Η υιοθέτηση του θαλάσσιου κράτους δεν είναι επιλογή, είναι αναγκαιότητα
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Το ναυτικό κράτος είναι κάτι περισσότερο από μια στρατηγική ή ένα σύνολο πολιτικών. Είναι μια ολιστική διαδικασία, μια συνήθεια απαραίτητη σε στρατιωτικούς και αξιωματούχους της πολιτικής, είναι τρόπος ζωής για μια κοινωνία που φιλοδοξεί να κυριαρχεί στις θάλασσες. Αποτελεί καθοριστικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και ακρογωνιαίο λίθο γεωπολιτικής επιρροής για τα θαλάσσια έθνη. Για μια χώρα όπως η δική μας, βαθιά συνυφασμένη με τη θάλασσα μέσω του εμπορίου, της ασφάλειας και της πολιτιστικής κληρονομιάς, η θαλάσσια πολιτεία πρέπει να είναι δεύτερη φύση.
Στον πυρήνα του, η μονάδα κρούσεως του Πολεμικού Ναυτικού είναι η διαδικασία χειρισμού των μοχλών του κράτους με συντονισμένο τρόπο για την εκπλήρωση εθνικών σκοπών που σχετίζονται με τη θάλασσα. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από τη δημιουργία και την ανάπτυξη μιας σύγχρονης ναυτικής δύναμης, ενός σώματος πεζοναυτών ή μιας ακτοφυλακής. Είναι μια πολυδιάστατη προσπάθεια που ενσωματώνει διάφορους κλάδους της κυβέρνησης, της βιομηχανίας και του ακαδημαϊκού κόσμου για τη διατήρηση και την επέκταση των εθνικών συμφερόντων στην ανοιχτή θάλασσα. Αυτή η διαδικασία πρέπει να είναι σκοπός της εθνικής στρατηγικής και προληπτική.
Η θαλάσσια πολιτεία απαιτεί στρατηγική προνοητικότητα για την ευθυγράμμιση της άμυνας, του εμπορίου, των υποδομών και της διπλωματίας με μια συνεκτική και ολιστική προσέγγιση. Η προβολή της ναυτικής ισχύος είναι μια κρίσιμη πτυχή, αλλά εξίσου σημαντικές είναι οι ναυπηγικές δυνατότητες, οι λιμενικές υποδομές, η επιβολή του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και η διπλωματική δέσμευση σε διεθνείς ναυτιλιακούς οργανισμούς. Χωρίς αυτά τα στοιχεία να λειτουργούν αρμονικά, ακόμη και η πιο τρομερή ναυτική δύναμη θα ήταν αναποτελεσματική στην εξασφάλιση μακροπρόθεσμου θαλάσσιου πλεονεκτήματος. Θα αποτύχουμε αν δεν ενεργήσουμε από κοινού.
Η θαλάσσια πολιτεία υπερβαίνει τη χορογραφία των ενεργειών των ενόπλων δυνάμεων για τη διαμόρφωση γεγονότων στην ανοιχτή θάλασσα. Είναι σημαντικότερη από τον εμπορικό στόλο που μεταφέρει προϊόντα στο εξωτερικό ή φέρνει εισαγωγές στην πατρίδα. Είναι ακόμη σημαντικότερη από την σχεδίαση νέων σκαφών ή την εμπορική ναυπηγική, ένας ναυτικός τομέας του οποίου η υγεία δικαίως απασχολεί όλους εμάς που είμαστε εδώ σήμερα. Αν κατανοηθεί σωστά, αυτή είναι μια ολοζώντανη διαδικασία που συγκεντρώνει τους κυβερνητικούς αξιωματούχους, τις ένοπλες δυνάμεις, την ιδιωτική βιομηχανία και τους πολίτες πίσω από κοινά συμφέροντα και σκοπούς που σχετίζονται με τη θάλασσα.
Μια συνήθεια ενσωματωμένη στην στρατιωτικό-πολιτική ηγεσία
Για να είναι πραγματικά αποτελεσματικό το ναυτικό κράτος, πρέπει να γίνει συνήθεια. Μια νοοτροπία ριζωμένη στην ηγεσία τόσο των στρατιωτικών όσο και των πολιτικών θεσμών. Οι στρατιωτικοί, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ηγέτες των κλάδων πρέπει να εσωτερικεύουν τη ναυτική προοπτική στη λήψη των αποφάσεών τους. Αυτό σημαίνει κατανόηση των οικονομικών, στρατηγικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων των θαλάσσιων πολιτικών και διασφάλιση ότι οι θαλάσσιοι προβληματισμοί δεν αποτελούν εκ των υστέρων σκέψη αλλά κεντρικό δόγμα διακυβέρνησης.
Αυτή η συνήθεια εκτείνεται πέρα από τις ένοπλες δυνάμεις.
Ενώ το ναυτικό, το σώμα πεζοναυτών και η ακτοφυλακή είναι προφανείς θαλάσσιοι παράγοντες, άλλοι κλάδοι της κυβέρνησης και της κοινωνίας διαδραματίζουν ζωτικούς ρόλους. Οι διπλωμάτες διαμορφώνουν θαλάσσιες συνθήκες και συμμαχίες, οι νομοθέτες δημιουργούν πολιτικές που υποστηρίζουν τη ναυτιλία και την αλιεία και οι μηχανικοί αναπτύσσουν την υποδομή που υποστηρίζει το θαλάσσιο εμπόριο. Ακόμη ακαδημαϊκοί και ερευνητές συμβάλλουν προωθώντας τις επιστήμες των θαλασσών, το ναυτικό δίκαιο και τη ναυτική στρατηγική. Ένα έθνος που καλλιεργεί ναυτική τεχνογνωσία σε όλους τους τομείς θα είναι σε καλύτερη θέση να αξιοποιήσει τον θαλάσσιο τομέα του για ευημερία και ασφάλεια.
Πώς δηλαδή, διαμορφώνεις τον χαρακτήρα ενός λαού προς αναζητήσεις ανοιχτής θάλασσας; Κοιτάξτε τους αρχαίους για αρχή. Ο Αθηναίος φιλόσοφος Αριστοτέλης επεξεργάστηκε θέματα όπως το «καθεστώς» ή την καλύτερη μορφή διακυβέρνησης. Στις μέρες μας, τείνουμε να μειώσουμε τις ιδέες του να αφορούν τις ρυθμίσεις διακυβέρνησης για μια ελληνική πόλη-κράτος στην εποχή του ή ένα έθνος-κράτος στη δική μας. Υπεραπλουστεύουμε τη διδασκαλία του για να τονίσουμε τα εγκόσμια πράγματα για τα οποία μαθαίνουμε στο μάθημα της πολιτικής αγωγής της μέσης εκπαίδευσης -κλάδους της κυβέρνησης, πώς θεσπίζεται ένας νόμος και ούτω καθεξής. Ωστόσο, η έννοια του πολιτεύματος του Αριστοτέλη περιελάμβανε κάτι περισσότερο από τη διακυβέρνηση -αντιμετώπιζε τον χαρακτήρα ενός λαού και τον τρόπο ζωής του.
Ο Θεμιστοκλής, ο διανοούμενος προπάτοράς μας, χρησιμοποιείσαι τον όρο ναυτικό κράτος (μέγα το της θαλάσσης κράτος), είναι μια φράση επίσης για τη σύγχρονη περίοδο καθώς διάγουμε τον αιώνα της θάλασσας. Έτσι, ο Θεμιστοκλής αναγνώρισε αμέσως και αγκάλιασε αυτή τη στρατηγική. Εξάλλου, περιγράφετε με ακρίβεια στο έργο του Θουκυδίδη, «Πελοποννησιακός Πόλεμος» τι είχε στο μυαλό του για τον Ελληνισμό. Θεωρούμε τον Θεμιστοκλή ως απόστολο των ναυμαχιών. Νομίζω, ότι ο Θεμιστοκλής λειτούργησε σε πολλαπλά επίπεδα και δεν αφορούσε μόνο τον πόλεμο. Ο Βενιζέλος το 1912 παρατήρησε ότι ο Θεμιστοκλής δημιούργησε τόσο μια «θεωρία ναυτικής στρατηγικής όσο και άμυνας» -αυτό είναι το επιχειρησιακό μέρος των σκέψεων του που τραβάει τη μεγαλύτερη προσοχή μεταξύ των ναυτικών- όσο και μια φιλοσοφία της θαλάσσιας ισχύος. Μια θεωρία εθνικής ευημερίας και μοίρας που μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση των τρόπων δράσης.
Θεωρώ τη θαλάσσια πολιτεία μέρος αυτής της Θεμιστοκλιανής φιλοσοφίας για το πόσο οι φιλόδοξες θαλάσσιες δυνάμεις πρέπει να συμπεριφέρονται. Οι εκτελεστές της εξωτερικής πολιτικής και της θαλάσσιας στρατηγικής ενεργούν με βάση τη φιλοσοφία του, ανακαλύπτοντας πώς να βάλουν τα όργανα εξουσίας να λειτουργούν σε συγκεκριμένα θέατρα υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Με αυτόν τον τρόπο, η πολιτεία γεννά δραστική πολιτική, στρατηγική και λειτουργίες.
Ο πολιτισμός της θάλασσας
Πέρα από την πολιτική και την ηγεσία, το ναυτικό κράτος είναι επίσης ένας πολιτισμός. Είναι ένας τρόπος ζωής για ένα έθνος που επιδιώκει να ευδοκιμήσει μέσω της σχέσης του με τη θάλασσα. Οι κοινωνίες που ενστερνίζονται τη θαλάσσια ταυτότητά τους αναπτύσσουν ισχυρούς εμπορικούς στόλους, ισχυρή αλιεία, προηγμένες ναυπηγικές βιομηχανίες και ζωντανές παράκτιες οικονομίες. Ενσταλάζουν στους ανθρώπους τους την εκτίμηση για τη ναυτική κληρονομιά και τη σημασία της θάλασσας για την εθνική ευημερία. Η πολιτιστική δέσμευση για τη θάλασσα εκδηλώνεται στις ιστορίες που αφηγείται ένα έθνος για τον εαυτό του. Τα μεγάλα θαλάσσια έθνη γιορτάζουν τους ναυτικούς αγώνες τους, τιμούν τις ναυτικές τους παραδόσεις και εκπαιδεύουν τους πολίτες τους για τη σημασία του θαλάσσιου εμπορίου και της ασφάλειας. Αυτός ο πολιτιστικός κύκλος καλλιεργεί μια αίσθηση εθνικού σκοπού και ανθεκτικότητας στην αντιμετώπιση θαλάσσιων προκλήσεων, είτε πρόκειται για γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, κλιματική αλλαγή ή απειλές για το θαλάσσιο εμπόριο.
Κοινός Συντονισμός Θαλάσσιας Ενέργειας και Διυπηρεσιακού Συντονισμού
Το ναυτικό κράτος στη σύγχρονη εποχή απαιτεί μια ολιστική, κοινή προσέγγιση της θαλάσσιας ισχύος. Σε έναν κόσμο όπου οι απειλές και οι ευκαιρίες εκτείνονται σε όλους τους τομείς, οι ένοπλες δυνάμεις πρέπει να εργάζονται σε στενό συντονισμό. Το ναυτικό από μόνο του δεν μπορεί να διαφυλάξει τα θαλάσσια συμφέροντα ενός έθνους -πρέπει να υποστηρίζεται από τον στρατό, την αεροπορία, τις υπηρεσίες πληροφοριών και το διπλωματικό σώμα. Σε αυτήν την εποχή των κοινών επιχειρήσεων, ο Ελληνικός Στρατός και η Πολεμική Αεροπορία είναι θαλάσσιες υπηρεσίες όπως είναι το Πολεμικό Ναυτικό, το Σώμα Πεζοναυτών και το Λιμενικό Σώμα. Η κατανόηση και η ενσωμάτωση των θαλάσσιων ανησυχιών στις λειτουργίες των χερσαίων υπηρεσιών διασφαλίζει μια πιο ενοποιημένη και αποτελεσματική προσέγγιση για την εθνική ασφάλεια.
Τελικά, η θαλάσσια πολιτεία πρέπει να εξελιχθεί σε κουλτούρα – έναν τρόπο ζωής που διαποτίζει την κοινωνία. Αυτή η πολιτιστική διάσταση εκτείνεται πέρα από τους κυβερνητικούς θεσμούς και στη συνείδηση του κοινού. Η ναυτική κουλτούρα ενθαρρύνει την κατανόηση του ρόλου της θάλασσας στην εθνική ευημερία και ασφάλεια. Ενθαρρύνει τους νέους να ακολουθήσουν σταδιοδρομία στις ναυτιλιακές βιομηχανίες, προωθεί την έρευνα και την καινοτομία στις επιστήμες των ωκεανών και ενισχύει την εθνική ταυτότητα μέσω της ναυτικής ιστορίας και παραδόσεων. Η ισχυρή ναυτική κουλτούρα ενισχύει επίσης τη διεθνή δέσμευση. Τα κράτη με βαθιά ριζωμένη ναυτική ταυτότητα είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν στη θαλάσσια διπλωματία, να υποστηρίξουν το διεθνές ναυτικό δίκαιο και να συμβάλουν σε παγκόσμιες πρωτοβουλίες για την ασφάλεια στη θάλασσα. Μια κουλτούρα ναυτικής ευαισθητοποίησης διασφαλίζει ότι η κοινωνία παραμένει δεσμευμένη στην προστασία και τη μόχλευση του θαλάσσιου τομέα της. Μια ενιαία δέσμευση σε όλη την ελληνική κοινωνία θα προωθήσει τη συλλογική μας υπόθεση στην ανοιχτή θάλασσα. Αυτή είναι η ουσία του ναυτικού κράτους.
Ομοίως, η θαλάσσια πολιτεία εκτείνεται πέρα από τα εθνικά σύνορα. Οι ισχυρές συμμαχίες και τα συνεργατικά πλαίσια ασφάλειας ενισχύουν την ικανότητα ενός έθνους να προστατεύει τα θαλάσσια συμφέροντά του. Η συμμετοχή σε περιφερειακές και παγκόσμιες θαλάσσιες συμπράξεις διασφαλίζει την πρόσβαση σε στρατηγικές πλωτές οδούς, υποστηρίζει τις προσπάθειες συλλογικής ασφάλειας και ενισχύει τους οικονομικούς δεσμούς. Σε αυτόν τον αλληλένδετο κόσμο, κανένα έθνος δεν μπορεί να επιδιώκει τη θαλάσσια πολιτεία μεμονωμένα.
Συμπεράσματα
Το ναυτικό κράτος είναι κάτι περισσότερο από την οικοδόμηση και την ανάπτυξη ενός ναυτικού ή τη διατήρηση θαλάσσιας παρουσίας. Είναι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που ενσωματώνει πολιτική, πρακτική και πολιτισμική νοοτροπία. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί στρατηγικό συντονισμό, μια συνήθεια που πρέπει να καλλιεργηθεί μεταξύ των ηγετών και μια κουλτούρα που πρέπει να αγκαλιάσει η κοινωνία γενικότερα. Για το έθνος μας, η θαλάσσια πολιτεία δεν είναι επιλογή αλλά αναγκαιότητα. Ως ναυτιλιακή κοινωνία με στρατηγικά συμφέροντα συνδεδεμένα με τη θάλασσα, πρέπει να δεσμευτούμε για τη συνεχή ανάπτυξη των θαλάσσιων δυνατοτήτων μας, να ενισχύσουμε τις συνήθειες μας να ασχολούμαστε με τις θαλάσσιες υποθέσεις και να καλλιεργήσουμε μια κουλτούρα που κατανοεί και εκτιμά τη σημασία του ναυτιλιακού τομέα. Μόνο μέσω μιας τέτοιας ολιστικής προσέγγισης μπορούμε να εξασφαλίσουμε το μέλλον μας ως πραγματική θαλάσσια ισχύ.
Το ναυτικό κράτος δεν είναι απλώς μια λειτουργία της κυβέρνησης. Είναι μια εθνική επιταγή που απαιτεί συνεχείς επενδύσεις, στρατηγική σκέψη και πολιτιστική δέσμευση. Είναι μια διαδικασία ενορχήστρωσης της εθνικής ισχύος για την εξασφάλιση και επέκταση των θαλάσσιων συμφερόντων, μια συνήθεια που πρέπει να είναι βαθιά ριζωμένη στην ηγεσία και μια κουλτούρα που καθορίζει τη σχέση ενός έθνους με τη θάλασσα. Για μια χώρα σαν τη δική μας, της οποίας η ευημερία και η ασφάλεια είναι στενά συνδεδεμένες με τις θαλάσσιες υποθέσεις, η υιοθέτηση του θαλάσσιου κράτους δεν είναι επιλογή – είναι αναγκαιότητα.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
Οι φωτογραφίες προέρχονται από την επίσημη σελίδα του Πολεμικού Ναυτικού στο Facebook
