείωσε τη σημασία της θάλασσας ως πλατφόρμας προβολής ισχύος. Αποστολές για σταθεροποίηση και αντιμετώπιση κρίσεων – από την ανακούφιση από καταστροφές έως την καταπολέμηση της πειρατείας και τη διαχείριση κλιμάκωσης μετανάστευσης– έχουν επιδείξει τη δυνατότητα θαλάσσιας πρόσβασης και ελιγμών. Σήμερα, ωστόσο, καθώς οι συζητήσεις στην Τουρκία σχετικά με την πρόσβαση στις υπερπόντιες βάσεις ανανεώνουν την ισχύ αυτής της έννοιας, μας υπενθυμίζουν επίσης ότι όταν πολλά κράτη αναζητούν τα μέσα για να αποκτήσουν βαθμούς ελέγχου στη θάλασσα, είναι αναμενόμενο να υπάρξει αμφισβήτηση. Οι τουρκικές συζητήσεις για τα «δυνατά σημεία» αποτελούν μέρος της διακηρυγμένης πρόθεσης του Προέδρου Ερντογάν να μετατρέψει τη χώρα σε θαλάσσια δύναμη για να υποστηρίξει την υπογεγραμμένη πρωτοβουλία υποδομής του, γνωστή ως Γαλάζια Πατρίδα. Έτσι, καθώς η αναζήτηση της Τουρκίας για διεθνή συνάφεια αυξάνεται αλληλένδετα με τη θαλάσσια διεκδίκηση, τόσο αυξάνεται και η όρεξη του αμφισβητούμενου θαλάσσιου ελέγχου.

Οι παραπάνω παράγοντες για τον χαρακτήρα αυτού του αιώνα οδηγούν σε ένα δεύτερο σύνολο προβληματισμών σχετικά με τα μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά της παγκόσμιας τάξης στη θάλασσα στην οποία λαμβάνει χώρα η διπλωματία. Από την επιτάχυνση της σημασίας της τεχνολογίας για την κατασκευή και διατήρηση προηγμένου ΠΝ στη σύγχρονη εποχή, η τάξη στη θάλασσα έχει γίνει κατανοητή ως μια ιεραρχική δομή που ορίζεται από τη ναυτική δύναμη.

Είναι μια κοινή πρακτική που υιοθετεί ο στρατηγικός ανταγωνισμός όπου τη θαλάσσια διπλωματία τα διανθίζουν με πολεμικό υλικό με έναν εντυπωσιακό τρόπο για να διαμορφώσουν απόψεις μεταξύ των ακροατηρίων που έχουν σημασία. Το να τοποθετηθεί κανείς ως ο ισχυρότερος υποψήφιος στα μυαλά των παρατηρητών με επιρροή βοηθά, στην ενίσχυση των συμμάχων τους και τη συσπείρωση των πιστών στην πατρίδα τους.

Το 1821, στον αγώνα της ελληνικής παλιγγενεσίας το ναυτικό μας ήταν το κλειδί για να αποφευχθεί ότι ο Ελληνισμός θα «βυθιζόταν ξανά στο καθεστώς ενός φτωχού χώρου υποτελούς στην Αυτοκρατορία των Οθωμανών». Η ναυτοσύνη των Ελλήνων αντιπροσωπεύει βασική περιπτωσιολογική μελέτη σχετικά με το πώς τα κράτη συνέδεσαν την εμβέλεια και την ικανότητα των στόλων τους με τη δυνατότητα να επηρεάζουν διεθνή γεγονότα και να διαμορφώνουν τα αποτελέσματά τους. Αυτή η σύντομη περιγραφή παρουσιάζει έναν εποικοδομητικό τρόπο εξέτασης της διπλωματικής χρήσης των ναυτικών επιχειρήσεων στις οποίες τα εμπορικά πλοία και η πιθανότητα προσφυγής στη βία είναι ταυτόσημη: διπλωματία με κανονιοφόρους χωρίς διπλωματία κανονιοφόρων. Ένα από τα κύρια σημεία της είναι ότι η Θαλάσσια διπλωματία δεν χρειάζεται να περιορίζεται σε θαλάσσια ζητήματα. Ισχυρίζομαι ότι ένα σημαντικό ζήτημα για το οποίο η Θαλάσσια διπλωματία είναι κατάλληλη, είναι η απόρριψη και η αποτροπή της διπλωματίας των κανονιοφόρων. Πέρα από τη θαλάσσια ασφάλεια, τα ναυτικά μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη να υποστηρίξουν την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα σε μια εποχή όπου ο κόσμος γίνεται πιο ανταγωνιστικός, πιο στρατιωτικοποιημένος, πιο εμπορικός.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Γιατί υποστηρίζω τη ναυτική διπλωματία, για ένα κατ’ εξοχή θαλάσσιο κράτος;

Οποιαδήποτε ουσιαστική συζήτηση για το τι κάνει το ΠΝ όταν δεν επιχειρεί σε πόλεμο πρέπει να ξεκινά με μια προκαταρκτική δέσμευση με το νόημα του σημερινού ναυτικού αιώνα για την εθνική ασφάλεια. Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να διαπιστωθεί γιατί και πώς τα πολεμικά πλοία θα επωφεληθούν από τις ναυτικές δραστηριότητες. Η ναυτική συνεισφορά στις διπλωματικές πρωτοβουλίες μιας χώρας συνδέεται εγγενώς με το γιατί η χώρα χρειάζεται ένα ισχυρό ναυτικό. Μια τέτοια στρατηγική ευχέρεια θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσει ότι η εξάρτηση των ανοιχτών κοινωνιών από τη θαλάσσια συνδεσιμότητα αντιπροσωπεύει μια πρωταρχική ευκαιρία για αυταρχικά καθεστώτα να ασκήσουν πίεση και εξαναγκασμό. Το βλέπουμε, άλλωστε με τη Ρωσία, την Τουρκία και την Κίνα.

Αυτό οδηγεί σε ένα δεύτερο συμπέρασμα. Σε μια ευάλωτη παγκόσμια τάξη στη θάλασσα που έχει επεκτείνει τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να επιδιωχθούν οι πολιτικοί στόχοι, όλες οι ναυτικές δυνατότητες –μεγάλες ή μικρές, για ναυτικές αποστολές ή αποστολές επιβολής του νόμου– μπορούν να προκαλέσουν επιδράσεις κρατικής παρέμβασης. Με τη σειρά του, αυτό θα απαιτήσει από τα ναυτικά να σκεφτούν πώς να εξισορροπήσουν την ανάγκη για ολοένα αυξανόμενη μεγαλύτερη διαθεσιμότητα.

Τα παραπάνω συμπεράσματα οδηγούν σε μια τρίτη και τελευταία παρατήρηση. Οι μη πολεμικές ναυτικές δραστηριότητες δεν αποτελούν απλώς μέρος μιας ευρύτερης στρατιωτικής εργαλειοθήκης που συμβάλλει στη διπλωματική δράση. Αντικατοπτρίζουν τη ναυτική συνεισφορά στο ναυτικό κράτος, στην οποία η θάλασσα είναι ταυτόχρονα πρωταρχικός χώρος δράσης εξωτερικής πολιτικής και εγγενές στοιχείο του τρόπου διαμόρφωσης της εθνικής στρατηγικής. Μια τέτοια στρατηγική μετατόπιση είναι ζωτικής σημασίας για την αξιολόγηση του τρόπου βέλτιστης σύνδεσης της λειτουργικής πρόσβασης με τους διαθέσιμους πόρους. Μόνο εάν εφαρμοστεί μια τέτοια αλλαγή, η εκστρατεία για τη διαμόρφωση της ασφάλειας θα ενσωματώσει τον βαθμό στον οποίο η θάλασσα είναι ένα ευνοϊκό χαρακτηριστικό της εθνικής δράσης. Μόνο εάν πραγματοποιηθεί αυτή η μετατόπιση, το ναυτικό κράτος θα μεταμορφώσει τη διπλωματία στην τέχνη της διαμόρφωσης των διεθνών υποθέσεων.

Η στρατηγική της Ελλάδας πρέπει να δηλώνει ότι «ο Ελληνισμός δεν φοβάται την ρεαλπολιτίκ», έτσι η πολιτική ισχύος στις περιβάλλουσες θάλασσες όπου έχουμε ζωτικά συμφέροντα χωρίς ναυτική ικανότητα μοιάζει σαν να περπατάς ξυπόλητος στα αγκάθια.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Μακεδονία στις 23/6/24