Ασφάλεια στη Μεσόγειο: Συγκρούσεις, Εμπόριο και ο Ρόλος της Ναυτικής Διπλωματίας

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Γεωτρήσεις, Εμπορικοί Διάδρομοι και στη μέση το Ισραήλ: Προκλήσεις και Ευκαιρίες

Η θαλάσσια ασφάλεια στη Μεσόγειο είναι από καιρό ένα σύνθετο ζήτημα, που διαμορφώνεται από ιστορικές συγκρούσεις, σύγχρονες γεωπολιτικές εντάσεις και αναδυόμενες απειλές για την ασφάλεια. Ενώ η περιοχή αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, προσφέρει επίσης στρατηγικές γνώσεις για την παγκόσμια θαλάσσια ασφάλεια και τη σημασία της διπλωματικής δέσμευσης. Η αλληλεπίδραση των περιφερειακών συγκρούσεων, της τρομοκρατίας, της παράνομης μετανάστευσης και του ναυτικού ανταγωνισμού έχει καταστήσει τη Μεσόγειο κομβικό σημείο για τις διεθνείς σχέσεις και τις στρατηγικές ασφάλειας.

Συγκρούσεις και τρομοκρατία στη Μεσόγειο

Οι εντάσεις στη Μεσόγειο συνεχίζουν να κλιμακώνονται, με περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις να ανταγωνίζονται για επιρροή. Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ δίνουν προτεραιότητα στη διατήρηση σταθερών διπλωματικών σχέσεων με δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες που μπορούν να αναλάβουν αποφασιστική δράση. Οι συγκρούσεις στη Συρία και τη Λιβύη συνεχίζονται, επηρεάζοντας γειτονικά έθνη και ενισχύοντας τις τρομοκρατικές απειλές. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει υπαρξιακές απειλές από το Ιράν και ανησυχίες για την ασφάλεια του από τη Χαμάς, ενώ η μακροχρόνια σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης και η de facto διχοτόμηση της Κύπρου συνεχίζουν να προσελκύουν τη διεθνή προσοχή. Η τρομοκρατία παραμένει ένα πιεστικό ζήτημα, με το ISIL να αποτελεί απειλή για την ασφάλεια και στη θάλασσα με τις επιθέσεις των Χούτι. Οι περιφερειακές ναυτικές δυνάμεις χρησιμοποιούνται για την προώθηση των στόχων εθνικής ασφάλειας, όπως αποδεικνύεται από τον ναυτικό αποκλεισμό της Γάζας από το Ισραήλ. Η Τουρκία συνέβαλε επίσης στις εντάσεις με την ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων σε αμφισβητούμενες οικονομικές ζώνες, προκαλώντας διεθνή κριτική. Επιπλέον, η ρωσική ναυτική δραστηριότητα στην περιοχή υπογραμμίζει τις στρατηγικές φιλοδοξίες της και περιπλέκει τις εκτιμήσεις ασφαλείας της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

Γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και θαλάσσια σημεία ελέγχου (Chock Points)

Η Μεσόγειος ορίζεται από τα κρίσιμα θαλάσσια σημεία ελέγχου της, όπως η Διώρυγα του Σουέζ, τα Στενά του Βοσπόρου και το Γιβραλτάρ. Αυτές οι περιοχές είναι ζωτικής σημασίας για το παγκόσμιο εμπόριο και την ασφάλεια, ωστόσο παραμένουν ευάλωτες σε πολιτικές και στρατιωτικές συγκρούσεις. Η επιθέσεις των Χούτι εναντίον ναυτικών δυνάμεων, οι τουρκικές φιλοδοξίες και οι διαφωνίες για τα χωρικά ύδατα αποτελούν συνεχείς απειλές για τη σταθερότητα. Η συνεργασία μεταξύ των μεσογειακών κρατών είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση ανοιχτών και ασφαλών εμπορικών οδών. Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας ενισχύθηκε περαιτέρω από το ενδιαφέρον της Chevron για γεωτρήσεις εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Αυτή η επένδυση όχι μόνο ενισχύει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας βάσει του διεθνούς δικαίου, αλλά αμφισβητεί επίσης τη νομιμότητα του Μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης του 2019, το οποίο αγνοεί τις ελληνικές ναυτικές αξιώσεις. Με μια μεγάλη διεθνή ενεργειακή εταιρεία να αναγνωρίζει τη νομική δικαιοδοσία της Ελλάδας, οι θαλάσσιοι ισχυρισμοί της Τουρκίας φαίνονται όλο και πιο αβάσιμοι. Επιπλέον, η εμπλοκή της Chevron συνδέει αμερικανικά και δυτικά οικονομικά συμφέροντα με την ΑΟΖ της Ελλάδας, αυξάνοντας δυνητικά την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ ενάντια στις τουρκικές προκλήσεις.

Η τελευταία επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στο Ισραήλ αναδεικνύει περαιτέρω τη σημασία της διπλωματικής εμπλοκής στην περιοχή. Οι συναντήσεις του με τους Ισραηλινούς αξιωματούχους επικεντρώνονται στην ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας, στον ενεργειακό συντονισμό και στην ευρύτερη περιφερειακή σταθερότητα. Οι συζητήσεις περιελάμβαναν την εφαρμογή του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), καθώς και την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων εντάσεων στον Λίβανο και τη Γάζα. Η διπλωματική προσέγγιση του κου Μητσοτάκη ενισχύει τον ρόλο της Ελλάδας ως σταθεροποιητικής δύναμης στη Μεσόγειο, διασφαλίζοντας τη συνεχή διεθνή υποστήριξη για τις ανησυχίες της για την ασφάλεια.

Παράνομη Μετανάστευση και Προσφυγική Κρίση

Πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες έχουν διασχίσει τη Μεσόγειο από το 2014, διαφεύγοντας από τη βία και την αστάθεια στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Αυτή η ανθρωπιστική κρίση έχει οδηγήσει σε χιλιάδες θανάτους από πνιγμό και έχει ασκήσει τεράστια πίεση στα ευρωπαϊκά έθνη. Η ΕΕ αγωνίστηκε να αναπτύξει μια συνεκτική απάντηση, οδηγώντας σε επικρίσεις για τον χειρισμό της κρίσης. Η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, αλλά η μετανάστευση παραμένει ένα περίπλοκο ζήτημα που απαιτεί πολυμερή συντονισμό.

Ο ρόλος της ναυτικής διπλωματίας

Στον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο, η ναυτική διπλωματία διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην πρόληψη των συγκρούσεων και στις διεθνείς σχέσεις. Περιλαμβάνει τη στρατηγική χρήση των ναυτικών δυνάμεων και των δυνάμεων της ακτοφυλακής για την επίτευξη διπλωματικών στόχων, από συνεργατικά μέτρα όπως κοινές ασκήσεις έως πιο δυναμικές τακτικές όπως ναυτικοί αποκλεισμοί. Τα μεσογειακά έθνη βασίζονται όλο και περισσότερο στη θαλάσσια διπλωματία για να διεκδικήσουν τα συμφέροντά τους και να διαχειριστούν τις διαφορές. Η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Γαλλία, η Ιταλία και η Αίγυπτος, μεταξύ άλλων, έχουν σχηματίσει στρατηγικές συμμαχίες για να αντισταθμίσουν τις περιφερειακές εντάσεις. Η δέσμευση της Chevron στην ΑΟΖ της Ελλάδας ενισχύει επίσης την οικονομική και γεωπολιτική μόχλευση της Ελλάδας, καθιστώντας την πιο ελκυστικό εταίρο για τους Ευρωπαίους συμμάχους που επικεντρώνονται στην ενεργειακή ασφάλεια. Η παρουσία μιας πολυεθνικής εταιρείας με έδρα τις ΗΠΑ μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά κατά της τουρκικής επιθετικότητας, καθώς εισάγει οικονομικές και στρατηγικές συνέπειες για την κλιμάκωση των εντάσεων. Η θαλάσσια διπλωματία όχι μόνο αποτρέπει τις συγκρούσεις αλλά και ενισχύει την εθνική κυριαρχία. Καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις επιμένουν, τα κράτη πρέπει να επενδύσουν σε ναυτικές δυνατότητες για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Η Ανατολική Μεσόγειος, ειδικότερα, παραμένει εστία εδαφικών διαφορών, που απαιτεί προσεκτική διπλωματία για να αποτραπεί η κλιμάκωση.

Μια νέα συμμαχική στρατηγική για τη μεσογειακή ασφάλεια

Η οικοδόμηση ισχυρότερων συμμαχιών είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της σταθερότητας στη Μεσόγειο. Ενώ το ΝΑΤΟ παραμένει βασικός παράγοντας, οι περιφερειακές συνεργασίες μεταξύ των μεσογειακών εθνών πρέπει επίσης να ενισχυθούν. Η Συμφωνία για την Ανατολική Μεσόγειο, στην οποία συμμετέχουν Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος, Γαλλία, Ισραήλ, Ιταλία και Ισπανία, αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βήμα προς μια ενοποιημένη στρατηγική ασφάλειας. Το γεωπολιτικό τοπίο εξελίσσεται διαρκώς, με νέες προκλήσεις όπως η αναζωπυρωμένη Ρωσία, μια επιθετική Τουρκία και η αστάθεια στη Λιβύη. Η αντιμετώπιση αυτών των απειλών απαιτεί μια συνολική προσέγγιση που περιλαμβάνει διπλωματικές προσπάθειες, στρατιωτική ετοιμότητα και ανθρωπιστικές πρωτοβουλίες. Τα μεσογειακά έθνη πρέπει να συνεργαστούν για την ενίσχυση των πλαισίων ασφαλείας, την προστασία των θαλάσσιων εμπορικών οδών και την τήρηση του διεθνούς δικαίου.

Συμπέρασμα

Η θαλάσσια ασφάλεια στη Μεσόγειο βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι, που διαμορφώνεται από ιστορικές εντάσεις, σύγχρονους γεωπολιτικούς αγώνες και αναδυόμενες απειλές για την ασφάλεια. Το μέλλον της περιοχής εξαρτάται από την ικανότητα των εθνών να συμμετάσχουν σε αποτελεσματική διπλωματία, να δημιουργήσουν στρατηγικές συμμαχίες και να τηρήσουν τους διεθνείς κανόνες. Η ενίσχυση της θαλάσσιας διπλωματίας και συνεργασίας θα είναι το κλειδί για τη διασφάλιση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ευημερίας στην περιοχή για τα επόμενα χρόνια.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).