Ο ρόλος της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στην περιοχή του Λεβάντε και του Κόλπου
Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν*
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας δεν είναι ιδεολογικά άκαμπτη σε αντίθεση με ό,τι εμφανίζεται ως πρώτη εικόνα. Αντίθετα, χρησιμοποιεί διάφορα μέσα για να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή του Λεβάντε και του Κόλπου. Στον Καύκασο, η Τουρκία προωθεί τον παντουρκισμό, ενώ στον ισλαμικό κόσμο, στοχεύει στην εδραίωση μιας ισχυρής παρουσίας με βάση την ισλαμική ενότητα. Η Τουρκία επιδιώκει να αντλήσει από την οθωμανική της κληρονομιά στην περιοχή ως καταλυτικός παράγοντας, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στις σχέσεις της με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα επιδιώκει σύγχρονες πολιτικές και οικονομικές προσεγγίσεις για να ενισχύσει την προσπάθειά της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια προσεκτική ανάλυση των προοπτικών και των συμφερόντων της Τουρκίας υπογραμμίζει τις δυνατότητές της να επηρεάσει σημαντικά τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες.
Αυτή η προσαρμόσιμη στρατηγική δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να χειραγωγεί στρατηγικούς δείκτες στην περιοχή, γεγονός που διευκολύνει τις φιλοδοξίες της για περιφερειακή επέκταση. Ωστόσο, τα λάθη του Προέδρου Ερντογάν έχουν συχνά οδηγήσει σε αντιδράσεις τόσο από τους πολίτες όσο και από τις πολιτικές ελίτ, θυμίζοντας τις προκλήσεις που αντιμετώπισε ο Στάλιν το 1946 με τη μαρξιστική ιδεολογία. Τέτοια λάθη έχουν επιβαρύνει πολύ τον Ερντογάν, συμβάλλοντας στη μείωση των ποσοστών αποδοχής του.
Επί του παρόντος, ο Ερντογάν δραστηριοποιείται σε μια ευρεία γεωγραφική περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Μεσογείου, της Λιβύης, της Συρίας, του Ιράκ και σε συγκρούσεις με την Ελλάδα, ενώ προκαλεί συχνά την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η προσέγγιση του Ερντογάν μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσπάθεια δημιουργίας ενός Νέου Νεο-Οθωμανισμού, ο οποίος διαφέρει από τον ιστορικό Οθωμανισμό στις αλληλεπιδράσεις του με τη Δύση.
Αυτός ο νεοοθωμανισμός προσφέρει μια μοναδική προοπτική στις σχέσεις με την Ανατολή. Ο ανταγωνισμός μερικές φορές μπορεί να οδηγήσει σε θετική δέσμευση, ενώ άλλες φορές οδηγεί σε εχθρότητα. Ενώ ορισμένοι μπορεί να αμφιβάλλουν για την ικανότητα της Τουρκίας να δημιουργήσει μια νεο-οθωμανική παρουσία παρόμοια με την πρώην αυτοκρατορία, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Ερντογάν έχει κάνει βήματα προς την επίτευξη των στόχων του στη Μέση Ανατολή.
Στις 26 Αυγούστου 2020, κατά τη διάρκεια εορτασμού της νίκης της δυναστείας των Σελτζούκων επί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη μάχη του Μαντζικέρτ, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία «θα πάρει ό,τι δικαιωματικά μας ανήκει στη Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα». Αυτή η δήλωση έγινε ως απάντηση στις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Κύπρο κοντά στο νησί της Κρήτης.
Ο Ερντογάν προειδοποίησε: «Δεν θα κάνουμε ποτέ καμία παραχώρηση σχετικά με αυτό που μας ανήκει… Καλούμε τους ομολόγους μας να ενωθούν και να αποφύγουν λάθη που θα οδηγούσαν στην καταστροφή τους».
Η διεκδικητική ρητορική και ο εθνικιστικός ενθουσιασμός του Ερντογάν που έχουν τις ρίζες τους στην οθωμανική ιστορία υπογραμμίζουν τη δέσμευσή του σε μια επεκτατική εξωτερική πολιτική. Έχει αναφερθεί στην «Κόκκινη Μηλιά» σε tweet του στο X.com , ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει το θρυλικό θεμέλιο της τουρκικής κυριαρχίας στην Κεντρική Ασία και ένα βασικό έμβλημα του τουρκικού εθνικισμού και επεκτατισμού.
Ο όρος «Κόκκινη Μηλιά» (“Kızıl Elma”) στην τουρκική μυθολογία υποδηλώνει την απόλυτη φιλοδοξία για κυριαρχία και είναι κεντρικός στο παντουρκικό κίνημα που στοχεύει στην ένωση όλων των Τούρκων παγκοσμίως (5 σημαίες κάτω από ένα έθνος) . Ο Ερντογάν δήλωσε ότι η «Κόκκινη Μηλιά» συμβολίζει μια ισχυρή και ευημερούσα Τουρκία και αντανακλά το ιστορικό ταξίδι του έθνους από τη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071 έως το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016. Η «Κόκκινη Μηλιά» περιγράφεται μεταφορικά ως ένα τεράστιο δέντρο που παρέχει σκιά από το Γιβραλτάρ έως τη Χετζάζ και από τα Βαλκάνια στην Ασία, αντιπροσωπεύοντας την κληρονομιά των Οθωμανών, οι οποίοι θριάμβευσαν επί των βυζαντινών δυνάμεων το 1071, ανοίγοντας έτσι τις πύλες της Ανατολίας στους Τούρκους.
Η έννοια της «Κόκκινης Μηλιάς» αναφέρεται σε μια ευρεία περιοχή που εκτείνεται από τη Νότια Ευρώπη έως την Κεντρική Ασία, όπου η Τουρκία ασκεί ενεργά εξωτερική πολιτική υπό τον Πρόεδρο Ερντογάν. Η Τουρκία έχει διατηρήσει μια ανεξάρτητη και συνάμα αμφισβητούμενη στάση στη Μεσόγειο, συμμετέχοντας άμεσα στην πολιτική διαδικασία της Λιβύης, επιβεβαιώνοντας την κυριαρχία της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και θέτοντας μια νέα γεωπολιτική ατζέντα. Αυτή η στρατηγική έχει τις ρίζες της στην ιδέα της «Κόκκινης Μηλιάς», η οποία συνδέει γεωγραφικές περιοχές από την Ανδαλουσία στη Νότια Ισπανία με την Μπουχάρα στο Ουζμπεκιστάν.
Η σύγχρονη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας βασίζεται στον πανισλαμισμό, επηρεασμένη από την ισλαμική ταυτότητα, και χρησιμοποιεί στοιχεία από την πολιτιστική κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που αναφέρεται ως νεο-οθωμανισμός. Αυτές οι στρατηγικές συνδυάζονται με δόγματα εθνικής ασφάλειας όπως η «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan) για την ενίσχυση της οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος της Τουρκίας, διασφαλίζοντας τον συνεχή ενεργό ρόλο της στην ευρύτερη περιφερειακή αρένα.
Στις παραπάνω τουρκικές οπτικές και διεκδικήσεις είναι σημαντικό για την Ελλάδα να παρουσιάσει μια εξισορροπιστική, αλλά συνάμα ανυποχώρητη στάση εξωτερικής πολιτικής που δεν θα αφήνει χώρους και δυνατότητες να υποχωρήσουν οι κόκκινες γραμμές που θα πρέπει να υπάρξουν έναντι όλων αυτών. Όμως η περιγραφή μιας τέτοιας πολιτικής είναι αντικείμενο ανάλυσης σε νέο άρθρο.
