Ευρωπαϊκή αμυντική μετατόπιση: μια Στρατηγική ευκαιρία
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να χαιρετίσει την αυξανόμενη δέσμευση της Ευρώπης για τη δική της άμυνα. Για δεκαετίες, οι ΗΠΑ παροτρύνουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους να επενδύσουν περισσότερο στην ασφάλειά τους και τώρα η ΕΕ κάνει ουσιαστικά βήματα κινητοποιώντας κοινό δανεισμό για την άμυνα, προσαρμόζοντας τους δημοσιονομικούς κανόνες για να επιτρέψουν υψηλότερες στρατιωτικές δαπάνες και εξορθολογίζοντας τις προμήθειες. Αυτά δεν είναι απλές συμβολικές χειρονομίες. Αντιπροσωπεύουν την πιο σοβαρή προσπάθεια εδώ και δεκαετίες για την εξισορρόπηση της διατλαντικής κατανομής των βαρών .
Ωστόσο, στην Ουάσιγκτον δεν το βλέπουν όλοι ως θετική εξέλιξη. Ορισμένοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και αναλυτές έχουν εκφράσει τρείς ανησυχίες. Η πρώτη, αφορά την ενισχυμένη αμυντική ικανότητα της ΕΕ που θα μπορούσε να αποδυναμώσει το ΝΑΤΟ πολλαπλασιάζοντας τις προσπάθειες ή παραγκωνίζοντας τις ΗΠΑ. Η δεύτερη, αφορά τις φιλοδοξίες της Ευρώπης για την ασφάλεια που ενδέχεται να μην ευθυγραμμίζονται με τις στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ, οδηγώντας σε απόκλιση στη διατλαντική πολιτική ασφάλειας. Και η τρίτη, αφορά τον φόβο των ΗΠΑ μήπως «χάσουν τον έλεγχο» της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας, υπονομεύοντας την αμερικανική ηγεσία. Κάθε ένα από αυτά τα επιχειρήματα αξίζει μιας προσεκτικής εξέτασης.
Ανάλυση
Ένα από τα πιο κοινά επιχειρήματα κατά του διευρυμένου αμυντικού ρόλου της ΕΕ είναι ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ επικαλύπτοντας τις προσπάθειες ή δημιουργώντας μια παράλληλη δομή που μειώνει την επιρροή των ΗΠΑ. Ωστόσο, αυτή η ανησυχία εκτιμάται ότι παρεξηγεί την επιτόπια πραγματικότητα. Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ για την ασφάλεια πλαισιώνονται ρητά ως συμπληρωματικές του ΝΑΤΟ και όχι ως αντικατάσταση του. Πολλά από τα πιο ευάλωτα μέλη του ΝΑΤΟ -η Πολωνία, τα κράτη της Βαλτικής και άλλα- είναι από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές για τη διατήρηση της βαθιάς δέσμευσης των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Έτσι βλέπουν έναν ισχυρότερο ευρωπαϊκό πυλώνα εντός του ΝΑΤΟ ως τρόπο ενίσχυσης της αποτροπής κατά της Ρωσίας και όχι αποδυνάμωσής του.
Επιπλέον, η ιστορία δείχνει ότι οι διαφωνίες για τον επιμερισμό των βαρών εντός του ΝΑΤΟ δεν είναι κάτι καινούργιο. Οι ΗΠΑ πιέζουν την Ευρώπη να ξοδέψει περισσότερα για την άμυνα από τη δεκαετία του 1950. Αυτό που κάνει διαφορετική αυτή τη στιγμή είναι ότι η Ευρώπη ενισχύει την άμυνά της, αλλά αντί να χαιρετίσουν αυτή τη στροφή, ορισμένοι στην Ουάσιγκτον φαίνονται αναστατωμένοι από την ιδέα μιας ανεξάρτητης Ευρώπης.
Ένα άλλο κοινό επιχείρημα είναι ότι μια πιο αυτάρκης Ευρώπη μπορεί να ακολουθήσει μια πολιτική ασφάλειας που δεν θα ευθυγραμμίζεται πάντα με τα συμφέροντα των ΗΠΑ, οδηγώντας σε τριβές εντός της συμμαχίας. Αυτό είναι μια πραγματική ανησυχία, αλλά δεν είναι λόγος να αντισταθούνε στις ευρωπαϊκές αμυντικές πρωτοβουλίες. Αντιθέτως, υπογραμμίζει γιατί η Ουάσιγκτον πρέπει να παραμείνει διπλωματικά δεσμευμένη στη διαμόρφωση της εξελισσόμενης αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ευρώπης. Μια πιο ικανή Ευρώπη δεν σημαίνει αυτόματα μια αντιαμερικανική Ευρώπη, αλλά η παραμέληση του διατλαντικού διαλόγου θα μπορούσε να ωθήσει την Ευρώπη προς τη στρατηγική αυτονομία με τρόπους που δεν ευθυγραμμίζονται με τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Ένα βασικό παράδειγμα πιθανής απόκλισης είναι η πολιτική της Κίνας. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες διστάζουν να ευθυγραμμιστούν πλήρως με τη σκληροπυρηνική στάση της Ουάσιγκτον για το Πεκίνο, δίνοντας προτεραιότητα στους οικονομικούς δεσμούς έναντι των ανησυχιών για την ασφάλεια. Πρόκειται για έναν τομέα όπου ο συνεχής διατλαντικός συντονισμός είναι απαραίτητος, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή αμυντική στάση θα βρεθεί εγγενώς σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Το τρίτο επιχείρημα είναι ότι κύκλοι στην Ουάσιγκτον ανησυχούν ότι ενθαρρύνοντας την Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο ασφάλειας, οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να διαβρώσουν τη δική τους ηγετική θέση. Αυτή η άποψη αντανακλά μια βαθιά ριζωμένη πίστη στην αμερικανική πρωτοκαθεδρία ως εγγυητή της παγκόσμιας ασφάλειας. Αλλά αυτό το επιχείρημα είναι στρατηγικά εσφαλμένο. Η πραγματικότητα είναι ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν την πολυτέλεια να διατηρήσουν τον ρόλο που τηρούσαν από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ως ο πρωταρχικός πάροχος ασφάλειας της Ευρώπης επ’ αόριστο. Η Ουάσιγκτον είναι ήδη υπερεξαπλωμένη, εξισορροπώντας τις δεσμεύσεις στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και έναν όλο και πιο τεταμένο Ινδο-Ειρηνικό.
Αν αντισταθούν στην αφύπνιση της Ευρώπης για την ασφάλεια, οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να πέσουν στην ίδια την παγίδα για την οποία προειδοποιούσαν εδώ και καιρό σηκώνοντας το μεγαλύτερο μέρος του βάρους ενώ η Ευρώπη λειτουργούσε αδιάφορα. Μια καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να αγκαλιάσουνε και να διαμορφώσουνε τις νέες φιλοδοξίες της Ευρώπης, διασφαλίζοντας ότι ενισχύουν τη διατλαντική ασφάλεια αντί να την υποβαθμίζουν.
Προτάσεις για μια ασφαλή προσέγγιση ΕΕ-ΗΠΑ
Για να αντιμετωπιστούν αυτές τις ανησυχίες μεγιστοποιώντας τα οφέλη από την αμυντική αναζωπύρωση της Ευρώπης, θα πρέπει να ληφθούν τρία βασικά βήματα:
- Ενίσχυση του αμυντικού συντονισμού ΗΠΑ-ΕΕ για την πρόληψη της τριβής ΝΑΤΟ-ΕΕ. Καθιερώνοντας ένα επίσημο μηχανισμό κοινού αμυντικού σχεδιασμού ΝΑΤΟ-ΕΕ για να διασφαλιστεί η ευθυγράμμιση με τους στρατηγικούς στόχους. Ενθαρρύνοντας την από κοινού ηγεσία σε βασικές στρατιωτικές πρωτοβουλίες, όπως η άμυνα στον κυβερνοχώρο, τη διαστημική ασφάλεια και την αντιπυραυλική άμυνα. Και διαβεβαιώνοντας τους συμμάχους της Ανατολικής Ευρώπης ότι οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες θα ενισχύσουν, όχι θα αποδυναμώσουν, τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ.
- Αξιοποίηση του επεκτεινόμενου ευρωπαϊκού αμυντικού προϋπολογισμού για στρατηγικά και οικονομικά οφέλη. Επιτυγχάνοντας μια διατλαντική αμυντική βιομηχανική συνεργασία, διασφαλίζοντας ότι το αμοιβαίο όφελος από τον αναπτυσσόμενο αμυντικό τομέα της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Διαπραγματευόμενοι συμφωνίες προμηθειών που θα δίνουν έμφαση στη διαλειτουργικότητα μεταξύ των αμερικανικών και ευρωπαϊκών οπλικών συστημάτων. Και τέλος με τη διασφάλιση συμφωνιών κοινής χρήσης τεχνολογίας που ενισχύουν τις δυνατότητες σε όλο το σύστημα ασφαλείας.
- Καθορισμός ενός νέου στρατηγικού πλαισίου ΗΠΑ-Ευρώπης για τον 21ο αιώνα. Πρέπει να απομακρυνθούνε οι ΗΠΑ από τις παρωχημένες υποθέσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και να αγκαλιάσουν μια νέα, πιο ισορροπημένη διατλαντική σχέση ασφάλειας. Καθιερώνοντας έναν σαφή καταμερισμό των ευθυνών με την Ευρώπη να ηγείται των περιφερειακών της προκλήσεων ασφάλειας (π.χ. Αφρική, Αρκτική, Βαλκάνια) ενώ οι ΗΠΑ θα παραμένουν η κύρια δύναμη που εξισορροπεί την Κίνα και τη Ρωσία. Και βέβαια με εξασφάλιση μεγαλύτερης ευρωπαϊκής εκπροσώπησης στη λήψη αποφάσεων του ΝΑΤΟ ανάλογα με τις αυξημένες συνεισφορές του καθενός.
Συμπεράσματα
Αυτή είναι μια καθοριστική στιγμή για τη διατλαντική ασφάλεια. Οι ΗΠΑ έχουν περάσει δεκαετίες παροτρύνοντας την Ευρώπη να επενδύσει περισσότερα στην άμυνά της, αλλά τώρα που η Ευρώπη το κάνει επιτέλους, η Ουάσιγκτον πρέπει να αποφύγει να στέλνει ανάμεικτα μηνύματα.
Μια ισχυρότερη, πιο αυτάρκης Ευρώπη δεν αποτελεί πρόκληση για την ηγεσία των ΗΠΑ, είναι μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε και να ενισχύσουμε τη διατλαντική συμμαχία για τον 21ο αιώνα. Ωστόσο, η αντίδραση της Ουάσιγκτον θα καθορίσει εάν αυτή η μετάβαση θα ενισχύσει το ΝΑΤΟ ή θα δημιουργήσει περιττά ρήγματα.
Εάν οι ΗΠΑ με την ΕΕ αγκαλιάσουν αυτή τη στροφή και εργαστούν για να τη διαμορφώσουν, το ΝΑΤΟ θα αναδειχθεί ισχυρότερο, η Ευρώπη θα είναι πιο αξιόπιστος εταίρος ασφάλειας και η διατλαντική ενότητα θα διαρκέσει.
Εάν η Ουάσιγκτον αντισταθεί ή υπονομεύσει αυτές τις προσπάθειες, η Ευρώπη μπορεί να κινηθεί προς μια πιο ανεξάρτητη αμυντική στάση. Μια στάση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε στρατηγική απόκλιση και να διαβρώσει την επιρροή των ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ απαιτούν εδώ και καιρό έναν ισχυρότερο Ευρωπαίο εταίρο. Τώρα είναι η ώρα να διασφαλίσουνε ότι η αμυντική αφύπνιση της Ευρώπης ενισχύει, αντί να αποδυναμώνει, τη διατλαντική συμμαχία.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
ΠΗΓΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: FREEPIK
