Το κόστος της παρανόησης ισχύος θα είναι δυσβάστακτο

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Το πιθανολογούμενο τέλος του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας έχει αναζωπυρώσει μια ευρύτερη συζήτηση για το ποιος φέρει την τελική ευθύνη για τη σύγκρουση. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ παραβίασε τις διαβεβαιώσεις που δόθηκαν στη Μόσχα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, προκαλώντας τη ρωσική επιθετικότητα. Άλλοι, συμπεριλαμβανομένου και του προέδρου Τραμπ, κατηγορούν την αντιληπτική ανικανότητα της κυβέρνησης Μπάιντεν. Ωστόσο, τέτοιες αφηγήσεις κινδυνεύουν να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα της γεωστρατηγικής του ρεαλισμού και της πολιτικής ισχύος.

Η θεμελιώδης αλήθεια φαίνεται ότι πηγάζει από την ευρύτερη ιδεολογική και γεωπολιτική ατζέντα του Βλαντιμίρ Πούτιν ως υπευθύνου για την εισβολή και την επακόλουθη καταστροφή στην Ουκρανία. Ωστόσο, μια βαθύτερη εξέταση των δυτικών ενεργειών τις τελευταίες τρεις δεκαετίες αποκαλύπτει ότι ενώ η διεύρυνση του ΝΑΤΟ δεν ήταν πράξη πρόκλησης, η αποτυχία της Δύσης να εμβαθύνει την αρχιτεκτονική ασφαλείας της με επαρκή σκληρή ισχύ (ικανότητα άμυνασ) βοήθησε να ανοίξει ο δρόμος για την επιθετικότητα της Ρωσίας.

Η μεταψυχροπολεμική διευθέτηση: Προνόμιο του νικητή

Το 1991, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε κάτω από το βάρος των δικών της αντιφάσεων καθώς και οικονομικής αναποτελεσματικότητας, πολιτικής καταστολής και στρατιωτικής υπερέκτασης. Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν έληξε με συμβιβασμό, αλλά με αποφασιστική νίκη της Δύσης, παρέχοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους την ισχύ να διαμορφώσουν τη μετασοβιετική τάξη πραγμάτων.

Αυτό δεν ήταν πράξη προδοσίας. Αν είχε θριαμβεύσει η Σοβιετική Ένωση, θα είχε κάνει το ίδιο, επιβάλλοντας το όραμά της στην Ευρώπη. Η διαφορά ήταν ότι, στη δεκαετία του 1990 και μετά, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ δεν ήταν μια αμερικανική επιβολή αλλά μια εθελοντική επιλογή από τα πρόσφατα απελευθερωμένα έθνη. Χώρες όπως η Πολωνία, η Τσεχική Δημοκρατία και τα κράτη της Βαλτικής -κάποτε υποτάχθηκαν από τη Σοβιετική αυτοκρατορία- αναζήτησαν την ένταξη στο ΝΑΤΟ για ασφάλεια, και όχι λόγω δυτικού εξαναγκασμού.

Το να αποκαλούμε αυτή την επέκταση πράξη επιθετικότητας κατά της Ρωσίας σημαίνει ότι αγνοούμε τον πολιτικό ρεαλισμό και τις επιθυμίες αυτών των κυρίαρχων εθνών. Το ΝΑΤΟ δεν επεκτάθηκε προς τη Ρωσία -τα έθνη κατέφυγαν προς το ΝΑΤΟ από φόβο για την ανανέωση της ρωσικής κυριαρχίας.

Η πραγματική αποτυχία της Δύσης είναι αδυναμία, όχι επιθετικότητα

Παρά τους ισχυρισμούς ότι το ΝΑΤΟ προκάλεσε τη Ρωσία, το πραγματικό πρόβλημα ήταν η αποτυχία της Δύσης να συνδυάσει το πλαίσιο ασφαλείας της μετά τον Ψυχρό Πόλεμο με επαρκή στρατιωτική αποτροπή. Σε αντίθεση με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο -όταν οι ΗΠΑ διέθεσαν τεράστιους πόρους για να εξασφαλίσουν την Ευρώπη- η μεταψυχροπολεμική εποχή είδε τον αφοπλισμό σε μαζική κλίμακα. Η Ευρώπη, ειδικότερα, μείωσε δραστικά τις στρατιωτικές δαπάνες, ενώ οι ΗΠΑ έστρεψαν την προσοχή τους σε δαπανηρούς πολέμους στη Μέση Ανατολή.

Αυτή η έλλειψη στρατηγικής σαφήνειας ενθάρρυνε τον ρωσικό ρεβιζιονισμό. Οπότε ο Πούτιν χρησιμοποίησε τη στρατιωτική δύναμη δοκιμάζοντας την αποφασιστικότητα της Δύσης:

• 2008: Η Ρωσία εισέβαλε στη Γεωργία. Η Δύση εξέδωσε καταδίκες, αλλά δεν ακολούθησαν σοβαρές συνέπειες.
• 2014: Η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Η Δύση επέβαλε κυρώσεις, αλλά απουσίαζε η στρατιωτική αποτροπή.
• 2015: Η Ρωσία επενέβη στη Συρία, ενισχύοντας την επιρροή της στη Μέση Ανατολή. Και πάλι, καμία απώθηση.
• 2022: Ο Πούτιν κλιμάκωσε περαιτέρω, ξεκινώντας έναν πόλεμο (εισβολή) πλήρους κλίμακας εναντίον της Ουκρανίας.

Σε κάθε βήμα, δεν ήταν η δυτική διεκδίκηση αλλά η δυτική παθητικότητα που ενθάρρυνε τις φιλοδοξίες του Πούτιν. Το μάθημα που πήρε; Η Δύση μιλά για την υπεράσπιση της τάξης που βασίζεται σε κανόνες, αλλά δεν έχει τη βούληση να την επιβάλει.

Οι συνέπειες επίδειξης δυτικού κατευνασμού

Τώρα, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία φτάνει σε μια κρίσιμη καμπή, και οι ΗΠΑ δια του προέδρου Τραμπ διακόπτει κάθε βοήθεια, η Δύση αντιμετωπίζει μια καθοριστική στιγμή. Ο πόλεμος είναι μια ακριβή επιχείρηση. Το ζωτικό ερώτημα είναι ποιος μπορεί και θα επωμιστεί το μεγαλύτερο μέρος αυτών των δαπανών και ποιος μπορεί να κάνει πολύ ακριβό για τους αντιπάλους τους να συνεχίσουν τον αγώνα. Μια ειρηνευτική συμφωνία που απλώς επικυρώνει τα κέρδη της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης θα αναιρούσε ουσιαστικά τα γεωπολιτικά επιτεύγματα του τέλους του Ψυχρού Πολέμου. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα σήμαινε στη Μόσχα –και σε άλλες ρεβιζιονιστικές δυνάμεις όπως η Τουρκία- ότι η στρατιωτική επίθεση είναι ένας βιώσιμος δρόμος για εδαφική επέκταση.

Βασικοί ευρωπαίοι παράγοντες, ιδιαίτερα η Γερμανία, επέτρεψαν την αναζωπύρωση της Ρωσίας μέσω της οικονομικής εξάρτησης και μιας πολιτικής δέσμευσης που αγνόησε τις προειδοποιήσεις της Ουάσιγκτον. Τα έργα του Nord Stream και η στρατηγική κατευνασμού του Βερολίνου ενίσχυσαν τον Πούτιν, κλιμακώνοντας τη μόχλευση του στην Ευρώπη.

Η πραγματική τραγωδία είναι ότι αυτός ο πόλεμος μπορούσε να αποφευχθεί  Αν η διεύρυνση του ΝΑΤΟ συνοδευόταν από αξιόπιστη αποτροπή -ισχυρότερες στρατιωτικές δεσμεύσεις, μελλοντικές αναπτύξεις και μια σαφή πολιτική επιβολής των κόκκινων γραμμών- η Ρωσία δεν θα τολμούσε ποτέ να αμφισβητήσει τη Δύση και πιθανώς να συνεργαζόταν για αμοιβαίο συμφέρον. Αντίθετα, η ανταπόκριση ήταν αδύναμη, κατακερματισμένη και καθυστερημένη.

Μια κομβική στιγμή στην παγκόσμια πολιτική ισχύος

Η ιστορία μας διδάσκει ότι η ήττα αναδιαμορφώνει τις παγκόσμιες δομές εξουσίας. Για δύο δεκαετίες, η Ρωσία του Πούτιν εργάστηκε για να αντιστρέψει την έκβαση του Ψυχρού Πολέμου. Εάν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους αποτύχουν να μείνουν σταθεροί στην Ουκρανία, οι επιπτώσεις θα επεκταθούν πέρα από την Ευρώπη -στη Μέση Ανατολή, τον Ινδο-Ειρηνικό και πέρα από αυτόν.

Γνωρίζουμε, ότι η αποτροπή απαιτεί τόσο στρατιωτική ικανότητα όσο και βούληση για χρήση της ώστε να πείσεις τον αντίπαλο. Χωρίς αυτά, η δυτική πολιτική διαμορφώνεται σε κάτι περισσότερο από κατευνασμό, προκαλώντας περαιτέρω επιθετικότητα. Εάν ο κόσμος ελπίζει να αποτρέψει μελλοντικές συγκρούσεις τέτοιας κλίμακας, πρέπει να απορρίψει τις αυταπάτες για τη φύση της πολιτικής ισχύος και να δράσει αποφασιστικά για να υπερασπιστεί τη μεταψυχροπολεμική τάξη πριν αυτή διαλυθεί.

Μια αδύναμη διευθέτηση στην Ουκρανία δεν θα φέρει ειρήνη. Θα επικυρώσει τη στρατηγική του Πούτιν και θα δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για μελλοντικές συγκρούσεις. Η Τουρκία θα θέλει την κυριαρχία στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Κίνα την κυριαρχία της Ταϊβάν και στην Σινική Θάλασσα. Το Ιράν και η Βόρεια Κορέα θα ενθαρρυνθούν. Ολόκληρη η διεθνής τάξη -χτισμένη στην αποτροπή και το κράτος δικαίου- θα τεθεί υπό αμφισβήτηση.

Συμπέρασμα

Η ιδέα ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ «προκάλεσε» τη Ρωσία για εισβολή στην Ουκρανία, εκτιμάται ως μια εσφαλμένη ανάγνωση της ιστορίας. Το ΝΑΤΟ δεν πίεσε τη Ρωσία -οι πρώην δορυφόροι της Ρωσίας έτρεξαν προς το ΝΑΤΟ για προστασία. Αν η Δύση φέρει οποιαδήποτε ευθύνη για αυτόν τον πόλεμο, δεν είναι λόγω επιθετικότητας αλλά λόγω δισταγμού, αδυναμίας και στρατηγικής αφέλειας.

Τώρα βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Στις Βρυξέλλες θα επανεκτιμήσουν το κόστος της ευρωπαϊκής ασφάλειας; Θα ενισχύσουν οι Ευρωπαίοι την αποτροπή και θα υπερασπιστούν τη μεταψυχροπολεμική τάξη; Ή θα επιτρέψουν στη Ρωσία να ξαναγράψει τους κανόνες της ευρωπαϊκής ασφάλειας; Η απάντηση θα καθορίσει όχι μόνο τη μοίρα της Ουκρανίας, αλλά και την ισορροπία δυνάμεων στον 21ο αιώνα.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS). Έχει συγγράψει το βιβλίο «Στη σκιά του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου»