Η σημασία της Γροιλανδίας και της Αρκτικής

https://world.expeditions.com/travel-guide/arctic-travel-guide/how-to-get-to-the-arctic-circle
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Η Αρκτική βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της γεωπολιτικής του 21ου αιώνα, αντιπροσωπεύοντας μια σύγκλιση κλίματος, εμπορίου και στρατιωτικών συμφερόντων. Για να καταλάβουμε τη συζήτηση που άνοιξε για τη Γροιλανδία απαιτείται μια διερεύνηση των γεωπολιτικών και στρατηγικών διαστάσεων της περιοχής της Αρκτικής, που πλαισιώνεται από τις προτεινόμενες πολιτικές και ενέργειες του εκλεγμένου Προέδρου Τραμπ, καθώς και από τον ευρύτερο διεθνή ανταγωνισμό που περιλαμβάνει τη Ρωσία και την Κίνα.
Τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και σπάνιων γαιών της Γροιλανδίας την καθιστούν κρίσιμη για τις παγκόσμιες βιομηχανίες ενέργειας και τεχνολογίας. Επίσης, η γεωγραφική της θέση παρέχει έλεγχο στις ναυτιλιακές διαδρομές της Αρκτικής και παρακολούθηση αντίπαλων δυνάμεων, υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη στρατηγική της σημασία. Και σε όλα αυτά αν αθροίσουμε την κλιματική αλλαγή που επιταχύνει το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής, ανοίγοντας το Βορειοανατολικό Πέρασμα και άλλες διαδρομές που μπορούν να μειώσουν τους χρόνους πλου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Η θέση της Γροιλανδίας κοντά στο ρήγμα GIUK και τις ακτοπλοϊκές οδούς της Αρκτικής ενισχύει τον ρόλο της στην προβολή ισχύος, την ασφάλεια του εμπορίου και την εποπτεία του αντιπάλου.
Η Ρωσία θεωρεί την Αρκτική ως τον ακρογωνιαίο λίθο της επιστροφής της στο καθεστώς της μεγάλης δύναμης. Η δέσμευση της για κυριαρχία στην Αρκτική είναι εμφανής στη στρατιωτική συσσώρευση, συμπεριλαμβανομένων βάσεων, αεροδρομίων και παγοθραυστικών, που συμπληρώνεται από τη στρατηγική της για την Αρκτική του 2035. Παρά τις φιλοδοξίες της, η Ρωσία αντιμετωπίζει δημογραφική παρακμή στα αρκτικά εδάφη της, οπότε βασίζεται στη συνεργασία της με την Κίνα για την ενίσχυση της εξόρυξης πόρων και των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Όλοι αντιλαμβάνονται πως οι συγκαλυμμένες αναφορές της Ρωσίας για την Αλάσκα και ο νεοαυτοκρατορικός λόγος υποδηλώνουν μακροπρόθεσμες φιλοδοξίες για αναμόρφωση των περιφερειακών συνόρων.

Οι φιλοδοξίες της Κίνας για την Αρκτική ευθυγραμμίζονται με την ευρύτερη Πρωτοβουλία Belt and Road, με στόχο την εξασφάλιση πόρων και εμπορικών οδών μειώνοντας παράλληλα την εξάρτηση από τα ελεγχόμενα από τις ΗΠΑ σημεία ελέγχου. Έτσι η στρατηγική της Κίνας για τον «Πολικό Δρόμο του Μεταξιού» υπογραμμίζει το ενδιαφέρον της να αξιοποιήσει την Αρκτική για το εμπόριο και την εξόρυξη πόρων. Οι οικονομικές επενδύσεις της στη Γροιλανδία και η εξάρτηση από τη Ρωσία για πρόσβαση στην Αρκτική ευθυγραμμίζουν τις φιλοδοξίες του Πεκίνου με τις φιλοδοξίες της Μόσχας. Οι συνεργασίες με τη Ρωσία ενισχύουν την ατζέντα του Πεκίνου για την Αρκτική, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και τους πόρους της Μόσχας για την προώθηση των αμοιβαίων συμφερόντων.
Από την άλλη, οι ΗΠΑ ενισχύουν την παρουσία τους στην Αλάσκα, αναπτύσσοντας προηγμένα μαχητικά αεροσκάφη και αυξάνοντας τις ναυτικές ασκήσεις της Αρκτικής. Έργα όπως στο λιμάνι Port of Nome και η ενίσχυση των στόλων παγοθραυστικών αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη αναγνώριση της στρατηγικής αξίας της περιοχής. Παρά την πρόοδο, οι ΗΠΑ υστερούν πολύ ευρισκόμενοι πίσω από τη Ρωσία σε δυνατότητες παγοθραυστικών, περιορίζοντας το επιχειρησιακό τους εύρος στην περιοχή. Η ρητορική και οι πολιτικές του Τραμπ απηχούν την πρόθεση του Δόγματος Μονρό να εμποδίσει ξένες δυνάμεις (Κίνα και Ρωσία) να επηρεάσουν το δυτικό ημισφαίριο. Δηλαδή τη διαμόρφωση της Γροιλανδίας και της Αρκτικής από τον Τραμπ θεωρείται ως μέρος των «εξωτερικών ορίων» του δυτικού ημισφαιρίου. Αυτό αντανακλά μια μονομερή προσέγγιση για την αντιμετώπιση της Κίνας και της Ρωσίας. Οι προτάσεις για προσάρτηση και έλεγχο βασικών στρατηγικών πόρων όπως η Γροιλανδία και η Διώρυγα του Παναμά αναδεικνύουν μια συναλλακτική, μερκαντιλιστική κοσμοθεωρία, δίνοντας προτεραιότητα στην κυριαρχία έναντι της διπλωματίας, καθώς σηματοδοτούν μια μονομερή και επιθετική προσέγγιση. Ενώ η εστίαση του Τραμπ στη Γροιλανδία αντανακλά την αναγνώριση της σημασίας της, η προσέγγισή του επικρίνεται ως κοντόφθαλμη και συγκρουσιακή. Αντί να ενθαρρύνει τη συνεργασία με συμμάχους όπως η Δανία και η Γροιλανδία, η προσέγγιση του Τραμπ κινδυνεύει να αποξενώσει τους εταίρους και να υπονομεύσει τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα.

https://www.nomealaska.org/port-nome
Συμπεράσματα
Η Αρκτική αναδεικνύεται ως κρίσιμο θέατρο στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας, με οικονομικές και στρατιωτικές διαστάσεις. Το λιώσιμο των πάγων όχι μόνο υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, αλλά υπογραμμίζει επίσης τον μετασχηματιστικό αντίκτυπό της στη γεωπολιτική και το εμπόριο.
Ενώ η αναγνώριση της στρατηγικής σημασίας της Γροιλανδίας από τον Τραμπ είναι αξιέπαινη, η μιλιταριστική ρητορική του κινδυνεύει να αποξενώσει συμμάχους όπως η Δανία και η ίδια η Γροιλανδία. Οι συμφωνίες συνεργασίας για τα δικαιώματα βάσης και την κοινή χρήση πόρων ενδέχεται να αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα. Η προσέγγιση του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» κινδυνεύει να επιδεινώσει τις εντάσεις τόσο με τους αντιπάλους όσο και με τους συμμάχους, απομακρύνοντας τη διεθνιστική τάξη πραγμάτων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την έμφαση στη συλλογική ασφάλεια.
Η αυξανόμενη σημασία της Αρκτικής απαιτεί προσεκτικές, συνεργατικές και μελλοντικές πολιτικές. Ενώ οι προτεινόμενες ενέργειες του Τραμπ υπογραμμίζουν τη σημασία της περιοχής, η στρατηγική του κινδυνεύει να απομονώσει τις ΗΠΑ και να επιδεινώσει τις εντάσεις με συμμάχους και αντιπάλους. Η πρόκληση έγκειται στην εξισορρόπηση της διεκδίκησης με τη διπλωματία για τη διασφάλιση των αμερικανικών συμφερόντων χωρίς αποσταθεροποίηση της περιοχής.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, του Strategy International και του Research Institute for European and American Studies.





