Κουκάκης: η Ελλάδα θα πρέπει να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο σε μείζονα ζητήματα περιφερειακής ασφάλειας

Συνέντευξη στη Γιώτα Χουλιάρα 

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο σας με τίτλο: «Ένοπλες Συγκρούσεις & Εθνική Ασφάλεια στον 21ο Αιώνα». Τι σας ώθησε να αναλύσετε το συγκεκριμένο ζήτημα;

          Καταρχάς θα ήθελα να σας ευχαριστήσω τόσο για την πρόσκληση που μου απευθύνατε, μέσω της οποίας μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για το δεύτερο βιβλίο μου, όσο και για την εν γένει συνεργασία μας καθώς μέσα από την ιστοσελίδα του Geopolitics & Daily News πραγματοποίησα τα πρώτα μου «συγγραφικά βήματα» δημοσιεύοντας στις 22 Σεπτεμβρίου 2022 ένα από τα πρώτα άρθρα μου σχετικά με τη στρατηγική διάσταση της επιστράτευσης που είχε κηρύξει η Ρωσική Ομοσπονδία.

          Επίσης θα ήθελα να εκφράσω δημόσια για ακόμα μία φορά την ευγνωμοσύνη μου στον εκδότη μου κ. Καλεντερίδη Σάββα αλλά και στον Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων, Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και Πρόεδρο του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών: Αρχαιολογία, Γλωσσολογία, Διεθνείς Σχέσεις του Πανεπιστημίου Αιγαίου Δρ. Ντάλη Σωτήρη, όχι μόνο για το γεγονός ότι προλόγισε το βιβλίο μου αλλά και για τη γενικότερη έμπρακτη εμπιστοσύνη που έχει δείξει στο πρόσωπό μου μέσα από τη συνεργασία μας στα επιμορφωτικά προγράμματα που επιμελούμαστε στο Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Πανεπιστημίου Αιγαίου.  

          Όσον αφορά το δεύτερο βιβλίο μου, ο βασικός λόγος που με ώθησε στη συγγραφή του ήταν –έχοντας «συστήσει» και απομυθοποιήσει την εθνική ασφάλεια στο αναγνωστικό κοινό με το πρώτο μου βιβλίο με τίτλο «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι & Πραγματικότητα»– να αναδείξω τη σχέση που υπάρχει μεταξύ της εθνικής ασφάλειας και των ενόπλων συγκρούσεων, οι οποίες παραμένουν δυστυχώς ακόμα και σήμερα μία θλιβερή πραγματικότητα.

          Ένας ακόμα λόγος που με ώθησε στη συγγραφή του νέου βιβλίου ήταν το γεγονός ότι ήθελα να συνδυάσω την εμπειρία που έχω συγκεντρώσει από τον επαγγελματικό χώρο των ενόπλων δυνάμεων τον οποίο υπηρέτησα ως Αξιωματικός του Στρατού Ξηράς από διάφορες θέσεις επί 26 χρόνια, αφετέρου δε από τον ακαδημαϊκό χώρο των Διεθνών Σχέσεων τον οποίο υπηρετώ από την αποφοίτησή μου από πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου το 2020 μέχρι και σήμερα μέσα από τη δημοσίευση άρθρων, αναλύσεων, μελετών και βιβλίων με κεντρικό θέμα την ασφάλεια.

Ποιες είναι οι βασικές θεματικές ενότητες που αναπτύσσετε στο βιβλίο;

          Το πρόσφατο βιβλίο μου με τίτλο «Ένοπλες Συγκρούσεις & Εθνική Ασφάλεια στον 21ο Αιώνα» που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2025 από τις εκδόσεις Ινφογνώμων περιλαμβάνει τρία (3) Μέρη.

          Στο 1^ο Μέρος του βιβλίου το οποίο έχει τίτλο «Θεωρητικό Υπόβαθρο» αναλύω το θεωρητικό υπόβαθρο των ενόπλων συγκρούσεων, καθώς θεωρώ ότι η γνώση βασικών στοιχείων για κάθε ζήτημα είναι υψίστης σημασίας για τη βαθύτερη κατανόηση αυτού. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζω αρχικά (Α’ Τμήμα) ορισμένα βασικά στοιχεία όσον αφορά τις ένοπλες συγκρούσεις και την εθνική ασφάλεια, στη συνέχεια (Β΄ Τμήμα) αναφέρομαι στις διαφορετικές οπτικές γωνίες (Διεθνείς Σχέσεις, στρατηγική, στρατιωτική επιστήμη, Διεθνές Δίκαιο, και εθνική ασφάλεια) από τις οποίες μπορούν να εξεταστούν οι ένοπλες συγκρούσεις, ακολούθως (Γ΄ Τμήμα) παρουσιάζω την ομαδοποίηση της χρήσης βίας σε διάφορες κατηγορίες, και τέλος (Δ΄ Τμήμα) αναφέρομαι στη θετική πλευρά της χρήσης ένοπλης βίας, καθώς η τελευταία μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας συνεργασίας μεταξύ των δρώντων, ενώ υπό ορισμένες προϋποθέσεις αποτελεί ύστατη λύση (last resort) για την προάσπιση της εθνικής ασφάλειας.

          Στο 2^ο Μέρος του βιβλίου το οποίο έχει τίτλο «Η Σύγχρονη Πραγματικότητα» παρουσιάζω την κατάσταση που επικρατεί στο σύγχρονο πεδίο της μάχης και αναλύω ορισμένα πρόσφατα παραδείγματα ενόπλων συγκρούσεων, ώστε να μπορέσει το αναγνωστικό κοινό να κατανοήσει μέσα από απτά παραδείγματα το θεωρητικό υπόβαθρο που αναπτύχθηκε στο 1^ο Μέρος και να αντιληφθεί τις νέες συνθήκες που επικρατούν στις μέρες μας. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζω αρχικά (Ε’ Τμήμα) τις διαφορετικές πτυχές του σύγχρονου πεδίου μάχης αναδεικνύοντας τις πολυπληθείς διαστάσεις (ξηρά, θάλασσα, αέρας, κυβερνοχώρος, και διάστημα) που καταλαμβάνει αλλά και το γεγονός ότι δεν είναι πλέον αποκομμένο από το υπόλοιπο περιβάλλον ασφάλειας, ενώ στη συνέχεια (ΣΤ΄ Τμήμα) αναφέρομαι στα κυριότερα στρατηγικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τις ένοπλες συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στο Αφγανιστάν (2001-2021) και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ (2023), αλλά και τις συνεχιζόμενες ένοπλες συγκρούσεις στην Ουκρανία, τη Λωρίδα της Γάζας, και την περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας (Επιχείρηση «ΑΣΠΙΔΕΣ» της ΕΕ), αναλύοντας παράλληλα πως η κάθε ένοπλη σύγκρουση από αυτές ερμηνεύεται/αναλύεται από τις οπτικές γωνίες (Διεθνείς Σχέσεις, στρατηγική, στρατιωτική επιστήμη, Διεθνές Δίκαιο, και εθνική ασφάλεια) που παρουσιάστηκαν στο 1^ο Μέρος.

          Τέλος, στο 3^ο Μέρος του βιβλίου το οποίο έχει τίτλο «Εν κατακλείδι» παραθέτω τα κυριότερα συμπεράσματα στα οποία κατέληξα μέσα από την ανάλυση των παρουσιασθέντων στοιχείων, αλλά και ορισμένους προβληματισμούς που έχω σχηματίσει όσον αφορά το μέλλον του τομέα της Ασφάλειας & Άμυνας (Security & Defence, S&D).

Θα μπορούσαμε να δώσουμε στους αναγνώστες του Geopolitics με λίγα λόγια την κεντρική σας θέση σχετικά με την εθνική ασφάλεια στη σύγχρονη εποχή;

Χαίρομαι που μου απευθύνετε αυτή την ερώτηση, καθώς ένα από βασικά σημεία που επιθυμώ να αναδείξω μέσα από το βιβλίο μου είναι το γεγονός ότι η στρατιωτική ασφάλεια αποτελεί μία μόνο από τις πολυάριθμες συνιστώσες (κατηγορίες) της εθνικής ασφάλειας. Ο λόγος που το αναφέρω είναι ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας θεωρεί ότι η εθνική ασφάλεια σχετίζεται αποκλειστικά με τις ένοπλες δυνάμεις και την αντιμετώπιση των στρατιωτικών απειλών, αντίληψη η οποία –παρά το γεγονός ότι οι ένοπλες συγκρούσεις αποτελούν το βασικό αντικείμενο του παρόντος βιβλίου– δεν ευσταθεί.

          Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης –όπου όλα σχεδόν είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους– στην οποία ζούμε σήμερα, η εθνική ασφάλεια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από την πολιτική ηγεσία ενός κράτους με ολιστικό τρόπο εφαρμόζοντας μία προσέγγιση που θα εξετάζει όλους τους κινδύνους/απειλές ασφάλειας (integrated all-hazards), και θα εμπλέκει όλους τους αρμόδιους κρατικούς φορείς (whole-of-government) αλλά και την κοινωνία (whole-of-society), όπως επιδιώκει η ΕΕ με τη Στρατηγική Ένωσης Ετοιμότητας (EU Preparedness Union Strategy) που δημοσίευσε πρόσφατα.

          Κάθε κράτος θα πρέπει δηλαδή –τόσο κατά την εκπόνηση όσο και κατά την εφαρμογή της πολιτικής (εξωτερικής και εσωτερικής) ασφάλειας– να λαμβάνει υπόψιν του εκτός από τον τομέα της εθνικής άμυνας και άλλους τομείς πολιτικής όπως η οικονομία, η ενέργεια, το περιβάλλον, η δημόσια υγεία, κ.λπ. Ομοίως, οι ένοπλες συγκρούσεις –όπως αναφέρω και στην εισαγωγή του βιβλίου– δεν θα πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα αλλά εντός του πλαισίου του σύγχρονου περιβάλλοντος ασφάλειας, σε συνάρτηση με τις υπόλοιπες απειλές ασφάλειας με τις οποίες αλληλεπιδρούν.

Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια των κρατών σήμερα;

          Μία από τις μεγαλύτερες απειλές εθνικής ασφάλειας σήμερα –στην οποία μάλιστα είχα αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μου το οποίο είχε δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα σας στις 30 Δεκεμβρίου 2024– θεωρώ ότι είναι η Χειραγώγηση Πληροφοριών & Παρέμβαση από το Εξωτερικό, η οποία είναι περισσότερη γνωστή με τον αγγλικό όρο  Foreign Information Manipulation & Interference (FIMI), την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ορίζει ως:

         «[…] ένα μοτίβο συμπεριφοράς που απειλεί ή έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει αρνητικά τις αξίες, τις διαδικασίες και τις πολιτικές διαδικασίες. Η δραστηριότητα αυτή έχει χειραγωγικό χαρακτήρα και διεξάγεται με σκόπιμο και συντονισμένο τρόπο. Οι δράστες μιας τέτοιας δραστηριότητας μπορεί να είναι κρατικοί ή μη κρατικοί φορείς, συμπεριλαμβανομένων των πληρεξουσίων τους εντός και εκτός της επικράτειάς τους».

          Ο λόγος για τον οποίο θεωρώ τη FIMI ως έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την εθνική ασφάλεια ενός κράτους είναι το γεγονός ότι –σε αντίθεση με άλλες «παραδοσιακές» απειλές εθνικής ασφάλειας όπως π.χ. οι στρατιωτικές– ο τρόπος με τον οποίο δρα η FIMI δεν είναι εμφανής. Επιπλέον, η FIMI έχει ως στόχο να ενισχύσει την πόλωση μεταξύ των πολιτών και να διευρύνει τις διαιρέσεις που ήδη υπάρχουν σε ένα κοινωνικό σύνολο, με απώτερο σκοπό την υπονόμευση του κύρους της πολιτικής ηγεσίας ενός κράτους και τη μείωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς. Ως αποτέλεσμα, διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία ενός κράτους, μειώνεται η κοινωνική συνοχή και το κράτος είναι περισσότερο ευάλωτο σε οποιονδήποτε κίνδυνο.

          Ένας ακόμα μεγάλος σύγχρονος κίνδυνος είναι οι κυβερνοεπιθέσεις, ο αριθμός των οποίων ανά τον κόσμο έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Οι κυβερνοεπιθέσεις –όπως ακριβώς και η FIMI– είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν λόγω της φύσης τους, καθώς αυτοί που τις εκτοξεύουν μπορούν να καλύπτουν τα διαδικτυακά ίχνη τους ενεργώντας εναντίον οποιουδήποτε κράτους, οργανισμού, επιχείρησης ή ατόμου με σκοπό την πρόκληση ζημιάς, τη διατάραξη της λειτουργίας του ή την εκβιαστική συγκέντρωση χρημάτων ως λύτρα για την επιστροφή δεδομένων (data) που εκλάπησαν ή την επαναφορά του συστήματος. Το γεγονός επίσης ότι τα περισσότερα σύγχρονα συστήματα είναι ψηφιακά –βασιζόμενα σε μεγάλο βαθμό στον κυβερνοχώρο για την ομαλή λειτουργία τους– τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα στις κυβερνοεπιθέσεις.

          Αυτό που θα ήθελα επίσης να επισημάνω είναι το γεγονός ότι στις μέρες μας πολλά αγαθά –όπως για παράδειγμα η ενέργεια, το νερό, και πολύ περισσότερο η πληροφορία– έχουν εργαλειοποιηθεί (instrumentalisation) και οπλοποιηθεί (weaponisation), με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε σύγχρονες απειλές ασφάλειας. Η διαπίστωση αυτή με οδήγησε στην ανάπτυξη μίας νέας θεωρίας γεωπολιτικής την οποία ονόμασα Hyperland (Υπερχώρα), υποστηρίζοντας ότι –με τη βοήθεια πάντα τη τεχνολογίας η οποία διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο σε όλους τους τομείς– ο στρατηγικός ανταγωνισμός των παγκόσμιων μειζόνων κρατικών και μη-κρατικών δρώντων έχει μετατοπιστεί πλέον στα τρία (3) νέα στρατηγικά πεδία του κυβερνοχώρου (cyberspace), του πληροφοριακού πεδίου (information space) και του διαστήματος (space), από τα οποία προέρχονται οι σύγχρονες απειλές ασφάλειας.

Στο βιβλίο σας αναλύετε συγκρούσεις όπως αυτές στο Αφγανιστάν, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Ουκρανία και τη Λωρίδα της Γάζας. Υπάρχουν κοινά μοτίβα σε αυτές τις συγκρούσεις;

          Ασφαλώς και υπάρχουν κοινά μοτίβα στις εν λόγω ένοπλες συγκρούσεις, τόσο όσον αφορά τα αίτια που τις προκάλεσαν όσο και αναφορικά με τα μέσα, τις τακτικές και τις μεθόδους που εφαρμόζουν οι εν λόγω κρατικοί και μη-κρατικοί δρώντες που ενεπλάκησαν και εμπλέκονται σε αυτές. Εξάλλου, όπως αναφέρω και μέσα στο βιβλίο τα αίτια του πολέμου ως φαινόμενο όσο και οι γενικές αρχές που διέπουν τη διεξαγωγή αυτού έχουν παραμείνει σχετικά αμετάβλητες μέσα στο χρόνο.

          Όσον αφορά τα αίτια των ενόπλων συγκρούσεων στο Αφγανιστάν, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Ουκρανία και τη Λωρίδα της Γάζας, η βασική αιτία που οδήγησε τις ΗΠΑ, το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία και το Ισραήλ αντίστοιχα στη διεξαγωγή τους ήταν η προάσπιση των εθνικών συμφερόντων τους (σύμφωνα με τις διαφορετικές αντιλήψεις που επικρατούν σε κάθε κράτος) με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της εθνικής τους ασφάλειας. Όσον αφορά την ΕΕ, η βασική αιτία που την οδήγησε στη διεξαγωγή της επιχείρησης EUNAVFOR ASPIDES είναι η προάσπιση των συλλογικών (ευρωπαϊκών) συμφερόντων της ΕΕ (και κατ’ επέκταση των εθνικών συμφερόντων των κρατών-μελών αυτής) με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της περιφερειακής (ευρωπαϊκής) ασφάλειας. Το κοινό μοτίβο επομένως όλων των ενόπλων συγκρούσεων όσον αφορά τα αίτια είναι η προάσπιση των συμφερόντων και η ενίσχυση της (εθνικής & περιφερειακής) ασφάλειας.

          Αναφορικά τώρα με τα μέσα, τις τακτικές και τις μεθόδους που εφαρμόζουν οι εν λόγω κρατικοί και μη-κρατικοί δρώντες που ενεπλάκησαν και εμπλέκονται στις ένοπλες συγκρούσεις –αν και ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε δρώντα εντοπίζονται κάποιες διαφορές– το κοινό μοτίβο είναι πως επιδιώκουν την υπεροχή τους σε όσο το δυνατόν περισσότερα «παραδοσιακά πεδία» (domains) αναλόγως της φύσης του θεάτρου επιχειρήσεων (π.χ. στο Αφγανιστάν στην ξηρά και στην επιχείρηση ΑΣΠΙΔΕΣ στη θάλασσα) με τη χρήση νέων τεχνολογικών μέσων (μη επανδρωμένα συστήματα) και την παράλληλη διεξαγωγή επιχειρήσεων στα τρία (3) νέα μη-παραδοσιακά στρατηγικά πεδία του κυβερνοχώρου (κυβερνοεπιθέσεις), της πληροφορίας (πληροφοριακές και ψυχολογικές επιχειρήσεις) και του διαστήματος (χρήση δορυφορικών συστημάτων).  

Ποιος είναι ο ρόλος των διεθνών θεσμών, όπως το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ, στην πρόληψη ή διαχείριση των σύγχρονων συγκρούσεων; Είναι επαρκείς οι μηχανισμοί που διαθέτουν για την αποτροπή τους; 

          Αν και αρκετά άτομα ανά τον κόσμο ασκούν αυστηρή κριτική στους δύο αυτούς διεθνείς οργανισμούς –κατηγορώντας κυρίως για ανεπάρκεια του ΟΗΕ και υπέρμετρη εξυπηρέτηση των αμερικανικών συμφερόντων το ΝΑΤΟ– με αποτέλεσμα είτε την αδυναμία επιτυχούς αντιμετώπισης κρίσεων είτε την κλιμάκωση αυτών, η άποψή μου είναι ότι η αποτελεσματικότητα ενός θεσμού μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο αν κάποιος φανταστεί πως θα ήταν ο κόσμος σήμερα αν ο εκάστοτε θεσμός απουσίαζε. Θα πρέπει δηλαδή να μην παρασύρεται κανείς από τις όποιες «αποτυχίες» ή δυσλειτουργίες ενός θεσμού, αλλά να προβαίνει σε μία συνολική αποτίμηση του έργου του και να αναγνωρίζει τα θετικά του στοιχεία.

          Το μεγαλύτερο επομένως επίτευγμα –κατά την άποψή μου– τόσο του ΝΑΤΟ όσο και του ΟΗΕ, ήταν ότι δημιούργησαν ένα πλαίσιο διαβούλευσης μεταξύ των κρατών μέσω του οποίου καθίσταται δυνατή η επίλυση των διακρατικών διαφορών, ώστε να μην αποτελεί –όπως συνέβαινε κατά το παρελθόν– η καταφυγή στη χρήση ένοπλης βίας τη μοναδική λύση. Επιπλέον, η συλλογική άμυνα που θεμελιώθηκε από το ΝΑΤΟ λειτούργησε αποτρεπτικά για κάθε εν δυνάμει επιθετικό δρώντα, μειώνοντας σημαντικά τον αριθμό των ενόπλων συγκρούσεων (ο οποίος εξακολουθεί ωστόσο να παραμένει υψηλός)  ανά τον κόσμο.     

          Η σταδιακή ανάπτυξη επίσης του Διεθνούς Δικαίου –ειδικά του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου (Δίκαιο του Πολέμου ή Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων) το οποίο έθεσε όρια στις δυσμενείς συνέπειες των ενόπλων συγκρούσεων– και η ίδρυση του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης (Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης) για την εκδίκαση σχετικών υποθέσεων συνέβαλαν στον περιορισμό της κρατικής βίας με όποια μορφή και αν αυτή εκδηλώνεται.

          Παρ’ όλα αυτά, το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) που διατηρούν τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ και η ανάγκη ύπαρξης ομοφωνίας (consensus) μεταξύ των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, παραμένουν δύο (2) από τα μεγαλύτερα «αγκάθια» στους μηχανισμούς πρόληψης/αποτροπής κρίσεων/συγκρούσεων που διαθέτουν οι δύο αυτοί οργανισμοί, καθώς όπως έχει αποδειχτεί συμβάλλουν στην καθυστέρηση ή αδυναμία λήψης απόφασης. Ως εκ τούτου ενδεχόμενες αλλαγές στους μηχανισμούς θεωρώ πως θα έπρεπε να εστιάσουν πρώτα σε αυτά τα σημεία, καθώς αποτελούν τον «πυρήνα» των εν λόγω μηχανισμών.

Ποια είναι η θέση της Ελλάδας στον σημερινό γεωπολιτικό χάρτη; Πώς μπορεί να ενισχύσει την εθνική της ασφάλεια μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον;

          Αν και η Ελλάδα συγκαταλέγεται κατά κοινή ομολογία στα μικρά κράτη (small states), εν τούτοις έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε περιφερειακό επίπεδο τόσο λόγω της ιδιαίτερης στρατηγικής θέσης που κατέχει στην Ανατολική Μεσόγειο, όσο και λόγω της συμμετοχής σε μία πληθώρα περιφερειακών και διεθνών οργανισμών (ΝΑΤΟ, ΟΗΕ, ΕΕ, ΟΑΣΕ, κ.λπ.) και των διμερών και πολυμερών συνεργατικών σχημάτων που έχει αναπτύξει. Δεν θα πρέπει επίσης να λησμονείται η τεράστια πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας, η οποία της προσδίδει πολύ μεγαλύτερη «ήπια ισχύ» (soft power) απ’ όση πιστεύουν οι περισσότεροι.   

          Για να ενισχύσει ωστόσο την εθνική της ασφάλεια, η Ελλάδα θα πρέπει να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο σε μείζονα ζητήματα περιφερειακής ασφάλειας (όπως με την επιχείρηση ΑΣΠΙΔΕΣ της ΕΕ) και να μην είναι απλώς θεατής ή να αρκείται στην επικοινωνιακή διαχείριση αυτών. Η εκάστοτε κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να φροντίσει να ακολουθήσει (όπως ανέφερα παραπάνω) μία «integrated all-hazards», «whole-of-government» και «whole-of-society» των ζητημάτων ασφάλειας φροντίζοντας για την ενίσχυση κάθε επιμέρους συνιστώσας της εθνικής ασφάλειας. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρώ ιδιαίτερης σημασίας τις ακόλουθες ενέργειες:

1. Εκπόνηση και δημοσίευση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, στην οποία θα αναφέρονται με σαφήνεια και θα προτεραιοποιούνται τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.
2. Ενίσχυση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ) με το απαραίτητο επιτελείο και οργάνωση ανάλογων επιτροπών –σύμφωνα με τις προτάσεις που αναγράφονται στο βιβλίο μου «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα»– ώστε να είναι σε θέση να επιτελέσει ουσιαστικό έργο.
3. Εκμετάλλευση του πολιτικού, νομικού και οικονομικού πλαισίου που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, για τον εκσυγχρονισμό και την αναμόρφωση όλων των φορέων που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια και κυρίως την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας, στην οποία η Ελλάδα υστερεί σημαντικά.
4. Κήρυξη και μονομερής οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) –όπως έπραξε η Κυπριακή Δημοκρατία το 2019 για το βόρειο και βορειοδυτικό τμήμα της Κυπριακής ΑΟΖ– για την προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και την απρόσκοπτη εκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων.
5. Ανάπτυξη περεταίρω διμερών και πολυμερών συνεργατικών σχημάτων με άλλα κράτη παρόμοιων αντιλήψεων (like-minded states).
6. Επιμόρφωση του προσωπικού των δημόσιων φορέων πάνω σε ζητήματα ασφάλειας και η προώθηση των Σπουδών Ασφάλειας για την ανάπτυξη κουλτούρας ασφάλειας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, η οποία θα βοηθήσει να καμφθούν οι υπάρχουσες αντιστάσεις διευκολύνοντας και επιταχύνοντας την επίτευξη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

Τι θα συμβουλεύατε τους Έλληνες πολιτικούς, στρατιωτικούς και διεθνολόγους σχετικά με την προετοιμασία της χώρας για τις μελλοντικές προκλήσεις ασφάλειας;

          Αυτό που θα τους συμβούλευα είναι –λαμβάνοντας υπόψιν την προαναφερθείσα θεωρία της Hyperland– να επενδύσουν στην έρευνα και ανάπτυξη (Research & Development, R&D) με απώτερο σκοπό την τεχνολογική πρόοδο και την επακόλουθη επίτευξη καινοτομίας, ώστε να μπορεί η Ελλάδα να στέκεται αξιοπρεπώς στον γεωπολιτικό χάρτη. Θα τους συμβούλευα επίσης να επιδιώξουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία της Ελλάδας, ώστε να μειώσουν την πιθανότητα χειραγώγησης από άλλους δρώντες σε περιόδους κρίσεων.

          Μία ακόμα συμβουλή που θα έδινα στους πολιτικούς είναι να σταματήσουν να εκμεταλλεύονται τα «εθνικά θέματα» για κομματικό και προσωπικό όφελος, αλλά να επιδείξουν σύμπνοια έχοντας ως γνώμονα το συμφέρον του λαού, τον οποίο εξάλλου υπηρετούν και από τον οποίο πηγάζει η εξουσία τους. Ομοίως, καλό θα είναι να ασκείται μία σταθερή εξωτερική πολιτική βασισμένη στα εθνικά μας συμφέροντα και όχι σε προσωπικές προτιμήσεις, καθώς οι συχνές αλλαγές στον τομέα αυτό καθιστούν την Ελλάδα αναξιόπιστο εταίρο.

          Θα ήθελα επίσης να προτρέψω όλους όσοι ασχολούνται με ζητήματα των Διεθνών Σχέσεων να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όσον αφορά τις πηγές από τις οποίες αντλούν τις πληροφορίες τους, καθώς η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence, AI) χρησιμοποιείται σε αρκετές περιπτώσεις για τη δημιουργία και ταχεία διασπορά ψευδών ειδήσεων που μοιάζουν αληθοφανείς (deepfakes) και οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές με δυσάρεστες συνέπειες.

          Για το λόγο αυτό οφείλω να τονίσω πως –όσο σοβαρό ή επείγον και αν είναι ένα ζήτημα– η νηφαλιότητα και η ψυχραιμία που επιδεικνύει κανείς αποτελούν κρίσιμες ιδιότητες οι οποίες συμβάλλουν στην ορθολογική εκτίμηση και εν τέλει την επίλυση αυτού. Εν κατακλείδι, οι πολίτες δεν θα πρέπει να καταλαμβάνονται από πανικό επηρεαζόμενοι από αμφιβόλου προέλευσης ειδήσεις, αλλά να εμπιστεύονται τους εκάστοτε  «ειδικούς» ανάλογα με το ζήτημα που τους απασχολεί.

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Αντισυνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Κουκάκης εισήχθη μέσω πανελληνίων εξετάσεων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1998 από όπου αποφοίτησε το 2002 ως Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Το 2003 εντάχθηκε στις Ειδικές Δυνάμεις, όπου υπηρέτησε μέχρι και το 2017 οπότε και αποχώρησε οικειοθελώς. Έχει υπηρετήσει σε διάφορες Μονάδες και Επιτελεία των Ειδικών Δυνάμεων, του Πεζικού και της Επιστράτευσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Κύπρος και Κοσσυφοπέδιο) και είναι απόφοιτος όλων των υποχρεωτικών στρατιωτικών εκπαιδεύσεων του Πεζικού και των Ειδικών Δυνάμεων, τεσσάρων courses του Στρατού Ξηράς των ΗΠΑ (Fort Benning, Georgia), καθώς και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (2023). Το 2024 αποστρατεύτηκε έπειτα από αίτησή του, έχοντας συμπληρώσει 26 έτη υπηρεσίας.

Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Master of Arts) στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο απέκτησε με βαθμό άριστα αποφοιτώντας 1^ος ανάμεσα στους συμφοιτητές του, έπειτα από υποτροφία που του χορηγήθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ). Έχει λάβει μέρος ως εισηγητής/ομιλητής σε μία πληθώρα συνεδρίων, ημερίδων και σεμιναρίων, ενώ όσον αφορά τη συμμετοχή του σε Ινστιτούτα και Κέντρα Διεθνών Σχέσεων είναι Κύριος Ερευνητής και Γενικός Γραμματέας του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), Ερευνητικός Συνεργάτης (Research Associate) του HERMES Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy, και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), της Mercury Negotiation Academy (MNA), και της ΆΛΛΗΛΟΝ, του παγκόσμιου δικτύου αλληλεγγύης υπέρ των νέων για σπουδές, επαγγελματική ένταξη, σταδιοδρομία και επιχειρηματικότητα με την επωνυμία.

          Αρθρογραφεί περιοδικά στις ιστοσελίδες HUFFPOST Greece, Policy Journal, Liberal, Geopolitics & Daily News, Geopolitico καθώς και στο ηλεκτρονικό περιοδικό eΆλληλον, στο 14^ο και 15^ο τεύχος του οποίου έχει συμμετάσχει ως Προσκεκλημένος Εκδότης (Guest Editor) στο ένθετο με θέμα Ασφάλεια και Ανθεκτικότητα. Επιστημονικά άρθρα και ερευνητικές εργασίες του έχουν δημοσιευτεί στις ιστοσελίδες των προαναφερθέντων Ινστιτούτων Διεθνών Σχέσεων με τα οποία συνεργάζεται, καθώς επίσης και σε αρκετά επιστημονικά περιοδικά στην Ελλάδας και το εξωτερικό.

Τον Απρίλιο του 2023 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ινφογνώμων το πρώτο του βιβλίο (σε συνεργασία με τον Κώστα Πικραμένο) με τίτλο Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα, ενώ τον Ιανουάριο του 2025 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ινφογνώμων το δεύτερο βιβλίο του (μονογραφία) με τίτλο Ένοπλες Συγκρούσεις & Εθνική Ασφάλεια στον 21^ο αιώνα. Το 2024 συνέλαβε μία νέα θεωρία γεωπολιτικής την οποία ονόμασε  Hyperland (Υπερχώρα), η οποία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο άρθρο με τίτλο «From Heartland and Rimland, to Hyperland: Introducing a New Geopolitical Theory» του τεύχους 5(2) του επιστημονικού περιοδικού ομότιμης αξιολόγησης HAPSc Policy Briefs Series του Ελληνικού Οργανισμού Πολιτικών Επιστημόνων (ΕΟΠΕ).

Από την αποστρατεία του και έπειτα διατελεί ακαδημαϊκός υπεύθυνος σε μία σειρά επιμορφωτικών προγραμμάτων του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Πανεπιστημίου Αιγαίου, την επιστημονική ευθύνη των οποίων έχει ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και Πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών: Αρχαιολογία, Γλωσσολογία, Διεθνείς Σχέσεις του Πανεπιστημίου Αιγαίου Δρ. Ντάλης Σωτήρης. Τα προγράμματα που λειτουργούν μέχρι στιγμής είναι το διάρκειας 20 εβδομάδων πρόγραμμα «Σπουδές Ασφάλειας στη Μεσόγειο (BASIC)», το διάρκειας 8 εβδομάδων πρόγραμμα «Ευρωπαϊκή Άμυνα: Νέα πραγματικότητα, προκλήσεις και προοπτικές», και το διάρκειας 1 εβδομάδας δωρεάν πρόγραμμα «Γνωρίζοντας τις Σπουδές Ασφάλειας μέσα από το έργο του Θουκυδίδη».