Το κουαρτέτο του Λεβάντε, ένα όραμα για μια ελεύθερη και ανοιχτή Ανατολική Μεσόγειο
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Το στρατηγικό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου (Λεβάντε) διέρχεται μια περίοδο ραγδαίου μετασχηματισμού, που απαιτεί μια ισχυρή και ενιαία απάντηση στις περιφερειακές απειλές. Η Ελλάδα, μπορεί να αναλάβει μια πρωτοβουλία ώστε μαζί, με την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ να διατηρήσουν μια ελεύθερη και ανοιχτή Ανατολική Μεσόγειο. Είναι ένα όραμα που ονόμασα «το κουαρτέτο του Λεβάντε» διότι τα τέσσερα αυτά κράτη, μοιράζονται όχι μόνο γεωγραφική εγγύτητα αλλά και θεμελιώδη συμφέροντα για την ασφάλεια, την οικονομική σταθερότητα και το κράτος δικαίου. Για τη διασφάλιση αυτών των κοινών συμφερόντων, πιστεύω ότι είναι επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί ένας Οργανισμός Συνθήκης Ανατολικής Μεσογείου (ΟΣΑΜ) -μια ισχυρή αμυντική συμμαχία ικανή να αποτρέψει την επιθετικότητα των αναθεωρητών και να διατηρήσει την περιφερειακή σταθερότητα.
Η ανάγκη για έναν ισχυρό αποτρεπτικό μηχανισμό
Μια ελεύθερη και ανοιχτή Μεσόγειος είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση μιας διεθνούς τάξης που τηρεί τους κανόνες. Μετά τις επανειλημμένες εισβολές της Ρωσίας στην Ουκρανία και την αυξημένη τουρκική πολεμική απέναντι στον Ελληνισμό (Ελλάδα-Κύπρο), τη Συρία και το Ισραήλ, η σταθερότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία σήμερα. Η αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο θα είχε σοβαρές άμεσες επιπτώσεις για το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου («East Mediterranean Gas Forum-EMGF») και στο γεωπολιτικό σύμπλοκο Ινδο-Μεσογείου όπου κυριαρχεί ο Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης («India-Middle East-Europe Economic Corridor-IMEC») και θα βλάψει ουσιαστικά την παγκόσμια οικονομία. Ενώ είναι πρωτοβουλίες περιφερειακής υποδομής που φαίνεται να δείχνουν προς την αξία του άξονα Αιγαίου-Μεσογείου ως προστιθέμενη αυξάνοντας το γεωστρατηγικό ρόλο του Ελληνισμού.
Η Ανατολική Μεσόγειος γίνεται όλο και περισσότερο μια αμφισβητούμενη περιοχή, με αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις που τροφοδοτούνται από εδαφικές διαμάχες, εξερεύνηση ενέργειας και εξωτερικές επιρροές που αμφισβητούν την κυριαρχία των περιφερειακών κρατών. Μεταξύ των πιο πιεστικών ανησυχιών είναι η επεκτατική ατζέντα της Τουρκίας, η οποία απειλεί την κυριαρχία της Ελλάδας και της Κύπρου, καθώς και την ευρύτερη σταθερότητα της περιοχής. Η δημιουργία του ΟΣΑΜ θα χρησίμευε ως σαφές αντίβαρο σε τέτοιες ηγεμονικές φιλοδοξίες, διασφαλίζοντας ότι κανένας μεμονωμένος παράγοντας δεν μπορεί να κυριαρχήσει στην περιοχή χωρίς αμφισβήτηση.
Μια διττή στρατηγική προσπάθεια
Η διασφάλιση μιας ελεύθερης και ανοιχτής Ανατολικής Μεσογείου απαιτεί μια διττή στρατηγική προσπάθεια:
Πρώτον, θα πρέπει να οικοδομηθεί μια αυτάρκης θεσμική αρχιτεκτονική που να διαφυλάσσει τα συμφέροντα στρατιωτικής και οικονομικής ασφάλειας του Ελληνισμού και των μελών της συμμαχίας στην περιοχή.
Δεύτερον, η Αθήνα πρέπει να βαθμονομήσει τα συμφέροντα και τις δεσμεύσεις της ευρύτερης περιοχής για τη διατήρηση της περιφερειακής ασφάλειας. Αυτό απαιτεί ξεκάθαρη ηγεσία του Ελληνισμού, οικοδόμηση συμμαχιών και κατανομή των βαρών.
Η σημασία της Συλλογικής Ασφάλειας
Η ασφάλεια της περιοχής θα ενισχυόταν ουσιαστικά από μια συλλογική διευθέτηση ασφάλειας μεταξύ των περιφερειακών εθνών και όχι μια μοναχική εξάρτηση σε μονομερείς εγγυήσεις ασφάλειας, όπως το ΝΑΤΟ. Η στρατιωτική αποτελεσματικότητα και η ανθεκτικότητα της Συμμαχίας στην περιοχή ενισχύονται σημαντικά από μια αρχιτεκτονική συλλογικής ασφάλειας και την κατανομή των βαρών μεταξύ των συμμάχων. Ήδη υπάρχει διαφωνία εντός του ΝΑΤΟ καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες, επικρίνουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους για μεγαλύτερη συνεισφορά στη συλλογική ασφάλεια του Βορείου Ατλαντικού συμφώνου, ενώ παράλληλα προσφέρουν μια σειρά από εγγυήσεις ασφάλειας και στην Ανατολική Μεσόγειο -ενώ το φερόμενο ως πρωταρχικό θέατρο ενδιαφέροντός τους πλέον είναι ο Ινδο-ειρηνικός.
Ο Ελληνισμός υπήρξε πρώιμος και σταθερός υπέρμαχος ενός πλαισίου συλλογικής ασφάλειας. Είναι καιρός να συγκεντρωθεί μια αδιαμφισβήτητη αμυντική συμμαχία που μπορεί να αποτρέψει τους τουρκικούς ηγεμονικούς σχεδιασμούς σε ολόκληρη την περιοχή -έναν Οργανισμό Συνθήκης Ανατολικής Μεσογείου (ΟΣΑΜ). Ένας συνασπισμός που βασίζεται σε κοινά συμφέροντα. Οι πρωταρχικοί παράγοντες αυτής της πρωτοβουλίας -Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος και Ισραήλ- μοιράζονται ιστορικούς δεσμούς και κοινή δέσμευση στο διεθνές δίκαιο, την οικονομική συνεργασία και την ασφάλεια.
Ο ΟΣΑΜ ως πρόταση μιας ελεύθερης και ανοιχτής Ανατολικής Μεσογείου θα πρέπει να είναι ύψιστης προτεραιότητας για τα κράτη της Μεσογείου. Επίσης μπορεί να αποτελεί μια ανάλογη και έγκαιρη απάντηση στην αυξανόμενη πολιτικοστρατιωτική εταιρική σχέση «χωρίς όρια» μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, με τη Ρωσία και το Ιράν να περιλαμβάνονται. Οι κύριες αρχές του ΟΣΑΜ μπορεί να περιλαμβάνουν μια ρητά αμυντική (όχι επιθετική) στάση που υποστηρίζεται από υποχρεώσεις συλλογικής ασφάλειας. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει μια κλιμακωτή προσέγγιση αποτροπής για την αντιμετώπιση υβριδικών επιθέσεων ή επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, συμπεριλαμβανομένων διατάξεων για την ασφάλεια των υποδομών ζωτικής σημασίας. Τα πρωτόκολλα λειτουργίας του ΟΣΑΜ θα ενισχύσουν σημαντικά την ανταλλαγή πληροφοριών, τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων και τον στρατηγικό σχεδιασμό, καθώς και τη συμπληρωματική, συντονισμένη και ολοκληρωμένη αμυντική αρχιτεκτονική.
Διεύρυνση του Συνασπισμού ΟΣΑΜ
Ο ΟΣΑΜ μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα λογικό αποτέλεσμα της πρόσφατης εκθετικής αύξησης των στρατιωτικών δυνατοτήτων και πολεμικών δυνάμεων αυταρχικών/αναθεωρητικών κρατών και της αντίστοιχης απάντησης από τον Ελληνισμό και τους συμμάχους του. Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αίγυπτος και το Ισραήλ είναι αφοσιωμένοι για μια ελεύθερη και ανοιχτή Ανατολική Μεσόγειο. Αυτά τα τέσσερα έθνη θα πρέπει να γράψουν ιστορία ιδρύοντας τον ΟΣΑΜ με επιπλέον ιδρυτικά μέλη, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα πρόθυμα και ικανά κράτη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να γίνουν ευπρόσδεκτα ως μέλη του ΟΣΑΜ. Ειδικό καθεστώς εταίρου μπορεί να χορηγηθεί σε περιφερειακούς παράγοντες που έχουν την ικανότητα να συνεισφέρουν, συμπεριλαμβανομένης της Αλγερίας, του Λιβάνου, της Σαουδικής Αραβίας και άλλων ομοϊδεατών εθνών των οποίων τα κυρίαρχα εδάφη απειλούνται από τον αναθεωρητισμό αυταρχικών καθεστώτων. Οι στρατιωτικές δυνατότητες, η επιρροή και η εμβέλεια του Ελληνισμού αναμένεται να ενισχυθούν σημαντικά από την παρουσία δύο ισχυρών συμμαχιών συλλογικής ασφάλειας -του ΝΑΤΟ και του ΟΣΑΜ- σε σημεία ελέγχου της Μεσογείου, της Ερυθράς θαλάσσης και του Αιγαίου πελάγους (choke-points). Η ενσωμάτωση του ΟΣΑΜ στο ευρύτερο διατλαντικό πλαίσιο ασφάλειας θα ενίσχυε περαιτέρω την περιφερειακή αποτροπή και θα διασφάλιζε μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Διασφάλιση του Μεσογειακού Αρχιπελάγους
Η κύρια προτεραιότητα του ΟΣΑΜ -πέραν της υπεράσπισης των κυρίαρχων εδαφών των μελών του θα ήταν να προσφέρει μια ομπρέλα ασφαλείας (και συναφή οικονομική ανάπτυξη) στο μεσογειακό αρχιπέλαγος που εκτείνεται από τη Διώρυγα του Σουέζ έως το Γιβραλτάρ με κάθετους άξονες την Ερυθρά θάλασσα και το Αιγαίο Πέλαγος. Αυτή η περιοχή εξασφαλίζει αδιάλειπτη οικονομική και στρατιωτική πρόσβαση σε όλη την απέραντη θάλασσα. Αυτές οι στρατηγικές περιοχές είναι αναπόσπαστα τμήματα για την υπεράσπιση της περιφερειακής ασφάλειας και την προσφορά στρατιωτικής βοήθειας εάν χρειαστεί. Με την εξασφάλιση αυτού του αρχιπελάγους, ο ΟΣΑΜ θα διασφάλιζε τη θαλάσσια σταθερότητα, θα προστατεύσει ζωτικής σημασίας εμπορικούς δρόμους και θα ενίσχυε τη στρατιωτική στάση της συμμαχίας σε όλη τη Μεσόγειο.
Ενίσχυση της Ενεργειακής και Οικονομικής Ασφάλειας
Ο ΟΣΑΜ θα ασχολείται με τις στρατιωτικές πτυχές της διασφάλισης μιας ελεύθερης και ανοιχτής Μεσογείου. Οι συμπληρωματικές προσπάθειες για την ενίσχυση της ενεργειακής και οικονομικής ασφάλειας της περιοχής είναι εξίσου σημαντικές. Ο οικονομικός καταναγκασμός της Τουρκίας και λοιπών αναθεωρητών στην περιοχή είναι πιο έντονος και βαθύτερα ριζωμένος από την αυξανόμενη στρατιωτική τους πολεμική. Τα τέσσερα κράτη θα πρέπει να συμπληρώσουν την ίδρυση του ΟΣΑΜ με προσπάθειες για την ενίσχυση της περιφερειακής ενεργειακής και οικονομικής ασφάλειας.
Πρώτον, είναι μια Μεσογειακή Πρωτοβουλία Ενεργειακής Ασφάλειας συμπληρωματικής του Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου για την αντιμετώπιση των πιεστικών περιφερειακών ενεργειακών απαιτήσεων μέσω της προμήθειας φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών εξαγωγών. Η πρωτοβουλία θα συνεργαστεί επίσης με περιφερειακούς εταίρους για τη διευκόλυνση μιας αξιόπιστης ενεργειακής μετάβασης που είναι ποικίλη και ανθεκτική απέναντι στις αυξανόμενες τουρκικές οικονομικές πιέσεις. Η ενεργειακή ασφάλεια είναι κρίσιμη για την οικονομική ανάπτυξη και την περιφερειακή σταθερότητα.
Δεύτερον, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια Μεσογειακή Πρωτοβουλία Οικονομικής Ασφάλειας για τη σύναψη τομεακών συμφωνιών σε κρίσιμους οικονομικούς τομείς όπως οι αγωγοί μεταφοράς, η τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία και οι επικοινωνίες, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα κρίσιμα ορυκτά, η ναυπηγική και η πολιτική αεροπορία. Αυτές οι συμφωνίες θα ενισχύσουν τη συλλογική οικονομική ασφάλεια έναντι των τουρκικών οικονομικών κραδασμών, του καταναγκασμού και της κυριαρχίας. Προσφέρουν επίσης ποικίλες και πλούσιες ευκαιρίες για την ευθυγράμμιση των βιομηχανικών προτύπων και τον συντονισμό της εφαρμογής επενδυτικών ελέγχων, τιμολογήσεων, ποσοστώσεων, ποιοτικών προτύπων και άλλων εργαλείων οικονομικής ασφάλειας (έλεγχοι εξαγωγών, ασφάλεια έρευνας και κανόνες ασφαλούς αλυσίδας εφοδιασμού). Τα έθνη μας θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον αρχικό πυρήνα μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, με πρόθυμους εταίρους από τη Μέση-Ανατολή, την Ευρώπη και άλλες περιοχές που θα μπορούν να συμμετάσχουν σε συγκεκριμένο τομέα. Η ενίσχυση των οικονομικών δεσμών σε αυτό το πλαίσιο θα δημιουργήσει μια πιο ανθεκτική περιφερειακή οικονομία, ενώ παράλληλα θα αντιμετωπίσει την οικονομική μόχλευση της Τουρκίας και άλλων αναθεωρητών.
Ενίσχυση στρατηγικών δεσμών μεταξύ των περιφερειών
Κατά συνέπεια, η στρατηγική σύνεση καλεί τον Ελληνισμό (Ελλάδα-Κύπρος), την Αίγυπτο και το Ισραήλ να εργαστούν ακούραστα για να ενισχύσουν τους οικονομικούς δεσμούς και την ασφάλεια μεταξύ Ανατολικής Μεσογείου, Ινδο-μεσογείου και Ελεύθερων Θαλασσών, που περιλαμβάνει τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας. Οι ισχυροί δεσμοί μεταξύ αυτών των ελεύθερων και ανοιχτών χώρων ενισχύουν την ανθεκτικότητα και των τριών θεάτρων, ενώ περιορίζουν την κακή ικανότητα ελιγμών του δεσμού Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν στον κοινόχρηστο χώρο. Επομένως, η ενίσχυση των δεσμών γειτονικών ελεύθερων και ανοιχτών χώρων με την Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να είναι η συνειδητή στρατηγική για την εξασφάλιση μιας ελεύθερης και ανοιχτής Μεσογείου.
Συμπέρασμα
Η σύσταση του ΟΣΑΜ θα σηματοδοτούσε ένα ιστορικό βήμα για την εδραίωση της ασφάλειας και της ευημερίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Σφυρηλατώντας μια στρατηγική συμμαχία μεταξύ της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αιγύπτου και του Ισραήλ, η περιοχή μπορεί να αντισταθεί στις εξωτερικές πιέσεις, να υποστηρίξει την κυριαρχία και να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον για τις μελλοντικές γενιές. Τώρα είναι η ώρα να δράσουμε αποφασιστικά και να θέσουμε τα θεσμικά θεμέλια για μια ελεύθερη και ανοιχτή Ανατολική Μεσόγειο.
Έχουμε μια ιστορική ευκαιρία να κατοχυρώσουμε μια ελεύθερη και ανοιχτή Μεσόγειο σε μια συλλογική στρατιωτική, ενεργειακή και οικονομική αρχιτεκτονική που υπερβαίνει τους πολιτικούς κύκλους και διαφυλάσσει την ειρήνη και την ευημερία στην πιο σημαντική γωνιά του κόσμου. Ο Ελληνισμός αρθρώνει το όραμα μιας ελεύθερης και ανοιχτής Ανατολικής Μεσογείου, για να ντύσει με “χάλυβα” μια ελεύθερη και ανοιχτή Μεσόγειο μέσα από ένα διαρκές θεσμικό πλαίσιο που θα έκανε την περιοχή σπουδαία για τα επόμενα χρόνια.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, του Strategy International και του Research Institute for European and American Studies.
