FIMI: Η νέα παγκόσμια απειλή για την εθνική ασφάλεια και τη δημοκρατία

Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης
Διεθνολόγος

          Ο αιώνας μας έχει χαρακτηριστεί –και όχι άδικα– ως μία εποχή αεικρίσεων (permacrises) και πολυκρίσεων (polycrises), κρίσεων δηλαδή μεγάλης διάρκειας που τείνουν να αποκτήσουν μόνιμο χαρακτήρα και πολλαπλών διαστάσεων που αφορούν μία πληθώρα τομέων πολιτικής (policy fields) όπως η οικονομία, η υγεία, η άμυνα, η ενέργεια, κ.ά.[1] Στο νέο αυτό περιβάλλον ασφάλειας, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας λειτούργησε ως καταλύτης όσον αφορά τη δημιουργία νέων μέσων και ην ανάπτυξη τρόπων, μέσω των οποίων οι διάφοροι (κρατικοί και μη) δρώντες επιδιώκουν την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει ώστε να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.

          Ένας από αυτούς τους τρόπους αυτούς –ο οποίος εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των υβριδικών απειλών και πιο συγκεκριμένα των πληροφοριακών επιχειρήσεων– είναι και η Χειραγώγηση Πληροφοριών & Παρέμβαση από το Εξωτερικό, η οποία είναι περισσότερη γνωστή με τον αγγλικό όρο  Foreign Information Manipulation & Interference (FIMI) τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ορίζει ως:

         «[…] ένα μοτίβο συμπεριφοράς που απειλεί ή έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει αρνητικά τις αξίες, τις διαδικασίες και τις πολιτικές διαδικασίες. Η εν λόγω δραστηριότητα έχει χειραγωγικό χαρακτήρα και διεξάγεται με σκόπιμο και συντονισμένο τρόπο. Οι δράστες μιας τέτοιας δραστηριότητας μπορεί να είναι κρατικοί ή μη κρατικοί φορείς, συμπεριλαμβανομένων των πληρεξουσίων τους εντός και εκτός της επικράτειάς τους».[2]

          Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η FIMI αποτελεί μία από τις πλέον επικίνδυνες απειλές για τη δημοκρατία, καθώς δρα με ύπουλο τρόπο υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών τόσο στους κρατικούς θεσμούς όσο και στις ίδιες τις αρχές και αξίες του δημοκρατικού πολιτεύματος, δημιουργώντας τις συνθήκες για άνοδο ακροδεξιών παρατάξεων και εθνικό διχασμό, ο οποίος αποτελεί μέγιστη απειλή για την εθνική ασφάλεια κάθε κράτους, καθώς χωρίς κοινωνική συνοχή (social cohesion) το κράτος γίνεται ιδιαίτερα ευάλωτο έναντι ξένων δρώντων.

ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

          Σύμφωνα με έγγραφο του Συμβουλίου Εθνικών Πληροφοριών (Εικόνα 1) όσον αφορά τις απειλές εναντίον της εκλογικής διαδικασίας των ΗΠΑ,[3] τρεις από τις κυριότερες μορφές δράσης των ξένων δρώντων είναι οι ακόλουθες:

1. Η εκλογική παρέμβαση (election interference), η οποία σχετίζεται με προσπάθειες οι οποίες έχουν ως στόχο την υποβάθμιση ή τη διατάραξη της ικανότητας ενός στόχου να διεξάγει εκλογές, συμπεριλαμβανομένης και της στόχευσης των φυσικών ή τεχνικών διαστάσεων της διαδικασίας των εκλογών και περιλαμβάνει:

                   α.      Επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο οι οποίες επηρεάζουν την ικανότητα μίας κυβέρνησης να καταγράψει τους ψηφοφόρους, να διεξάγει ψηφοφορία και να καταμετρήσει ψήφους, ή να αναφέρει τα αποτελέσματα.,

                   β.      Επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο οι οποίες υποβαθμίζουν την ικανότητα μίας εκλογικής εκστρατείας να συμμετέχει στις εκλογές,

                   γ.      Επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο ή «φυσικές» επιχειρήσεις  οι οποίες στοχεύουν αξιωματούχους που εμπλέκονται με τη διαδικασία, εκλογικούς υπαλλήλους, ή χώρους διεξαγωγής, και τέλος

                   δ.      Δολοφονίες ή στρατιωτικές παρεμβάσεις ή παρεμβάσεις των υπηρεσιών ασφάλειας οι οποίες επηρεάζουν τις εκλογές.

2. Η εκλογική επιρροή (election influence), η οποία περιλαμβάνει μυστικές ή φανερές προσπάθειες ξένων κυβερνήσεων, μη-κρατικών δρώντων ή των αντιπροσώπων αυτών, οι οποίες έχουν την πρόθεση να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα τις εκλογές. Περιλαμβάνει δε ενέργειες οι οποίες –ανεξάρτητα από το αν επιτυγχάνουν το σκοπό τους– έχουν ως στόχο να:

                   α.      Μεταστρέψουν την κοινή γνώμη,

                   β.      Διαμορφώσουν την προτίμηση των ψηφοφόρων προς όφελος ενός συγκεκριμένου υποψηφίου ή πολιτικής παράταξης,

                   γ.      Παρακινήσουν ή καταστείλουν συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων εγείροντας αμφιλεγόμενα κοινωνικά θέματα,

                   δ.      Παραπλανήσουν τους ψηφοφόρους ως προς τον χρόνο, τον τρόπο και τον τόπο διεξαγωγής των εκλογών, και τέλος

                   ε.       Υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα ή τις πολιτικές διαδικασίες.

3. Η ξένη κακόβουλη επιρροή (foreign malign influence), η οποία σχετίζεται με υπονομευτικές, ακήρυχτες (συμπεριλαμβανομένων των μυστικών και κεκαλυμμένων επιχειρήσεων), εξαναγκαστικές ή εγκληματικές δραστηριότητες ξένων κυβερνήσεων, μη-κρατικών δρώντων ή των αντιπροσώπων αυτών, οι οποίες έχουν την πρόθεση να επηρεάσουν τη λαϊκές ή πολιτικές στάσεις, αντιλήψεις, ή συμπεριφορές ενός άλλου έθνους, ώστε να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους. Περιλαμβάνει δε ενέργειες οι οποίες έχουν ως στόχο να:

                   α.      Σπείρουν τη διχόνοια,

                   β.      Υπονομεύσουν τις δημοκρατικές διαδικασίες και θεσμούς, και τέλος

                   γ.      Κατευθύνουν τις πολιτικές και ρυθμιστικές αποφάσεις προς όφελος των στρατηγικών αντικειμενικών σκοπών των ξένων δρώντων.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ

          Στις 18 Δεκεμβρίου 2023 το Γραφείο του Διευθυντή Εθνικών Πληροφοριών (Office of the Director of National Intelligence – ODNI) δημοσίευσε την Εκτίμηση της Κοινότητας Πληροφοριών σχετικά με τις Ξένες Απειλές για τις Εκλογές των ΗΠΑ το 2022.[4] Το εν λόγω έγγραφο (Εικόνα 2) είναι ένα έγγραφο είκοσι μία (21) σελίδων στην αρχή του οποίου παρουσιάζονται οι ακόλουθες τέσσερις (4) βασικές διαπιστώσεις σχετικά με τις δραστηριότητες των ξένων χωρών που σχετίζονται με την εκλογική διαδικασία των ΗΠΑ:

1. Η Κίνα «ενέκρινε σιωπηλά» ενέργειες επιρροής μερικών ενδιάμεσων εκλογικών αγώνων οι οποίες αφορούσαν μέλη και των δύο εκλογικών κομμάτων.
2. Οι δραστηριότητες επιρροής του Ιράν αντιπροσωπεύουν την πρόθεσή του να εκμεταλλευτεί την υποβόσκουσα κοινωνική πόλωση και να υπονομεύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του εκλογικού κύκλου.
3. Η Κυβέρνηση της Ρωσίας και οι αντιπρόσωποί της επιχείρησαν να δυσφημίσουν το Κόμμα των Δημοκρατικών πριν τις ενδιάμεσες εκλογές και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην εκλογική διαδικασία, πιθανότατα για να υπονομεύσουν την υποστήριξη των ΗΠΑ στην Ουκρανία.
4. Αρκετοί πρόσθετοι ξένοι δρώντες επιχείρησαν να υπονομεύσουν Αμερικανούς πολιτικούς που ήθελαν να επανεκλεγούν.

          Επιπλέον, στις 22 Οκτωβρίου 2022 το ODNI δημοσίευσε ένα υπόμνημα σχετικά με τις Ξένες Απειλές για τις Εκλογές των ΗΠΑ με το πέρας της ψηφοφορίας του 2024,[5] στο οποίο αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι:

1. Η Κίνα, το Ιράν και η Ρωσία είναι καλύτερα προετοιμασμένες, καθώς έχουν αντλήσει διδάγματα από το εκλογικό κύκλο του 2020.
2. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι δρώντες περιλαμβάνουν:

                   α.      Πληροφοριακές επιχειρήσεις,

                   β.      Επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο,

                   γ.      Φυσικές απειλές ή βία.

3. Η δράση των ξένων δρώντων δεν περιορίζεται στην περίοδο πριν τις εκλογές έχοντας ως στόχο την μεταβολή της προτίμησης των ψηφοφόρων υπέρ κάποιου υποψηφίου, αλλά συνεχίζεται και μετά τη λήξη της εκλογικής διαδικασίας αποσκοπώντας στο να επηρεάσουν τη στάση του πληθυσμού πλήττοντας την εμπιστοσύνη τους στην εκλογική διαδικασία και προκαλώντας  αναταραχές.
4. Στόχοι των ξένων δρώντων είναι και οι υποδομές που σχετίζονται με τις εκλογές.
5. Οι ξένοι δρώντες είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν ψεύτικο οπτικοακουστικό υλικό (deep fake) που έχει δημιουργηθεί με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε να επηρεάσουν το κοινό.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Ο ΑΠΛΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ;

          Παρά το γεγονός ότι οι αποφάσεις που καλείται να λάβει ο «απλός πολίτης» δεν έχουν την ίδια βαρύτητα με αυτές ενός ηγετικού στελέχους κάποιου κυβερνητικού φορέα ή μίας επιχείρησης, εν τούτοις θα πρέπει και αυτός να δίνει μεγάλη προσοχή στην αξιολόγηση των πληροφοριών με τις οποίες «βομβαρδίζεται» καθημερινά από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) και τους συμπολίτες του. Θα πρέπει επομένως να έχει επίγνωση (awareness) του πληροφοριακού πολέμου που διεξάγεται σε παγκόσμιο επίπεδο και λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μην γίνει θύμα της FIMI.

          Για το λόγο αυτό, η Noreena Hertz αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο της με τίτλο «Μάτια Ορθάνοιχτα: Πως να παίρνετε καλύτερες αποφάσεις σ’ έναν περίπλοκο κόσμο»,[6] δίνοντας τις ακόλουθες εφτά συμβουλές ως προς τον έλεγχο των πηγών της πληροφόρησης:

1. Αν δεν είστε σίγουροι για την αξιοπιστία του υλικού που βρίσκετε online, κάντε λίγη έρευνα,
2. Προσπαθήστε να στοιχειοθετήσετε την πραγματική ταυτότητα των πηγών σας,
3. Προσδιορίστε αν αυτό που κοινοποιεί μια πηγή είναι γνώμη ή γεγονός,
4. Αν ένας ισχυρισμός ηχεί ακραίος στα αυτιά σας, εξετάστε τον με ιδιαίτερη προσοχή,
5. Αναλογιστείτε αν όσα λέει μια πηγή συνάδουν με όσα ήδη ξέρετε,
6. Αν το θέμα σάς είναι άγνωστο, υπάρχει κάποιος που να μπορεί να σας βοηθήσει να αποτιμήσετε αυτούς τους ισχυρισμούς; και
7. Σαρώστε το τοπίο, ώστε να εξακριβώσετε αν υπάρχουν και άλλοι που προβάλλουν του ίδιους ισχυρισμούς.

ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ

          Λαμβάνοντας υπόψιν όσα αναφέρθηκαν στο παρόν άρθρο σε συνδυασμό με το δυσάρεστο γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί «εύκολο στόχο» της FIMI,[7] κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί η αξία της σωστής εκπαίδευσης/επιμόρφωσης των πολιτών τόσο σε ατομικό (αυτοεκπαίδευση) όσο και συλλογικό (ειδικά προγράμματα, διαφημιστικά σποτάκια, κ.λπ.) επίπεδο με κρατική πρωτοβουλία, ώστε να αποφευχθούν οι δυσάρεστες συνέπειες της FIMI. Ομοίως, θα πρέπει να αναληφθεί δράση από την πολιτεία για την εκπαίδευση/επιμόρφωση του προσωπικού των κρατικών φορέων που σχετίζεται με θέματα εθνικής ασφάλειας πάνω σε ζητήματα ασφάλειας πληροφοριών, ώστε να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη εκτέλεση των καθηκόντων τους και η ανάπτυξη κουλτούρας ασφάλειας, καθώς σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Πλούταρχο (47-120 μ.Χ.):

          «Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της πρόνοιας».[8]

[1]           Koukakis, G. (2023). Permacrises and Polycrises: Outlining the Contemporary Security Environment through References to Strategic Documents of Regional and International Actors. HAPSc Policy Briefs Series, 4(2), 55–64. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.36661

[2]           European External Action Service. (2024, Μάιος 27). Tackling Disinformation, Foreign Information Manipulation & Interference. https://www.eeas.europa.eu/eeas/tackling-disinformation-foreign-information-manipulation-interference_en

[3]           National Intelligence Council. (2022, Δεψεμβερ 23). Foreign Threats to the 2022 US Elections [Official Document]. https://www.dni.gov/files/ODNI/documents/assessments/NIC-Declassified-ICA-Foreign-Threats-to-the-2022-US-Elections-Dec2023.pdf

[4]           Office of the Director of National Intelligence. (2023, December 18). Intelligence Community Assessment of Foreign Threats to the 2022 U.S. Elections. https://www.dni.gov/index.php/newsroom/reports-publications/reports-publications-2023/3744-intelligence-community-assessment-of-foreign-threats-to-the-2022-u-s-elections

[5]           Office of the Director of National Intelligence. (2024, October 22). Foreign Threats to US Elections after Voting Ends in 2024. https://www.dni.gov/index.php/newsroom/reports-publications/reports-publications-2024/4006-foreign-threats-after-voting-ends

[6]        Hertz Noreena. «Μάτια Ορθάνοιχτα: Πως να παίρνετε καλύτερες αποφάσεις σ’ έναν περίπλοκο κόσμο». Μεταίχμιο. Αθήνα: 2013. σσ. 235-269.

[7]           Λιακασάς, Α. (2021, Ιούλιος 28). «Ανοχύρωτη» στα fake news η Ελλάδα. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. https://www.kathimerini.gr/society/561448705/anochyroti-sta-fake-news-i-ellada/

[8]        Τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα.

   *Ο Αντισυνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Κουκάκης εισήχθη μέσω πανελληνίων εξετάσεων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1998 από όπου αποφοίτησε το 2002, 1^ος μεταξύ των Ανθυπολοχαγών Πεζικού. Το 2003 εντάχθηκε στις Ειδικές Δυνάμεις, όπου υπηρέτησε μέχρι το 2017 οπότε και αποχώρησε οικειοθελώς. Έχει υπηρετήσει σε διάφορες Μονάδες και Επιτελεία των Ειδικών Δυνάμεων, του Πεζικού και της Επιστράτευσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Κύπρος και Κοσσυφοπέδιο) και είναι απόφοιτος όλων των υποχρεωτικών στρατιωτικών εκπαιδεύσεων (σχολείων) του Πεζικού και των Ειδικών Δυνάμεων, καθώς και τεσσάρων σχολείων στις ΗΠΑ (Fort Benning, Georgia). Επιπλέον είναι απόφοιτος της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (2023), από την οποία βραβεύτηκε για τη διπλωματική του διατριβή (5^η καλύτερη). Αποστρατεύτηκε το 2024 έχοντας 26 έτη υπηρεσίας στις Ένοπλες Δυνάμεις.

Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Master of Arts) στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο απέκτησε με βαθμό άριστα αποφοιτώντας 1^ος ανάμεσα στους συμφοιτητές του, έπειτα από υποτροφία που του χορηγήθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ). Είναι Κύριος Ερευνητής και Γενικός Γραμματέας του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ) στο οποίο εντάχθηκε το 2022, μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) από το 2022, Ερευνητικός Συνεργάτης (Research Associate) του HERMES Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy από το 2022 και μέλος της ΆΛΛΗΛΟΝ από το 2022 και της Mercury Negotiation Academy (MNA) το 2023.

Έχει λάβει μέρος ως εισηγητής σε αρκετά συνέδρια, ημερίδες και σεμινάρια, ενώ μελέτες και αναλύσεις του έχουν δημοσιευτεί στις ιστοσελίδες των Ινστιτούτων Διεθνών Σχέσεων με τα οποία συνεργάζεται καθώς επίσης και στα περιοδικά Στρατιωτική Επιθεώρηση του ΓΕΣ, το περιοδικό Διακλαδική Επιθεώρηση της ΑΔΙΣΠΟ, το  περιοδικό NRDC-GR HERALD του NRDC-GR, το επιστημονικό περιοδικό Η Ελλάδα, η Ευρώπη και ο Κόσμος της Μονάδας Έρευνας για την Ευρωπαϊκή και Διεθνή Πολιτική του Πανεπιστημίου Αιγαίου, τη σειρά Global Security and Intelligence Note (GSIN) και South and South East Asia Security Research Center (SSEASRC) Research Notes του Πανεπιστημίου του Buckingham, το τριμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό e-Άλληλον της ΑΛΛΗΛΟΝ, το διμηνιαίο περιοδικό γεωστρατηγικής Geostrategic Pulse, τα επιστημονικά περιοδικά ομότιμης αξιολόγησης HAPSc Policy Brief Series του Ελληνικού Οργανισμού Πολιτικών Επιστημόνων (ΕΟΠΕ) και Regional Integration: Politics, Economics, Governance (Περιφέρεια) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Αρθρογραφεί περιοδικά στις ενημερωτικές ιστοσελίδες HUFFPOST Greece, Policy Journal, Liberal.gr, Geopolitics & Daily News, Geopolitico, LEP, ενώ έχει επιτελέσει και τα καθήκοντα-του Προσκεκλημένου Εκδότη στο 14^ο και 15^ο τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού eΆλληλον, στα ένθετα με τίτλο «Ασφάλεια και Ανθεκτικότητα» τα οποία είχαν ως στόχο την ανάδειξη της σημασίας των δύο αυτών αλληλένδετων εννοιών. Τον Απρίλιο του 2023 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα» το οποίο πραγματεύεται το θεσμικό πλαίσιο της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Τουρκίας, ενώ όσον αφορά την Ελλάδα –εκτός από το θεσμικό πλαίσιο– προτείνει παράλληλα μία νέα αρχιτεκτονική εθνικής ασφάλεια.

Είναι Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του προγράμματος «Σπουδές Ασφάλειας στη Μεσόγειο» και «Γνωρίζοντας τις Σπουδές Ασφάλειας μέσα από το έργο του Θουκυδίδη» του ΚΕΔΙΒΙΜ Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπό την επιστημονική ευθύνη του Δρ. Ντάλη Σωτήρη, Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων, Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Προέδρου του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών: Αρχαιολογία, Γλωσσολογία, Διεθνείς Σχέσεις.