Πέντε βήματα για τη προσέγγιση στην επανάσταση του ναυτικού πολέμου

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Η εξέλιξη του ναυτικού πολέμου έχει εισέλθει σε μια φάση μεταμορφώσεως. Διενεργείται μια επανάσταση καθοδηγούμενη από την ευρεία διαθεσιμότητα και αποτελεσματικότητα φθηνών αλλά εξαιρετικά καταστροφικών όπλων, όπως τα drones και οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς. Αυτή η επαναστατική αλλαγή τονίζει μια κρίσιμη ανισορροπία. Καταρχάς το προσιτό  κόστος επίθεσης έναντι του κόστους άμυνας, με επιθετικά όπλα όπως τα drones και πύραυλους είναι όλο και πιο προσιτά και προσβάσιμα, επιτρέποντας ακόμη και σε μη κρατικούς παράγοντες ή μικρότερες δυνάμεις (εγκληματικές οργανώσεις ή τρομοκρατικές ομάδες) να παρουσιάζουν αξιόπιστες απειλές για τις εξελιγμένες ναυτικές δυνάμεις. Ενώ, τα εξελιγμένα αμυντικά συστήματα παραμένουν δαπανηρά στην κατασκευή την ανάπτυξη και την επιχειρησιακή λειτουργία τους. Αυτή η διαφορά ασκεί σημαντική οικονομική και επιχειρησιακή πίεση στα ναυτικά που είναι επιφορτισμένα με την προστασία πολεμικών πλοίων υψηλής αξίας.

Διδάγματα από τη συμμετοχή στην επιχείρηση Aspides στην Ερυθρά

Το παράδειγμα από τις επιθέσεις των ανταρτών Χούτι που αντιμετώπισαν οι Φρεγάτες μας στην Ερυθρά θάλασσα από κοντινές αποστάσεις με πυροβολικό ή οπλικό σύστημα του σκάφους Close-In Weapon System (CIWS) -ένα αυτοματοποιημένο, κατευθυνόμενο από ραντάρ όπλο ικανό να εκτοξεύει χιλιάδες βλήματα το λεπτό. Το CIWS της Ελληνικής Φρεγάτας που εμπλέκεται με έναν επιτιθέμενο πύραυλο ή drone υπογραμμίζει τους κινδύνους που βασίζονται σε άμυνες τελευταίας “τάφρου”. Τα συστήματα CIWS, αν και είναι αποτελεσματικά, ενεργοποιούνται μόνο όταν μια απειλή έχει παραβιάσει όλα τα άλλα αμυντικά επίπεδα, αφήνοντας λίγα περιθώρια λάθους. Ακόμη και επιτυχείς αναχαιτίσεις σε τόσο κοντινές αποστάσεις μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους από τα θραύσματα, προκαλώντας δυνητικά ζημιά στο αμυνόμενο πλοίο. 

Οι Φρεγάτες του Πολεμικού Ναυτικού που συμμετείχαν στην επιχείρηση Aspides είναι εξοπλισμένες με πολυεπίπεδες άμυνες ικανές να αντιμετωπίσουν εχθρικά βλήματα από πολλά μίλια μακριά. Όσο πιο μακριά, τόσο το καλύτερο. Όντας έτσι, θα ήταν εξαιρετικά ασύνετο να αφήσουμε μια απειλή να πλησιάσει εντός της εμβέλειας του πυροβολικού ως θέμα τακτικής επιλογής. Κανένας Κυβερνήτης δεν θα έκανε μια τέτοια επιλογή. Η άμυνα του σημείου, θα μπορούσε να προκαλέσει καταστροφική επιτυχία. Ευτυχώς η ναυτοσύνη των πληρωμάτων απέτρεψε κάτι τέτοιο κατά τη διάρκεια της αποστολής των πλοίων μας στην Ερυθρά Θάλασσα. Ωστόσο παρόμοια περιστατικά υπογραμμίζουν την αυξανόμενη πρόκληση που τίθεται από τους αντιπάλους που χρησιμοποιούν οικονομικά αποδοτικά όπλα. Τέτοιες απειλές απαιτούν καινοτόμες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση επιθέσεων με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, συχνά σε πολύπλοκα ή ασύμμετρα περιβάλλοντα.

Αυτή η νέα εποχή στον ναυτικό πόλεμο αναγκάζει για μια επανεκτίμηση των αμυντικών στρατηγικών, πιέζοντας για προόδους που μπορούν να μετριάσουν την αυξανόμενη απειλή, αντιμετωπίζοντας παράλληλα το κόστος και την πολυπλοκότητα των παραδοσιακών αμυντικών μέσων των πλοίων. Το Close-In Weapon System (CIWS) είναι ένα κρίσιμο οπλικό σύστημα, αλλά τελευταίας ανάγκης, στοιχείο του αμυντικού οπλοστασίου ενός πολεμικού πλοίου σχεδιασμένο να εξουδετερώνει απειλές σε εξαιρετικά κοντινή απόσταση. Ουσιαστικά, ενώ το CIWS παρέχει μια ανεκτίμητη ικανότητα τελευταίας λύσης, η ενεργοποίησή του σημαίνει ότι η άμυνα ενός πλοίου έχει δοκιμαστεί σοβαρά, ενισχύοντας τη σημασία των πολυεπίπεδων στρατηγικών που δίνουν προτεραιότητα στην εξουδετέρωση απειλών μεγάλης εμβέλειας.

Η εποχή των φθηνών, άφθονων, θανατηφόρων drones είναι πραγματικότητα

Οι λεπτομέρειες σχετικά με το περιστατικό παραμένουν αδιευκρίνιστες και είναι πιθανό ότι θα παραμείνουν μυστικές για την προστασία ευαίσθητων πληροφοριών σχετικά με τις αμυντικές δυνατότητες του πολεμικού ναυτικού. Ωστόσο, μια τεκμηριωμένη εικασία προσφέρει πιθανές εξηγήσεις για το πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα. Μπορεί ο επιτιθέμενος πύραυλος να είχε αποφύγει επιτυχώς τους πυραύλους επιφανείας-αέρος (SAMs) του πλοίου, πιθανώς χρησιμοποιώντας προηγμένα αντίμετρα, διαδρομή πτήσης σε χαμηλό ύψος ή ταχύτητα που ξεπέρασε την αμυντική απόκριση. Έτσι τα σύγχρονα πυραυλικά συστήματα είναι ολοένα και πιο ικανά στο να νικούν τις παραδοσιακές μεθόδους αναχαίτισης, υπογραμμίζοντας μια αυξανόμενη πρόκληση για τις ναυτικές δυνάμεις τονίζοντας την ανάγκη εκσυγχρονισμού.

Ένας άλλος λόγος είναι η δυσλειτουργία του εξοπλισμού. Το σύστημα μάχης της φρεγάτας, που αποτελείται από ένα εξελιγμένο ενσωματωμένο ραντάρ, τεχνολογίας ελέγχου πυρός και όπλων, θα μπορούσε να είχε υποστεί μια κρίσιμη αστοχία υλικού σε μια κρίσιμη στιγμή. Μια τέτοια βλάβη θα καθιστούσε το πλοίο ευάλωτο απενεργοποιώντας τις αμυντικές του ικανότητες μεγάλης εμβέλειας. Ή μπορεί να υπήρχε ανθρώπινο σφάλμα. Τα περιβάλλοντα μάχης είναι εγγενώς χαοτικά, χαρακτηρίζονται από υψηλή πίεση, περιορισμένο χρόνο και ελλιπείς ή αντικρουόμενες πληροφορίες. Ένα λάθος στην κρίση, η καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων ή η παρερμηνεία των δεδομένων των αισθητήρων θα μπορούσε να έχει επιτρέψει στον πύραυλο να παραβιάσει τα εξωτερικά στρώματα άμυνας. Τέλος, σε ορισμένα σενάρια, μια δέσμευση μπορεί να καθυστερήσει σκόπιμα την πυροδότηση αντιμέτρων για να επιβεβαιωθεί μια απειλή ή να αποφευχθεί παράπλευρη ζημία, αν και αυτό θα ήταν μια εξαιρετικά ασυνήθιστη επιλογή δεδομένων.

Ενώ μπορεί να μην μάθουμε ποτέ την ακριβή σειρά των γεγονότων, το περιστατικό υπογραμμίζει την απρόβλεπτη φύση της σύγχρονης ναυτικής μάχης και το υψηλό διακύβευμα της διασφάλισης της απρόσκοπτης λειτουργίας των αμυντικών συστημάτων. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για συνεχή καινοτομία και εκσυγχρονισμό για την προετοιμασία για ολοένα και πιο εξελιγμένες απειλές. Επίσης  αποκαλύπτει ευρύτερες ευπάθειες στην εκπαίδευση, την τακτική ή την τεχνολογία του Πολεμικού Ναυτικού, γεγονός που καθιστά αναγκαία την αναθεώρηση και την αναβάθμιση των υφιστάμενων σχεδίων και δογμάτων.

Η ιδέα ότι μια φαινομενικά κατώτερη δύναμη όπως οι Χούτι μπορεί να αμφισβητήσει ένα κυρίαρχο ναυτικό είναι ένα διαρκές θέμα στον ναυτικό πόλεμο. Ένα θέμα που οι παλαιοί αξιωματικοί του ναυτικού, θα αναγνώριζαν ως επαναλαμβανόμενο πρότυπο. Οι παρατηρήσεις των καθηγητών μας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων σχετικά με τον ανατρεπτικό αντίκτυπο της τεχνολογίας στη ναυτική στρατηγική παραμένουν επίκαιρες σήμερα, με παραλληλισμούς μεταξύ της εποχής τους και της σύγχρονης εποχής των ασύμμετρων απειλών. Θυμάμαι πως μας εξηγούσαν τη δεκαετία του ‘70 ότι από την εμφάνιση όπλων όπως θαλάσσιες νάρκες και τορπίλες, μετέτρεψαν τα ΤΠΚ του στόλου σε τρομερές απειλές. Αυτές οι καινοτομίες επέτρεψαν στα μικρότερα, ταχύτερα και φθηνότερα σκάφη να αμφισβητήσουν μεγάλα, βαριά οπλισμένα πολεμικά πλοία που κυριαρχούσαν προηγουμένως στις θάλασσες. Τα υποβρύχια και τα ΤΠΚ κατέστησαν ικανά να χτυπούν πολύ ισχυρότερους αντιπάλους τους, αναγκάζοντας τους διοικητές του στόλου να επανεξετάσουν τις τακτικές και τις στρατηγικές τους.

Σήμερα, τα drones, οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς και άλλες οικονομικά αποδοτικές τεχνολογίες επιτρέπουν σε μη κρατικούς μαχητές όπως οι Χούτι να αποτελούν σημαντικές απειλές ακόμη και για τα ισχυρά ναυτικά. Αυτά τα όπλα εκμηδενίζουν τη θεωρητική ναυτική ισχύ, επιτρέποντας σε μικρές ή παράτυπες δυνάμεις να εκμεταλλευτούν τα τρωτά σημεία στις παραδοσιακές θαλάσσιες άμυνες. Τα σύγχρονα ναυτικά αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις, καθώς τα φθηνά και ευρέως διαθέσιμα όπλα διαβρώνουν τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των σύγχρονων οπλικών συστημάτων.

Ακριβώς όπως οι πρόγονοί μας ναυμάχοι προσαρμόστηκαν στην πραγματικότητα των ναρκών και των τορπιλών, οι σημερινοί ηγέτες πρέπει να επινοήσουν νέα αντίμετρα και επιχειρησιακές ιδέες για να αντιμετωπίσουν τη διάδοση των drones, των πυραύλων και των ασύμμετρων απειλών. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει αυξημένη εξάρτηση από πολυεπίπεδες άμυνες, προηγμένο ηλεκτρονικό πόλεμο ή κατανεμημένη φονικότητα, όπου η ισχύς μάχης κατανέμεται σε πολλές μικρότερες, λιγότερο ευάλωτες πλατφόρμες. Ουσιαστικά, οι προκλήσεις που θέτει η χρήση drones από τους Χούτι αντανακλούν ένα ευρύτερο ιστορικό πρότυπο. Η τεχνολογική καινοτομία συχνά ανατρέπει τις παραδοσιακές ιεραρχίες ισχύος, αναγκάζοντας τα κυρίαρχα ναυτικά να προσαρμοστούν σε μια νέα στρατηγική πραγματικότητα.

Η δύσκολη θέση του Πολεμικού Ναυτικού στη σύγχρονη στρατηγική

Η εξισορρόπηση των άμεσων επιχειρησιακών αναγκών έναντι των μακροπρόθεσμων στρατηγικών προτεραιοτήτων, ιδιαίτερα ενόψει των περιορισμένων πόρων είναι μια κατάσταση που περιπλέκεται. Η εμπλοκή σε συνεχείς επιχειρήσεις ενάντια σε παράτυπες δυνάμεις όπως οι Χούτι καταναλώνει πολύτιμα βλήματα και άλλα πυρομαχικά υψηλής τεχνολογίας. Αυτά τα όπλα είναι ακριβά και απαιτούν σημαντικό χρόνο για να αναπληρωθούν, δημιουργώντας μια ανισορροπία προσφοράς-ζήτησης. Οι αμυντικοί προϋπολογισμοί και τα χρονοδιαγράμματα παραγωγής αγωνίζονται να συμβαδίσουν με το ρυθμό των δαπανών, απειλώντας την ετοιμότητα του ναυτικού για μελλοντικές συγκρούσεις σε πιο στρατηγικά σημαντικά θέατρα. Το Πολεμικό Ναυτικό βρίσκεται αντιμέτωπο με το άμεσο καθήκον της προστασίας των ζωτικών ναυτιλιακών διαδρόμων και της διασφάλισης της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας σε περιοχές όπως η Ερυθρά Θάλασσα. Αυτές οι αποστολές υποστηρίζουν το διεθνές εμπόριο και την παγκόσμια θαλάσσια σταθερότητα, αλλά έχουν το κόστος της εξάντλησης των κρίσιμων αποθεμάτων. Ταυτόχρονα, το ναυτικό πρέπει να διατηρήσει την ετοιμότητά του για πιθανές συγκρούσεις πιο κοντά, ιδιαίτερα στο Αιγαίο και την ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο, όπου οι εντάσεις με την Τουρκία αποτελούν επίμονο μέλημα.

Το σύγχρονο ναυτικό δόγμα εξαρτάται από την αδιάλειπτη παροχή προηγμένων πυρομαχικών για τη διατήρηση των επιχειρήσεων. Μια παρατεταμένη ενασχόληση σε δευτερεύοντα θέατρα κινδυνεύει να διαβρώσει την ικανότητα του ναυτικού να προβάλλει ισχύ ή να αμύνεται έναντι απειλών υψηλού επιπέδου στα πρωτοβάθμια θέατρα. Το χάσμα μεταξύ της δαπάνης για όπλα και της παραγωγής είναι μια αυξανόμενη πρόκληση. Η περιορισμένη βιομηχανική ικανότητα, το υψηλό κόστος και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες προμηθειών επιδεινώνουν τις καθυστερήσεις στην αναπλήρωση των εξαντλημένων αποθεμάτων. Οι ηγέτες πρέπει να αποφασίσουν πώς να διαθέσουν τους πεπερασμένους πόρους, εξισορροπώντας την ανάγκη αντιμετώπισης άμεσων απειλών με την επιτακτική ανάγκη διατήρησης της ετοιμότητας για υπαρξιακές προκλήσεις. Η εσφαλμένη κατανομή θα μπορούσε να αφήσει το ναυτικό ευάλωτο σε κρίσιμες περιοχές, ιδιαίτερα απέναντι σε έναν ικανό και αποφασιστικό αντίπαλο όπως η Τουρκία.

Συμπεράσματα

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια ισορροπημένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση των τεχνικών και στρατηγικών αδυναμιών. Ενώ λύσεις με σύγχρονα όπλα προσφέρουν μεγάλες υποσχέσεις, η σκοπιμότητα και το χρονοδιάγραμμά τους παραμένουν αβέβαια. Αυτή η πραγματικότητα υπογραμμίζει τον επείγοντα χαρακτήρα της επιδίωξης παράλληλων γραμμών προσπάθειας που μπορούν να αποφέρουν ταχύτερα, απτά αποτελέσματα, όπως παρακάτω:

1. Αποκαταστήστε την υπεροχή της στρατηγικής σκέψης

Να δώσουμε προτεραιότητα στα εθνικά συμφέροντα. Απαιτείται μια αναζωογόνηση του μηχανισμού εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας για την ενσωμάτωση του μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού, διασφαλίζοντας ότι κάθε απόφαση αντανακλά ευρύτερα εθνικά συμφέροντα και όχι άμεσες τακτικές πιέσεις.

2. Ανοικοδόμηση της Ελληνικής Αμυντικής-Βιομηχανίας

Η αυτάρκεια στην αμυντική παραγωγή, η ανάπτυξη εγχώριων κατασκευαστικών ικανοτήτων μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από ξένους προμηθευτές, να ελαχιστοποιήσει τις καθυστερήσεις στις προμήθειες και να διασφαλίσει τη συνεπή διαθεσιμότητα βασικών οπλικών συστημάτων. Μαθήματα από την ιστορία, όπως οι τεχνικές κατασκευής της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μπορούν να πληροφορήσουν τις σύγχρονες διαδικασίες, επιτρέποντας την ταχεία παραγωγή πυραύλων, drones και άλλων βασικών οπλισμών. Η συνεργασία μεταξύ της κυβέρνησης και της ιδιωτικής βιομηχανίας μπορεί να τονώσει την καινοτομία, να προσελκύσει επενδύσεις και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, ενισχύοντας τόσο την οικονομική όσο και τη στρατιωτική δύναμη.

3. Μετακίνηση προς οικονομικά αποδοτικές άμυνες «Soft-Kill»

Να υιοθετήσουμε τεχνολογίες Soft-Kill. Τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, όπως οι τεχνολογίες παρεμβολών και παραπλάνησης, μπορούν να εξουδετερώσουν τις εισερχόμενες απειλές διαταράσσοντας τα συστήματα καθοδήγησής τους ή εξαπατώντας τους για να χάσουν τους στόχους τους. Επίσης να αναπτύξουμε τακτικές και εκπαίδευση προσαρμοσμένες ώστε να ενσωματώνουν μεθόδους soft-kill σε πολυεπίπεδα αμυντικά συστήματα. Μια υβριδική προσέγγιση που συνδυάζει hard και soft-kill εξασφαλίζει πλεονασμό και στιβαρότητα.

4. Κλείστε το κενό κόστους-ανταλλαγής

Με καινοτόμες λύσεις, η αντιμετώπιση της ανισορροπίας του κόστους μπορεί να επιτευχθεί, όπως αρθρωτούς, επαναχρησιμοποιήσιμους αναχαιτιστές ή ανάπτυξη αναλώσιμων, οικονομικά αποδοτικών αντίμετρων (π.χ. drones). Παράλληλα βελτιώνοντας τις ικανότητες πληροφοριών και επιτήρησης για τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση απειλών πριν φτάσουν στο εύρος εμπλοκής, μειώνουμε την εξάρτηση από δαπανηρές αμυντικές ενέργειες.

5. Επενδύστε στην Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Δογμάτων

Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική χρήση προηγμένων τεχνολογιών, το Πολεμικό Ναυτικό πρέπει να δώσει προτεραιότητα στο εκπαιδευτικό προσωπικό για τη λειτουργία και τη συντήρηση νέων συστημάτων, ενισχύοντας παράλληλα την προσαρμοστικότητα στο δόγμα για την απρόσκοπτη ενσωμάτωση μέτρων soft-kill και hard-kill.

Επίλογος

Συνδυάζοντας τη στρατηγική σαφήνεια, τη βιομηχανική αναζωογόνηση και την τεχνολογική καινοτομία, η Ελλάδα μπορεί να προστατεύσει τα θαλάσσια συμφέροντά της αποφεύγοντας μη βιώσιμες δαπάνες. Αυτές οι προσπάθειες όχι μόνο θα ενισχύσουν τις άμεσες ναυτικές δυνατότητες αλλά και θα τοποθετήσουν την Ελλάδα ως μια ανθεκτική και προνοητική δύναμη σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών και γεωπολιτικών αλλαγών.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, του Strategy International και του Research Institute for European and American Studies.