Απαιτείται Άμεσα μια Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Οι στρατιωτικές εμπλοκές δεν γίνονται στο κενό. Διαμορφώνονται από στρατηγικούς στόχους, πολιτική βούληση και ψυχολογικούς παράγοντες. Οπότε η εστίαση αποκλειστικά στο υλικό ενώ παραμελεί την ανθρώπινη και πολιτική διάσταση οδηγεί σε εσφαλμένους χειρισμούς. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια στρατιωτική επανάσταση με την πλήρη έννοια της. Συμβαίνει μόνο όταν ολόκληρη η κοινωνία μεταμορφώνεται, αναγκάζοντας τις ένοπλες δυνάμεις της να αλλάξουν σε κάθε επίπεδο ταυτόχρονα, από τεχνολογία και αμυντική βιομηχανία, σε στρατηγική, τακτική, εκπαίδευση, δόγμα και διοικητική μέριμνα. Όταν συμβεί αυτό, ακόμη και η σχέση οικονομίας και κοινωνίας μεταμορφώνεται προς όφελος μας.

Στον απόηχο των μνημονίων και της διατάραξης της ισορροπίας ισχύος των δυνάμεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, ξεκίνησε μια καλή συζήτηση με την «ατζέντα 2030» που ανακοίνωσε ο Υπουργός κος Δένδιας, αλλά χωρίς να λαμβάνει θέσεις για μια πλήρη Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις (RMA).

Στην Ελλάδα, οι έννοιες και τα συστατικά στοιχεία παραμένουν αντικείμενο με ταλαντευόμενους και μη ρεαλιστικούς στόχους πρόσκτησης νέων μονάδων και οπλικών συστημάτων και μια ποικιλία επιχειρησιακών σχεδίων πολεμικής σχεδίασης για αρκετά στατικά απρόοπτα, όπως ανακατάληψη νήσου, ή προστασία βραχονησίδων. Κανένα όμως από αυτά δεν είναι προϊόν μιας συνεκτικής εθνικής στρατηγικής που αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες απειλές, τις ευρύτερες γεωγραφίες του Αιγαίου και της Μεσογείου που πρέπει να προστατεύσουμε ή την απρόβλεπτη φύση του μέλλοντος. Για παράδειγμα η θαλάσσια στρατηγική που χρειαζόμαστε σήμερα πρέπει να είναι μια ευέλικτη στρατηγική που να επιτρέπει την ταχεία ανάπτυξη και προσαρμογή. Η δομή δύναμης που θα ορίζεται πρέπει επίσης να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Η όποια στρατηγική πρέπει να αναπτυχθεί με μια νηφάλια ματιά στους αντιπάλους μας και τις ευθύνες μας. Επιπλέον, πρέπει να εφαρμοστεί με εθνική συναίνεση γιατί μια τέτοια εφαρμογή, χωρίς αμφιβολία, θα είναι δαπανηρή για τους φορολογούμενους.

Συμπερασματικά οι στρατιωτικές αλλαγές δεν αφορούν μόνο την απόκτηση νέων όπλων, αλλά κυρίως τη μεταμόρφωση της νοοτροπίας και των θεσμών. Πιστεύω στην κατάσταση που βρισκόμαστε οι ένοπλες δυνάμεις προσανατολίζονται σε ένα αμυντικό δόγμα. Μια στρατηγική απόφαση που απαιτεί τόσο υλικοτεχνικές προσαρμογές όσο και αλλαγή στη στρατιωτική κουλτούρα.

Αναμφισβήτητα, η αλλαγή στρατιωτικού δόγματος μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Σε πολλές ναυτικές συγκρούσεις έχουμε διαπιστώσει ότι έχει κρίνει την επιτυχία ή την αποτυχία ενός στόλου. Για παράδειγμα στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) οι Έλληνες, με έναν ασύμμετρο στόλο μικρότερης δύναμης, κατάφεραν να νικήσουν τον τεράστιο περσικό στόλο. Το στρατηγικό δόγμα που χρησιμοποίησαν ήταν η μάχη σε στενές θαλάσσιες περιοχές, όπου τα μεγαλύτερα και δυσκίνητα περσικά πλοία δεν μπορούσαν να αξιοποιήσουν την υπεροχή τους. Οι Έλληνες ναυτικοί, με πιο ευκίνητα πλοία (τριήρεις), χρησιμοποίησαν το γεωγραφικό πλεονέκτημα του στενού περάσματος της Σαλαμίνας για να καταστρέψουν τα περσικά πλοία. Αυτό το δόγμα της «στρατηγικής ευχέρειας» και της εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος έφερε την ελληνική νίκη και άλλαξε το ρεύμα του πολέμου.

Επίσης στη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1805) η Βρετανία κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων εξέλιξε ένα νέο δόγμα στη ναυτική τακτική υπό την ηγεσία του ναυάρχου Οράτιου Νέλσον. Αντί για την παραδοσιακή τακτική της γραμμής μάχης, όπου τα πλοία ευθυγραμμίζονταν για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό, ο Νέλσον επέλεξε να επιτεθεί με δύο διαγώνιες γραμμές, κατακερματίζοντας τη γαλλο-ισπανική φάλαγγα και επιτυγχάνοντας μια συντριπτική νίκη. Η στρατηγική αυτή ανέδειξε την αξία της πρωτοβουλίας και της ευελιξίας, και ήταν καθοριστική για τη διατήρηση της ναυτικής υπεροχής της Βρετανίας για πολλές δεκαετίες. Με το ίδιο ακριβώς πνεύμα (πρωτοβουλίας και της ευελιξίας) αντιμετώπισε νικηφόρα και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τον Οθωμανικό στόλο το 1912 στη ναυμαχία της Έλλης.

Αλλά και πιο πρόσφατα στη ναυτική σύγκρουση στον Περσικό Κόλπο το 2001, κατά τη διάρκεια της κρίσης του Κόλπου, ήταν επίσης μια περίπτωση που η αλλαγή στρατηγικής και δόγματος έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Το Ιρανικό Ναυτικό χρησιμοποίησε ταχύπλοα επιθετικά σκάφη και εκμεταλλεύτηκε τις χερσαίες δυνάμεις για να αναπτύξει τακτικές επιθέσεων και ανταρτοπολέμου στη θάλασσα. Παρά το ότι το Αμερικανικό Ναυτικό υπερτερούσε σε αριθμούς και τεχνολογία, η ικανότητα του Ιράν να εκμεταλλευτεί τον γεωγραφικό χώρο και να υιοθετήσει τακτικές ασύμμετρης ναυτικής πολεμικής άσκησε πιέσεις στις ΗΠΑ να αναθεωρήσουν την προσέγγισή τους.

Αυτά τα παραδείγματα αναδεικνύουν πως η προσαρμογή του στρατηγικού δόγματος σε νέες συνθήκες, τεχνολογίες και τακτικές μπορεί να είναι καθοριστικές για την επιτυχία ενός στόλου, ακόμα και απέναντι σε φαινομενικά υπέρτερες δυνάμεις.

Οι επαναστάσεις στις στρατιωτικές υποθέσεις δεν είναι νέο φαινόμενο. Σε όλη την ιστορία, οι εξελίξεις στην τεχνολογία και τη στρατηγική έφεραν επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο διεξάγονται οι πόλεμοι. Μια στρατιωτική επανάσταση προκύπτει όταν ένα έθνος αδράξει την ευκαιρία να μεταμορφώσει το στρατιωτικό δόγμα, την εκπαίδευση, την οργάνωση, τον εξοπλισμό, τις τακτικές, τις αμυντικές επιχειρήσεις και τη στρατηγική του σε ένα συνεκτικό μοτίβο, προκειμένου να διεξαγάγει πόλεμο με νέο και πιο αποτελεσματικό τρόπο. Ο ρυθμός της τεχνολογικής αλλαγής επιταχύνει και προκαλεί τον στρατό να υιοθετήσει και να απορροφήσει νέες καινοτομίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τη συλλογή, την επεξεργασία και την κατανομή πληροφοριών. Ο χώρος μάχης έχει επεκταθεί σε πέντε διαστάσεις -διάστημα, αέρα, ξηρά, θάλασσα και υποβρύχια. Είναι πιο δυναμικός και βασίζεται σε μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτερη επικοινωνία. Η τρέχουσα στρατιωτική επανάσταση RMA που χρειαζόμαστε εκτιμάται ότι απαιτεί από τέσσερις τύπους αλλαγών:

• Εξαιρετική ακρίβεια όπλων.
• Βελτίωση του Command, Control, Communications, Computers, Collaboration, and Intelligence (defense)
• Αντιμετώπιση Κυβερνοπόλεμου.
• Μεγιστοποίηση επιβιωσιμότητας μονάδων.

Ωστόσο με ή χωρίς ένα νέο RMA, αυτά τα χαρακτηριστικά θα συνεχίσουν να εξελίσσονται και να καθορίζουν τη στρατιωτική τεχνολογία και πολεμικές επιχειρήσεις.

Οι στρατιωτικές αλλαγές δεν αφορούν μόνο την απόκτηση νέων όπλων, και κατάργηση στρατοπέδων και μονάδων, αλλά κυρίως τη μεταμόρφωση της νοοτροπίας και των θεσμών. Η Εθνική Άμυνα πρέπει να προσανατολιστεί σε ένα αμυντικό δόγμα, μια στρατηγική απόφαση που απαιτεί τόσο υλικοτεχνικές προσαρμογές όσο και αλλαγή στη στρατιωτική κουλτούρα. Η φράση «οι επαναστάσεις γίνονται στο μυαλό των ανθρώπων και των θεσμών τους» αναδεικνύει την ιδέα ότι η επιτυχία μιας στρατηγικής δεν εξαρτάται μόνο από τεχνολογικές καινοτομίες (όπως «μη επανδρωμένα σκάφη ή φρεγάτες»), αλλά από το κατά πόσο οι ναυτικοί θα αφομοιώσουν τη νέα νοοτροπία και θα την εφαρμόσουν στις τακτικές τους. Εάν το αμυντικό δόγμα υιοθετηθεί με επιδεξιότητα και ενθουσιασμό, η «Επανάσταση» θα πετύχει· διαφορετικά, θα αποτύχει.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, του Strategy International και του Research Institute for European and American Studies.