Ισραήλ-ΗΠΑ σε μια προσπάθεια γεωπολιτικής εξισορρόπησης

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς

Η πρόσφατη επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος της Χεζμπολάχ κοντά στο σπίτι του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου στην Καισάρεια είναι μια σημαντική εξέλιξη στη συνεχιζόμενη ένταση μεταξύ του Ισραήλ και των περιφερειακών πληρεξουσίων του Ιράν. Αυτό το περιστατικό εκτιμάται ως βούτυρο στο ψωμί του Νετανιάχου, σε συνδυασμό με τη στρατηγική απάντηση του, αντικατοπτρίζει την ευρύτερη προσπάθειά του να ανακτήσει πολιτικό έδαφος μετά την καταστροφική επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, η οποία είχε πλήξει δραματικά τα ποσοστά αποδοχής του.

Ο Νετανιάχου, εκτιμάται ότι θα εκμεταλλευτεί το περιστατικό με το drone, το οποίο αποδίδει στη Χεζμπολάχ, ως άμεση απόπειρα δολοφονίας. Παρόλο που ούτε ο Νετανιάχου ούτε η σύζυγός του ήταν στο σπίτι και δεν αναφέρθηκαν θύματα, η επίθεση του επέτρεψε να τονίσει περαιτέρω την απειλή που θέτει το Ιράν και το δίκτυο πληρεξουσίων του. Η ισχυρή ρητορική του, δηλώνοντας ότι το Ιράν θα πληρώσει για τις ενέργειες των αντιπροσώπων του, είναι μέρος της ευρύτερης στρατηγικής του για να προβάλει ισχύ και αποφασιστικότητα απέναντι στις απειλές για την ασφάλεια.

Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει να απομακρυνθεί η εστίαση του κοινού από την κριτική για τον χειρισμό προηγούμενων γεγονότων, ιδιαίτερα την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς, παρουσιάζοντάς τον ως προστάτη του Ισραήλ έναντι της ιρανικής επιθετικότητας. Το περιστατικό φέρνει επίσης στο επίκεντρο τα μακροχρόνια, αν και άυλα, ισραηλινά αντίποινα για την επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους του Ιράν την 1η Οκτωβρίου.

Ισραηλινοί αξιωματούχοι υπαινίχθηκαν εδώ και καιρό ότι θα υπάρξει απάντηση, αλλά ο χρόνος και η κλίμακα έχουν σταθμιστεί προσεκτικά λόγω στην περίπλοκη περιφερειακή δυναμική και τη δυνατότητα κλιμάκωσης με τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο ή ακόμη και ευρύτερες περιφερειακές επιπτώσεις που αφορούν τη Συρία και το Ιράν.

Δεδομένης της τρέχουσας στάσης του Νετανιάχου, φαίνεται πιθανό ότι το περιστατικό με το drone μπορεί να επιταχύνει ή να εντείνει την αναμενόμενη ισραηλινή στρατιωτική απάντηση.  Ο Νετανιάχου, που ήδη καταστρώνει στρατιωτικές ενέργειες εναντίον Ιρανών πληρεξουσίων στη Γάζα, τη Συρία και τον Λίβανο, μπορεί να αξιοποιήσει αυτή την τελευταία επίθεση για να δικαιολογήσει μια πιο ισχυρή και ολοκληρωμένη αντίδραση, χαρακτηρίζοντάς την ως απαραίτητη για την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ.

Ωστόσο, η πρόκληση παραμένει στη διαχείριση αυτής της κλιμάκωσης χωρίς να σύρει το Ισραήλ σε έναν πολυμέτωπο πόλεμο με τους πολυάριθμους συμμάχους του Ιράν στην περιοχή. Το πώς αυτό θα επηρεάσει τον ευρύτερο γεωπολιτικό λογισμό του Ισραήλ, ιδιαίτερα στην εξισορρόπηση των σχέσεων με τις ΗΠΑ και στη διαχείριση των εσωτερικών πιέσεων μένει να φανεί. Προς το παρόν, όμως, η επίθεση φαίνεται να έδωσε στον Νετανιάχου έναν άσσο στο μανίκι, τον οποίο φαίνεται αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει τόσο για το προσωπικό του όσο και για το πολιτικό του όφελος.

Η μυστική συνεννόηση μεταξύ του Ισραήλ και των ΗΠΑ είναι μια στρατηγική εξέλιξη που στοχεύει στη διαχείριση της λεπτής ισορροπίας δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των αυξημένων εντάσεων με το Ιράν. Σύμφωνα με αναφορές, το Ισραήλ συμφώνησε να αποφύγει να στοχεύσει άμεσα τις κρίσιμες πετρελαϊκές και πυρηνικές υποδομές του Ιράν, ειδικά τις εβδομάδες πριν από τις εκλογές στις ΗΠΑ, με αντάλλαγμα ορισμένα αντισταθμιστικά ωφελήματα από τις ΗΠΑ.

Το κίνητρο πίσω από αυτή τη συμφωνία είναι να αποφευχθεί μια κλιμάκωση σε περιφερειακό πόλεμο πλήρους κλίμακας που θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες, ειδικά με την πολιτική ευαισθησία που περιβάλλει τις εκλογές στις ΗΠΑ. Σε αντάλλαγμα για αυτόν τον περιορισμό, στο Ισραήλ υπόσχονται ένα σημαντικό πακέτο ασφαλείας. Αυτό περιλαμβάνει την άρση των αναστολών των ΗΠΑ σε ορισμένες αποστολές όπλων, την ταχεία παράδοση αυτών των όπλων και πρόσθετες προμήθειες όπως βαρύ εξοπλισμό, και μπουλντόζες D9, που είναι απαραίτητες για τις χερσαίες επιχειρήσεις του Ισραήλ.

Περιλαμβάνεται επίσης μια εντεινόμενη στρατιωτική εκστρατεία των ΗΠΑ εναντίον δυνάμεων που ευθυγραμμίζονται με το Ιράν, ιδιαίτερα των Χούτι στην Υεμένη, με τις ΗΠΑ να έχουν ήδη χτυπήσει αποθήκες όπλων των Χούτι στις 16 Οκτωβρίου. Το Πεντάγωνο εξετάζει επίσης την ανάπτυξη μιας δεύτερης αντιπυραυλικής συστοιχίας THAAD για την ενίσχυση των συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας του Ισραήλ, γεγονός που σηματοδοτεί σημαντική αύξηση της υποστήριξης των ΗΠΑ.

Η κατανόηση υπογραμμίζει το κοινό συμφέρον των ΗΠΑ και του Ισραήλ για την αποφυγή μιας ευρύτερης σύγκρουσης με το Ιράν. Ισραηλινές στρατιωτικές πηγές τονίζουν τον κρίσιμο ρόλο που θα διαδραματίσουν οι ΗΠΑ στη διαχείριση της πιθανής απάντησης του Ιράν στα αναμενόμενα πλήγματα του Ισραήλ. Ο στόχος είναι να αποτραπεί ένας ολοκληρωτικός περιφερειακός πόλεμος, ακόμη και όταν το Ισραήλ φέρεται να προετοιμάζεται να βάλει στόχο τις ιρανικές στρατιωτικές υποδομές.

Η πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken στο Ισραήλ υπογραμμίζει τη σημασία της επίβλεψης των ΗΠΑ σε αυτές τις προετοιμασίες. Ο Blinken αναμένεται να ενθαρρύνει το Ισραήλ να περιορίσει το εύρος των ενεργειών του, ιδίως καθώς το Ισραήλ έχει ήδη προκαλέσει σημαντική ζημιά στους κύριους πληρεξούσιους του Ιράν, τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς. Ορισμένοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι αυτή μπορεί να είναι μια κομβική στιγμή, με τη Χεζμπολάχ και το Ιράν να αναζητούν τρόπο αποκλιμάκωσης μετά από μεγάλες απώλειες. Όπως έχει η κατάσταση, η στρατηγική θέση του Ισραήλ εμφανίζεται ισχυρή, έχοντας αποδυναμώσει τους βασικούς αντιπάλους του στην περιοχή. Ωστόσο, πολλά θα εξαρτηθούν από το εάν το Ισραήλ και οι ΗΠΑ θα καταφέρουν να συγκρατήσουν τυχόν ιρανικά αντίμετρα, αποφεύγοντας έτσι την ευρύτερη σύγκρουση που επιδιώκουν να αποτρέψουν και τα δύο έθνη.

Η ακροδεξιά στο Ισραήλ, και οι σκληροπυρηνικοί στο κόμμα Λικούντ του Νετανιάχου, απωθούν σθεναρά οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός ή ρύθμιση που θα τερμάτιζε πρόωρα τη σύγκρουση από τη δική τους οπτική γωνία. Η θέση τους είναι ότι τόσο η Χεζμπολάχ όσο και η Χαμάς πρέπει να ηττηθούν πλήρως πριν εξεταστεί οποιαδήποτε συμφωνία, και υποστηρίζουν πιο ακραίες ενέργειες, όπως η ανοικοδόμηση εβραϊκών οικισμών στη Γάζα, οι οποίοι διαλύθηκαν ως μέρος του σχεδίου απεμπλοκής του Ισραήλ το 2005.

Αυτή η ακροδεξιά θέση περιπλέκει την κατάσταση του Νετανιάχου. Ενώ ο πρωθυπουργός μπορεί να τείνει, ή τουλάχιστον να πιέζεται από τις ΗΠΑ, να καταλήξει σε μια στρατηγική συμφωνία για την αποφυγή περαιτέρω κλιμάκωσης, η κυβέρνησή του επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτά τα ακροδεξιά στοιχεία. Ο έλεγχός τους σε βασικές αποφάσεις καθιστά δύσκολο για τον Νετανιάχου να ακολουθήσει έναν δρόμο περιορισμού ή διπλωματικής επίλυσης χωρίς να διακινδυνεύσει την πολιτική του θέση στον συνασπισμό του.

Στο διπλωματικό μέτωπο, ο μεσολαβητής των ΗΠΑ προσπαθεί να διαμορφώσει μια συμφωνία μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ για να διασφαλίσει την εφαρμογή της Απόφασης 1701 του ΟΗΕ, η οποία είχε ως στόχο τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου μετά τον πόλεμο του 2006. Οι προσπάθειες του υπογραμμίζουν τη διεθνή επιθυμία να αποφευχθεί περαιτέρω κλιμάκωση, αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα σκληροπυρηνικά στοιχεία της ισραηλινής κυβέρνησης που αντιτίθενται κατηγορηματικά σε οποιαδήποτε μορφή κατάπαυσης του πυρός ή συμβιβασμού. Η ένταση μεταξύ αυτών των εσωτερικών και εξωτερικών πιέσεων αντανακλά την περίπλοκη δυναμική στο πολιτικό τοπίο του Ισραήλ, όπου ο Νετανιάχου προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ των διπλωματικών προσπαθειών των ΗΠΑ και της αδιάλλακτης στάσης των ακροδεξιών εταίρων του στο συνασπισμό. Αυτό καθιστά οποιαδήποτε πιθανή συμφωνία εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και αβέβαιη.

Συμπεράσματα

Το Ισραήλ φαίνεται να είναι ανοιχτό σε μια πιθανή συμφωνία για τον τερματισμό της σύγκρουσης με τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς, αλλά έχει θέσει σταθερούς όρους που θα διασφάλιζαν τη διατήρηση των συμφερόντων ασφαλείας του.

Βασικό μέρος οποιασδήποτε συμφωνίας θα ήταν η ελευθερία του Ισραήλ να χτυπήσει στόχους της Χεζμπολάχ εάν παραβιάσουν τους όρους της συμφωνίας και ο λιβανέζικος στρατός δεν είναι σε θέση ή δεν θέλει να την επιβάλει. Αυτό αντανακλά την επιμονή του Ισραήλ ότι δεν θα περιοριστεί να αμυνθεί εάν η Χεζμπολάχ συνεχίσει να αποτελεί απειλή.

Η ιδέα της ώθησης της Χεζμπολάχ βόρεια του ποταμού Λιτάνι, όπως περιγράφεται από μια ισραηλινή στρατιωτική πηγή, ευθυγραμμίζεται με τον μακροχρόνιο στρατηγικό στόχο του Ισραήλ να περιορίσει την εγγύτητα της Χεζμπολάχ στα σύνορά του και να ενισχύσει τον έλεγχο της λιβανικής κυβέρνησης στο νότιο Λίβανο. Εάν ο λιβανέζικος στρατός δεν μπορεί να εφαρμόσει μια τέτοια συμφωνία, το Ισραήλ είναι έτοιμο να επέμβει στρατιωτικά.

Όσον αφορά τη Χαμάς, οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι είναι επιφυλακτικά αισιόδοξοι για το ενδεχόμενο μιας συμφωνίας μετά τη δολοφονία του Σινγουάρ, βασικού ηγέτη της Χαμάς στη Γάζα. Αυτό έχει μετατοπίσει τη δυναμική της εσωτερικής ισχύος εντός της Χαμάς, με την εξόριστη ηγεσία της να αποκτά μεγαλύτερη επιρροή καθώς οι ηγέτες με έδρα τη Γάζα έχουν αποδυναμωθεί σοβαρά.

Το Ισραήλ βλέπει αυτό ως ευκαιρία για ανανέωση των διαπραγματεύσεων υπό ευνοϊκότερες συνθήκες. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι επιθυμούν να ενεργήσουν γρήγορα πριν αλλάξουν οι συνθήκες, αναγνωρίζοντας ότι η ισορροπία δυνάμεων και οι ευκαιρίες για διπλωματία αλλάζουν συνεχώς στην ασταθή περιοχή.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, και του Strategy International.